Γιατί ξεχνάμε όσο μεγαλώνουμε;

Γράφει η Δρ. Μυρτώ-Μαρία Ράγγα, Ψυχογεροντολόγος, Διευθ.Σύμβουλος «50και Ελλάς»

Τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και περισσότερο για ασθένειες που σχετίζονται με την μνήμη. Λέξεις όπως άνοια και Αλτσχάιμερ γίνονται συχνά βασικές συζητήσεις είτε ως χιούμορ και πειράγματα μεταξύ φίλων, είτε ως προσωπική ανησυχία και φόβος για το μέλλον.

Πότε όμως η απώλεια μνήμης θεωρείται φυσιολογική και πότε θα πρέπει να μας ανησυχήσει;

Αν και η φθορά των κυττάρων του σώματος μας και μαζί και του εγκεφάλου μας είναι συνεχής και φυσιολογική ήδη από μικρές ηλικίες (25 περίπου ετών), δεν γίνεται αντιληπτή ως πρόβλημα παρά μόνο αρκετά αργότερα, π.χ. με τις πρώτες ρυτίδες, τη διαφορά στους ρυθμούς προσαρμογής σε νέες καταστάσεις και αργότερα την προσοχή και τη συγκράτηση νέων πληροφοριών. Δεν έρχεται την ίδια χρονική στιγμή σε όλους και δεν είναι και απαραίτητο πως θα συμβεί σε όλους. Η φθορά του δέρματος έρχεται συνήθως νωρίτερα και γίνεται αντιληπτή από όλους, σε αντίθεση με τη φθορά των εγκεφαλικών κυττάρων που πολλές φορές γίνεται πρώτα αντιληπτή από τους τρίτους και μετά από εμάς τους ίδιους.

Βασική διαφορά μεταξύ των προβλημάτων μνήμης που σχετίζονται με την φυσιολογική φθορά λόγω ηλικίας και της άνοιας είναι ότι η πρώτη δεν προκαλεί ουσιαστική δυσλειτουργία στην ζωή μας. Αν και υπάρχουν κενά μνήμης, αυτά δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα την καθημερινότητα και την ικανότητα να κάνουμε αυτό που θέλουμε. Η άνοια, αντιθέτως, δημιουργεί δυσκολίες σε πάνω από δύο συνήθως νοητικές δραστηριότητες, όπως η μνήμη, η γλώσσα, η κρίση και η αφηρημένη σκέψη. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τις κοινωνικές δραστηριότητες, την εργασία, τα χόμπι και τις σχέσεις μας με την οικογένεια μας (ειδικά με όσους μένουν στο ίδιο σπίτι) και τότε διαπιστώνονται σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά μας, τις οποίες συνήθως οι άλλοι βιώνουν και παρατηρούν πιο νωρίς και το λένε, κάτι το οποίο προκαλεί συχνά εκνευρισμό στον πάσχοντα, μιας και ο ίδιος δε μπορεί να το αντιληφθεί.

Τότε είναι η στιγμή που καλό θα είναι να επισκεφτούμε έναν νευρολόγο, γεροντολόγο ή γηρίατρο προκειμένου να γίνουν οι κατάλληλες εξετάσεις και να αξιολογηθεί η κατάσταση της μνήμης μας. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων μνήμης μπορεί να γίνει είτε μέσω συμπληρωμάτων, είτε με φαρμακευτική αγωγή, ανάλογα με την κρίση του ιατρού. Και σε αυτήν την περίπτωση, όπως έλεγε και ο Ιπποκράτης, «το προλαμβάνειν καλύτερο του θεραπεύειν» και η προληπτικές εξετάσεις κάθε χρόνο μετά την ηλικία των 60-65 μπορούν να προλάβουν την εξέλιξη της νοητικής αποδυνάμωσης ή και ασθένειας. Υπάρχουν πολλά ιατρεία μνήμης σε όλη την Ελλάδα που προσφέρουν δωρεάν τεστ μνήμης.

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για την ενδυνάμωση της μνήμης και την πρόληψη;

Αν και νέες έρευνες δείχνουν πως τα εγκεφαλικά μας κύτταρα συνεχίζουν να ανανεώνονται  ακόμα και στις πολύ μεγάλες ηλικίες, ο ρυθμός αναπαραγωγής τους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, άλλους εξωγενείς (κληρονομικότητα, ασθένειες όπως διαταραχές του θυροειδή, φάρμακα) και  άλλους που σχετίζονται με τη δική μας συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής μας και πολλές φορές μπορούμε να επηρεάσουμε:

1. Οι διατροφικές μας συνήθειες μπορούν να οδηγήσουν σε παχυσαρκία αλλά και έλλειψη βιταμινών (C, D και Β12). Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε αυτές τις βιταμίνες ενισχύουν τους νευρώνες του εγκεφάλου και βοηθούν στην καλύτερη υγεία του νου. Όσο μεγαλώνουμε η απορρόφηση μερικών βιταμινών είναι χαμηλότερη με αποτέλεσμα να μην επαρκούν για τη σωστή λειτουργία του σώματος και του εγκεφάλου. Η έγκαιρη παρατήρηση και λήψη βιταμινών C, Β12 και D μπορεί σε πολλές περιπτώσεις να βοηθήσει στην καλύτερη λειτουργία του εγκεφάλου και να αναστρέψει προβλήματα που σχετίζονται με τη μνήμη.

2. Η κατάχρηση αλκοόλ ακόμη και σε μικρότερες ηλικίες μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στη λειτουργία του εγκεφάλου. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως ακόμη και η κατανάλωση περισσότερων από μισού ποτηριού αλκοόλ κατά μέσο όρο την ημέρα επηρεάζει αρνητικά τη λειτουργία του εγκεφάλου, προκαλώντας στο σώμα την αντίδραση και το σοκ που του προκαλεί μια δηλητηριώδης ουσία. Σε συνδυασμό με την αφυδάτωση που προκαλείται από την κατανάλωση αλκοόλ, οι νευρώνες υποφέρουν και δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποδοτικά.

3. Η τακτική σωματική και νοητική άσκηση είναι απαραίτητη. Όπως και οι μυς του σώματος, έτσι και το μυαλό χρειάζεται την εξάσκησή του. «Νους υγιής εν σώματι υγιεί» έλεγαν οι αρχαίοι  Έλληνες, ένα σοφό ρητό που τείνουμε να ξεχάσουμε. Η τακτική σωματική άσκηση βοηθά στην καλύτερη λειτουργία της καρδιάς και των αγγείων, τα οποία με τη σειρά τους αιματώνουν όλα τα ζωτικά όργανα και μαζί και τον εγκέφαλο, το νευρικό μας σύστημα, υπεύθυνο για τη λειτουργία της μνήμης. Βεβαίως η άσκηση δεν είναι  μόνο σωματική, αλλά και νοητική, η οποία συχνά γίνεται αυτόματα, μέσω της εργασίας και της διευθέτησης καθημερινών υποθέσεων και των κοινωνικών μας επαφών, αλλά τονώνεται ιδιαίτερα μέσω του διαβάσματος και της μόρφωσης, της χρήσης νέων τεχνολογιών, της συμμετοχής σε δραστηριότητες (κοινωνικές, εθελοντικές κλπ).

Η συνταξιοδότηση και πιθανά κάποια προβλήματα υγείας μπορεί να μας εμποδίσουν στο να έχουμε μια τακτική ροή καθημερινών κοινωνικών και άλλων δραστηριοτήτων, κάτι το οποίο καλό θα είναι να μην το αφήσουμε, προκειμένου να συνεχίσουμε να έχουμε καθημερινά ερεθίσματα για να μην «κοιμάται» το μυαλό μας, αλλά να μένει σε εγρήγορση. Συμβουλή: Ακόμη και το διάβασμα ενός βιβλίου φτάνει στην αποκορύφωση της νοητικής διέγερσης όταν το συζητήσουμε και προβληματιστούμε, σε σχέση με το να το διαβάσουμε σιωπηλά. Αν σας αρέσει το διάβασμα λοιπόν, αναζητήστε ομάδες λογοτεχνίας στην περιοχή σας.

4. Η φροντίδα της υγείας και η πρόληψη παίζουν σημαντικό ρόλο, μιας και καρδιαγγειακά νοσήματα, σάκχαρο, υπέρταση αλλά και το κάπνισμα θεωρούνται παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση προβλημάτων της μνήμης και χρειάζεται να ρυθμίζονται ακόμη και φαρμακευτική αγωγή υπό την παρακολούθηση ιατρού. 

5. Η κατάθλιψη και το στρες επηρεάζουν άμεσα και σημαντικά τη λειτουργία της μνήμης. Δεν είναι τυχαίο πως πολλές φορές η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει «ψευτοάνοια» μιμούμενη τα σημάδια της άνοιας. Η αδυναμία συγκέντρωσης και προσοχής φαίνεται να κάνουν την εμφάνισή τους, ειδικά όταν η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου είναι άσχημη, βρίσκεται σε διαρκές στρες και δε μπορεί να βρει διεξόδους που να του προσφέρουν ανακούφιση, χαρά και δημιουργία. Η αναζήτηση δραστηριοτήτων και κοινωνικών επαφών είναι το πρώτο βήμα, πριν την αναζήτηση ενός ειδικού της ψυχικής υγείας για την υποστήριξη και βοήθεια σε τέτοιου είδους καταστάσεις ψυχολογικής πίεσης. Η ψυχική μας ισορροπία καθρεφτίζεται βεβαίως και στην εξωτερική μας εμφάνιση και αυτό οφείλεται στις ουσίες που παράγονται στον οργανισμό μας όταν νιώθουμε ευτυχισμένοι όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη. Έρευνες δείχνουν πως αυτές οι ουσίες λειτουργούν και με αντιγηραντικό τρόπο.

6. Ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος συμβάλλει πολλαπλά στην καλύτερη λειτουργία της μνήμης. Η κόπωση και οι διαταραχές ύπνου συμβάλλουν στην εκδήλωση νευρογνωστικών διαταραχών. Κατά τη διάρκεια του ύπνου το σώμα μας έχει τη δυνατότητα να ανανεωθεί, να ανασυνταχθεί και να οργανωθεί για την επόμενη μέρα. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό λόγω ελλιπούς ύπνου (λίγες ώρες), κακής ποιότητας ύπνου (διακοπτόμενος) η φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου διαταράσσεται.

Δε μένει λοιπόν παρά να ενεργοποιηθούμε με όλους τους παραπάνω τρόπους για να νιώσουμε και να δείχνουμε νεότεροι, για ένα υγιές σώμα και μυαλό, κι όχι να τα περιμένουμε όλα από ένα χαπάκι. Φροντίζουμε τον εαυτό μας λοιπόν, τώρα!