Ακαδημία Αθηνών: Ο «αθάνατος» φορέας της γνώσης

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Αδιάφορη, σημαντική, αρτηριοσκληρωτική, χρήσιμη, «διακοσμητική», αμφιλεγόμενη. Πολλοί είναι οι χαρακτηρισμοί που έχουν δοθεί κατά καιρούς στην Ακαδημία Αθηνών και άλλη τόση η κριτική για το τι ρόλο μπορεί να παίζει στη σύγχρονη Ελλάδα ένα ίδρυμα, του οποίου το καταστατικό δεν έχει τροποποιηθεί από το… 1926. Σε κάθε περίπτωση, δεν σκοπεύουμε να ασχοληθούμε με τα κακώς κείμενα της Ακαδημίας (το έχουν κάνει άλλοι πριν από εμάς), αλλά να κατανοήσουμε ως επί το πλείστον τον ρόλο της, τους στόχους της και τον τρόπο λειτουργίας της. Έστω και σαν φόρο τιμής στο υπέροχο αυτό κτήριο της Πανεπιστημίου – σήμα κατατεθέν των φοιτητικών μας χρόνων.

Πώς προέκυψε η ιδέα και πότε εν τέλει ιδρύθηκε;

Η ιδέα της ίδρυσης της Ακαδημίας υπήρξε ήδη από την Επανάσταση, όταν το 1824 τριάντα ένα άτομα, συμπεριλαμβανομένων διαπρεπών λόγιων, πρότειναν στο Βουλευτικό σώμα τη δημιουργία ενός Ιδρύματος που θα είχε σαν στόχο την καλλιέργεια των γραμμάτων και την πρόοδο των πολιτισμών. Όμως η ιδέα αυτή δεν πραγματοποιήθηκε παρά μόνο το 1926, όταν εξαιτίας διπλωματικών αναγκών για εκπροσώπηση της χώρας στην Διεθνή Ακαδημαϊκή Ένωση, η Ελληνική Κυβέρνηση πείστηκε εν τέλει να την ιδρύσει.


Έτσι με τη Συντακτική Απόφαση της 18 Mαρτίου 1926 δια… χειρός του τότε Πρωθυπουργού Θεόδωρου Πάγκαλου (ο παππούς), επικυρώθηκε ως Aκαδημία των Eπιστημών, των Γραμμάτων και των Kαλών Tεχνών. Mε την ίδια απόφαση διορίστηκαν και τα πρώτα μέλη της: Πρόεδρος ο Φωκίων Nέγρης, Aντιπρόεδρος ο Γεώργιος Xατζιδάκις, Γενικός Γραμματέας ο Σίμος Mενάρδος, Γραμματέας επί των Πρακτικών ο Kωστής Παλαμάς και Γραμματέας επί των Δημοσιευμάτων ο Γεώργιος Δροσίνης. Aμέσως μετά την ίδρυσή της, η Aκαδημία Aθηνών έγινε μέλος δύο μεγάλων διεθνών οργανισμών: της Διεθνούς Eνώσης Aκαδημιών (Association Internationale des Academies) και του Διεθνούς Συμβουλίου Eπιστημονικών Eνώσεων (ICSU). Την τελευταία δεκαετία μάλιστα, συμμετέχει επίσης στους διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς All European Academies (ALLEA), European Academies Science Advisory Council (EASAC), Inter Academy Council (=IAC) και Inter Academy Medical Panel (IAMP). Τέλος, υπό την εποπτεία της Ακαδημίας τελεί το Eλληνικό Iνστιτούτο Bυζαντινών και Mεταβυζαντινών Σπουδών στη Bενετία.

Ποιοί είναι οι στόχοι της;

Μέρος του σκοπού της Ακαδημίας είναι η έκδοση γνωμοδοτήσεων, προτάσεων, αποφάσεων, κρίσεων για τη διαφώτιση και καθοδήγηση κρατικών οργάνων. Συγκεκριμένα, με το καταστατικό που συνόδεψε την ίδρυσή της, κύριος σκοπός της Ακαδημίας ήταν (και είναι)η καλλιέργεια και η προαγωγή των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών μέσω της συνεργασίας επιφανών Ελλήνων επιστημόνων , λογοτεχνών και καλλιτεχνών. Στόχος της Ακαδημίας, σύμφωνα πάντα με την διακήρυξη ίδρυσής της, είναι η μελέτη και η έρευνα των προϊόντων και των στοιχείων της φύσης της χώρας, καθώς και η επιστημονική υποστήριξη και ενίσχυση της γεωργίας, της βιομηχανίας και της ναυτιλίας.

Πώς εκλέγονται τα μέλη της;

Τα μέλη των τριών Τάξεων στις οποίες χωρίζεται η Ακαδημία (θετικές επιστήμες, Γράμματα και Καλές Τέχνες και Ηθικές και Πολιτικές επιστήμες) είναι συνολικά 395 και περιλαμβάνουν τακτικά, επίτιμα και πρόσεδρα μέλη, ξένους εταίρους και μέλη εξ’ αποστάσεως.

Όσον αφορά την διαδικασία εκλογής, πρώτα προκηρύσσεται η θέση, μετά υποβάλλονται αιτήσεις, συστήνονται επιτροπές εξέτασης τους. Στις επιτροπές αυτές κρίνεται και αξιολογείται από τριμελή ακαδημαϊκή επιτροπή το επιστημονικό έργο των υποψηφίων. Τέλος, η επιτροπή επιτροπή διαβιβάζει τις υποψηφιότητες στην Ολομέλεια της Ακαδημίας για την τελική… κρίση και εκλογή. Για την εκλογή ο υποψήφιος θα πρέπει να λάβει την απόλυτη πλειοψηφία από τους ενεργούς Ακαδημαϊκούς, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι τα μέλη της Ακαδημίας θα πρέπει (βάσει άγραφου εθίμου) να είναι κάτοικοι Αθηνών.
Πρόεδρος της Ακαδημίας γίνεται ο Αντιπρόεδρος του προηγούμενου έτους, ενώ ο Αντιπρόεδρος εκλέγεται από τα τακτικά μέλη της Ακαδημίας στην πρώτη συνεδρία της Ολομέλειας τον Δεκέμβριο κάθε έτους. Η θητεία του Προέδρου είναι ετήσια, ενώ του Γενικού Γραμματέως πενταετής.

Οι δημόσιες παρεμβάσεις της Ακαδημίας

Σύμφωνα με το καταστατικό της ίδρυσής της, η Ακαδημία Αθηνών οφείλει να είναι το ανώτατο επιστημονικό-πολιτισμικό συμβουλευτικό όργανο της χώρας και να γνωμοδοτεί οποιοδήποτε ζήτημα απασχολεί την ελληνική κοινωνία, τεχνικό και μη. Τα τελευταία χρόνια οι παρεμβάσεις με την μορφή προτάσεων ή κρίσεων της Ακαδημίας είναι σπάνιες, γεγονός που έχει δώσει λαβές για έντονη κριτική εναντίον της. Με μία επίσκεψη στην κατηγορία «Δημόσιες Τοποθετήσεις» στην ιστοσελίδα της παρατηρούμε πως η τελευταία παρέμβασή της αφορά το πολυσυζητημένο βιβλίο Ιστορίας της έκτης δημοτικού το 2007, ενώ η αμέσως προηγούμενη αφορά την μεταρρύθμιση στα ΑΕΙ το 2006, παρέμβαση αργοπορημένη κατά πολλούς μιας και το νομοσχέδιο είχε ήδη εφαρμοστεί.

Το έργο του 2011 και οι στόχοι για το 2012

Πρόσφατα πραγματοποιήθηκε η τελετή εγκατάστασης του νέου Προέδρου και Αντιπροέδρου της Ακαδημίας, γεγονός που στάθηκε αφορμή για έναν απολογισμό από τον απερχόμενο Πρόεδρο Απόστολο Γεωργιάδη. Αφού ανέφερε συνοπτικά το έργο των 14 Κέντρων, των 11 Γραφείων και του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας για το 2011 (στο οποίο συγκαταλέγονται εκδόσεις, εμπλουτισμός συλλογών, εκθέσεις, ημερίδες και άλλες εκδηλώσεις, όπως και ερευνητικά προγράμματα), ο κ. Γεωργιάδης διατύπωσε την ελπίδα πως «η κρίση του χρέους που μαστίζει την χώρα μας δεν θα πλήξει και την έρευνα, την οποία πρέπει να προστατεύσουμε ως κόρην οφθαλμού γιατί αυτή μας διακρίνει από τους υπανάπτυκτους λαούς».

Ο νέος Πρόεδρος της Ακαδημίας, καθηγητής Αστρονομίας Γεώργιος Κοντόπουλος, κατά την διάρκεια της ομιλίας του στάθηκε στις σημαντικότερες δράσεις της Ακαδημίας που έχουν προγραμματιστεί για το 2012 και στις οποίες συγκαταλέγεται η διοργάνωση τεσσάρων ημερίδων για τους ελληνικούς υδρογονάνθρακες, την πλανητική μεταβολή και τα ακραία φαινόμενα, την Ελλάδα και τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής γλώσσας.