Ψυχική υγεία και πόλη: Μήπως στην εξοχή είμαστε καλύτερα τελικά;

Η πόλη ανέκαθεν γοήτευε: φώτα, επιλογές, ρυθμός, δουλειές, σχολεία, διασκέδαση. Είναι ο τόπος των ευκαιριών και των φιλοδοξιών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη ρίχνει μια πιο προσεκτική ματιά στις ψυχολογικές συνέπειες της αστικοποίησης, και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα υπέρ της. Μια πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Child and Adolescent Mental Health (διαβάστε τη μελέτη εδώ) επιβεβαιώνει αυτό που όλοι λίγο έως πολύ υποψιαζόμασταν: ότι το να μεγαλώνεις ή να ζεις στην πόλη αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για ψυχικές διαταραχές, από το άγχος και την κατάθλιψη μέχρι τις εξαρτήσεις.

Η πόλη που κουράζει (το μυαλό)

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ψυχική υγεία των κατοίκων αστικών περιοχών είναι πιο εύθραυστη. Οι πόλεις συγκεντρώνουν κοινωνικές ανισότητες, ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβο, περιορισμένη επαφή με τη φύση και –ίσως το πιο σημαντικό– χαμηλότερα επίπεδα αίσθησης ασφάλειας και κοινωνικής συνοχής.

Η καθημερινή έκθεση σε στρεσογόνες εμπειρίες (όπως συνωστισμός, πίεση χρόνου, οικονομικές ανησυχίες, διακρίσεις ή φόβος εγκληματικότητας) φαίνεται να επαναπρογραμματίζει τον εγκέφαλο, κάνοντάς τον πιο ευάλωτο στο στρες. Μάλιστα, μελέτες σε νέους δείχνουν ότι ακόμα και αν ένα παιδί μετακομίσει αργότερα σε πιο ήσυχο περιβάλλον, η «ευαισθητοποίηση» του εγκεφάλου στο αστικό στρες παραμένει.

Από τα πρώτα χρόνια, η διαφορά φαίνεται

Οι πρώτες 1000 μέρες ζωής –από τη σύλληψη μέχρι περίπου τα δύο έτη– είναι καθοριστικές. Σε αυτό το διάστημα διαμορφώνονται τα βασικά συστήματα του σώματος και του εγκεφάλου. Όπως σημειώνει το άρθρο, όταν η μητέρα βιώνει άγχος, κατάθλιψη ή οικονομική πίεση, οι επιπτώσεις αγγίζουν και το παιδί, επηρεάζοντας τη μετέπειτα ψυχική του ανθεκτικότητα.

Στις αστικές περιοχές, όπου το κόστος ζωής είναι υψηλό και οι ρυθμοί εξαντλητικοί, οι γονείς συχνά δυσκολεύονται να προσφέρουν τη «ζεστή, υποστηρικτική» γονεϊκή φροντίδα που προστατεύει την ψυχική υγεία των παιδιών. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα προβλήματα συμπεριφοράς και οι διαταραχές διάθεσης εμφανίζονται πιο συχνά σε οικογένειες που ζουν σε υποβαθμισμένες συνοικίες.

Στην εφηβεία η πόλη γίνεται μαγνήτης (αλλά και παγίδα)

Από την άλλη, η εφηβεία είναι η περίοδος που η πόλη αρχίζει να γοητεύει. Οι νέοι έλκονται από τη δυνατότητα ανεξαρτησίας, την κοινωνικότητα και τις πολιτιστικές ευκαιρίες. Ωστόσο, το αστικό περιβάλλον κρύβει και κινδύνους: μεγαλύτερη και πιο εύκολη πρόσβαση σε ουσίες, αυξημένες πιέσεις επίδοσης, μεγαλύτερη ανωνυμία.

Οι ερευνητές παρατηρούν ότι στους εφήβους που μεγαλώνουν σε αστικές περιοχές, ιδιαίτερα σε γειτονιές με χαμηλή αίσθηση ασφάλειας, τα ποσοστά κατάθλιψης, άγχους και χρήσης ουσιών είναι σημαντικά υψηλότερα. Παράλληλα όμως, η πόλη μπορεί να λειτουργήσει θετικά για όσους βρίσκουν εκεί χώρο να εκφραστούν, να συνδεθούν και να διεκδικήσουν νέες εμπειρίες.

Τι μπορεί να γίνει;

Οι παρεμβάσεις πρέπει να ξεκινούν από το οικογενειακό και σχολικό επίπεδο: προγράμματα υποστήριξης γονέων, ψυχοκοινωνικές δράσεις στα σχολεία και παρεμβάσεις που μειώνουν τη φτώχεια. Στο ευρύτερο περιβάλλον, κρίσιμο ρόλο μπορεί να παίξει και ο αστικός σχεδιασμός: δημιουργία χώρων πρασίνου, ασφαλών κοινοτήτων και «καταφυγίων» όπου τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να χαλαρώσουν, να παίξουν ή απλώς να αναπνεύσουν χωρίς πίεση.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου το 90% των εφήβων ζει σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες, οι ερευνητές τονίζουν τη σημασία απλών, κλιμακούμενων παρεμβάσεων, όπως η εκπαίδευση μη επαγγελματιών στην ψυχολογική υποστήριξη ή η χρήση ψηφιακών εργαλείων e-health για την πρόληψη και την ενδυνάμωση της ψυχικής υγείας.

Η ισορροπία ανάμεσα σε φώτα και φύση

Η αλήθεια, όπως πάντα, βρίσκεται κάπου στη μέση. Η πόλη μπορεί να μας στρεσάρει, αλλά και να προσφέρει κίνητρα και εξέλιξη. Η εξοχή χαρίζει γαλήνη, αλλά και περιορισμούς. Το ζητούμενο δεν είναι να εγκαταλείψουμε τις πόλεις, αλλά να τις επανασχεδιάσουμε με γνώμονα την ψυχική ευεξία: με λιγότερο θόρυβο, περισσότερο πράσινο, ενσυναίσθηση στις κοινωνικές ανισότητες και στήριξη στις οικογένειες που μεγαλώνουν το μέλλον της κοινωνίας μέσα σε ένα τσιμεντένιο περιβάλλον.