Οι πιο γνωστές κρητικές βεντέτες
Πέρασαν χρόνια από την τελευταία γνωστή κρητική βεντέτα, επομένως ίσως ήρθε η ώρα να αναφερθούμε σε κάποιες από αυτές.
Βεντέτες. Στις γενιές ηλικίας 40 και κάτω η βεντέτα μοιάζει σαν κάτι μακρινό, ένα κακόγουστο αστείο, οριακά μεσαιωνικό. Πραγματικά, με μία ψύχραιμη και χωρίς συναίσθημα ματιά, η βεντέτα είναι κενή λογικής και νοήματος, μία ανόητη παράδοση που κράτησε για χρόνια.
Στο θυμικό μας έχει μείνει πια μόνο η κωμική πλευρά της βεντέτας (βλ. Κωνσταντίνου και Ελένης ή το Φουρτουνάκηδες και Βροντάκηδες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου), ωστόσο, όχι πολλά χρόνια πριν, οι βεντέτες αποτελούσαν συχνό φαινόμενο και κάθε άλλο παρά κωμωδία θύμιζαν. Φέτος, ήρθε η σειρά «Σασμός» να μας υπενθυμίσει το δράμα που ταλάνισε την Κρήτη με τις βεντέτες, και με αφορμή τη δημοφιλή πια σειρά, παραθέτουμε τις πιο γνωστές.
Υπενθυμίζουμε τον ορισμό της λέξης "βεντέτα" όπως τον παραθέτει το λεξικό του Μπαμπινιώτη: έθιμο κατά το οποίο συγγενής θύματος ανταποδίδει την προσβολή της τιμής ή τον φόνο. Προέρχεται από το ιταλικό "vendetta" που σημαίνει εκδίκηση.
Σαρτζετάκηδες εναντίον Πενταράκηδων
Κι ενώ το νησί της Κρήτης βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή με τους κρητικούς να πολεμούν τους ναζί, δύο οικογένειες, σα να μην τους αρκεί το δράμα που ζουν, λένε «δεν ξεκινάμε μια βεντέτα;». Την πιο αιματηρή των βεντετών· αυτή των Σαρτζέτηδων και των Πεντάρηδων -τα “ακη” μπήκαν αργότερα.
Τόσες μαχαιριές και πιστολιές μετά, κανείς δεν είναι βέβαιος για τον λόγο που ξεκίνησε η βεντέτα, όμως το πιθανότερο είναι πως αφορμή υπήρξε η «ατίμωση» μιας νεαρής κοπέλας. Και τότε είναι που ξεκινά το ανελέητο κυνηγητό.
Το ποτήρι ξεχειλίζει στις 28 Μαρτίου του 1948, όταν ο χωροφύλακας Λευτέρης Σαρτζετάκης λιποτακτεί για να εκτελέσει το «χρέος» του και δολοφονεί εν ψυχρώ τον μόλις 14 ετών Ανδρέα Πεντάρη, παίρνοντας έτσι εκδίκηση για την δολοφονία του αδερφού του.
Τότε κυριάρχησε ο τρόμος. Ο ένας νεκρός διαδεχόταν τον άλλο με την κάθε οικογένεια να βρίσκεται διαρκώς σε επιφυλακή.
Ο φαύλος κύκλος του αίματος καταφέρνει να κλείσει με τελευταίο δολοφόνο έναν μαθητή γυμνασίου, τον Βαγγέλη Πεντάρη. Ο νεαρός σκοτώνει ένα διαπρεπές μέλος της οικογένειας Σαρτζετάκη, ως εκδίκηση για τον φόνο του αδερφού του Σταμάτη. Δικάζεται αλλά αθωώνεται, λόγω του νεαρού της ηλικίας του.
Η βεντέτα θα κλείσει και τυπικά το 1985. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, σε αντίθεση με τις προσδοκίες του πολιτικού κόσμου, δεν προτείνει για Προέδρο της Δημοκρατίας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Κάνει την έκπληξη με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη για το κορυφαίο αξίωμα του πολιτεύματος.
Ο Χρήστος Σαρτζετάκης εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην 3η ψηφοφορία. Η 181η ψήφος προήλθε από την οικογένεια Πενταράκη, με τον Βαγγέλη Πενταράκη να ψηφίζει έναν Σαρτζετάκη για ΠτΔ, βάζοντας τυπικά και δημοσίως έτσι ένας τέλος στην κόντρα των δύο οικογενειών.
Η εκδίκηση του πατέρα
Το 1988 ο 27χρονος Μανώλης Παπαδόσηφος φεύγει από το σπίτι του και πάει να συναντήσει τον Γιάννη Βενιαράκη στην καφετέρια όπου σύχναζε. Οι δύο άντρες φιλονικούσαν συχνά και αιτία φαίνεται πως ήταν η διεκδίκηση μιας γυναίκας.
Ο Γιάννης Βενιαράκης, όταν τον είδε να έρχεται απειλητικά προς το μέρος του, έσπευσε να κρυφτεί στο πατάρι του μαγαζιού. Ο Παπαδόσηφος έτρεξε πίσω του και τελικά οι δύο νέοι έμειναν μόνοι. Μετά από λίγα λεπτά ακούστηκαν πυροβολισμοί. Ο Βενιαράκης είχε πυροβολήσει τέσσερις φορές τον Μανώλη. Ο δεύτερος υπέκυψε στα τραύματά του. Ο Γιάννης Βενιαράκης συνελήφθη από τις αρχές και πρωτόδικα καταδικάστηκε σε ισόβια. Πέντε χρόνια αργότερα άσκησε έφεση κατά της απόφασης.
Η δεύτερη δίκη αποφασίστηκε να διεξαχθεί στην Αθήνα, ώστε να αποφευχθούν τυχόν επεισόδια μεταξύ των δύο οικογενειών. Η αίθουσα του Εφετείου Πειραιά ήταν γεμάτη από μαυροφορεμένους Κρητικούς. Ανάμεσά τους και ο Γιάννης Παπαδόσηφος, πατέρας του Μανώλη.
Κατά τη διάρκεια της δίκης, στις 20 Δεκεμβρίου 1988, ο Παπαδόσηφος με ένα σάλτο ζύγωσε τον Βενιαράκη. Έβγαλε ένα όπλο και πυροβόλησε πέντε φορές τον δολοφόνο του γιου του. Οι σφαίρες διαπέρασαν το κορμί του Βενιεράκη και καρφώθηκαν στα έδρανα. Μετά το φονικό, ο Γιάννης Παπαδόσηφος μονολόγησε με ανακούφιση «τώρα λευτερώθηκα». Ο Γιάννης Παπαδόσηφος καταδικάστηκε με την κατηγορία φόνου εκ προμελέτης σε 14 χρόνια φυλάκισης.
Μία βεντέτα χωρίς αιτία
Όχι τόσο αιματηρή (αλλά όχι και αμελητέα) όσο αυτή μεταξύ Σαρτζέτηδων και Πεντάρηδων είναι η βεντέτα που ξεκίνησε στο χωριό Βορίζα, ένα παλιό ριζίτικο χωριό στη νοτιοανατολική πλαγιά του Ψηλορείτη. Το σύντομο σε χρόνο, αλλά όχι σε ουσία, δράμα ξετυλίχθηκε την 27η Αυγούστου 1955 και μέσα σε δύο ώρες, κόστισε τη ζωή σε έξι ανθρώπους και την αρτιμέλεια σε άλλους δεκατέσσερις. Το κακό ξεκίνησε στη γιορτή του Αγίου Φανουρίου, μετά από πολλές ρακές, κρασιά και κρητικές λύρες.
Πρώτο θύμα ο τριανταοκτάχρονος κτηνοτρόφος και δασοφύλακας Γιάννης Φραγκιαδάκης, τον οποίο σκότωσε με απανωτές μαχαιριές στην πλάτη ο καφετζής και χασάπης Μανούσος Εμμανουήλ Βεϊσάκης. Τα αίτια της διαμάχης τους είναι θολά, όπως και ο νους τους εκείνο το βράδυ. Ωστόσο, σύμφωνα με το δικαστήριο η ένταση ανάμεσα στο δασοφύλακα και τον καφετζή ξεκίνησε από μια παράνομη υλοτόμηση του δημοσίου δάσους. Ο πρώτος φόνος πυροδότησε το μακελειό που ακολούθησε, από το οποίο δεν έλειψαν και οι χειροβομβίδες. Κρήτη.
Η σφαγή των Σωμαράκηδων
Μία από τις πιο εμβληματικές κρητικές βεντέτες, στην οποία η αυτοδικία συνάντησε το πατριωτικό αίσθημα, ήταν εκείνη που έγινε στο Ηράκλειο τον Οκτώβριο του ’45.
Μετά την Κατοχή, συστάθηκε και συνεδρίαζε επί τρία χρόνια το Ειδικό Δικαστήριο με σκοπό να τιμωρηθούν όσοι συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Τότε ξεκίνησε η δίκη πέντε μελών της οικογένειας Σωμαράκη, από το χωριό Σάρχος, που υπήρξαν συνεργάτες των γερμανών. Αν και οι ποινές που επέβαλε το δικαστήριο στους κατηγορούμενους ήταν βαριές (ποινή θανάτου, ισόβια κάθειρξη κ.ά.) οι συγχωριανοί τους δεν αρκέστηκαν στα τυπικά και θέλησαν να αποδώσουν δικαιοσύνη με τον δικό τους τρόπο. Με δυνατές κλοτσιές έσπασαν την πόρτα του δωματίου όπου κρατούνταν οι δωσίλογοι, και με μαχαίρια κατέσφαξαν και τους πέντε Σωμαράκηδες.
Η εκδίκηση δεν τελειώνει εκεί· άνοιξαν τα εξωτερικά παράθυρα του δωματίου και πέταξαν στο δρόμο τα πτώματα των συνεργατών του εχθρού. Ένα φορτηγό του δήμου τα περισυνέλλεξε και τα έριξε σε ένα λάκκο χωρίς καμία θρησκευτική τελετή. «Έγινε μακελειό» λέει ο Δημήτρης Ξυριτάκης. Και προσθέτει: «Οι κατηγορούμενοι είχαν προκαλέσει το θάνατο σε περισσότερους από 30 συγχωριανούς τους».
Μία παρ΄ολίγο βεντέτα
Η μάστιγα της κρητικής βεντέτας παραλίγο να πάει για διεθνή καριέρα. Ο κορυφαίος Βρετανός συγγραφέας και φιλέλληνας Πάτρικ Λι Φέρμορ, που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Καρδαμύλη της Μάνης, κόντεψε να γίνει παρανάλωμα της κριτικής παρορμητικότητας.
Ο Φέρμορ είχε αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με την Κρήτη, αφού πολέμησε στα κρητικά βουνά στο πλευρό των ανταρτών και συμμετείχε στην απαγωγή του γερμανού διοικητή της Κρήτης, Κράιπε. Στη διάρκεια της Κατοχής ο συγγραφέας, πάνω στη μάχη, σκότωσε κατά λάθος το συμπολεμιστή του, Τσαγκαράκη. Οι συγγενείς του θύματος εκδήλωσαν διαθέσεις αντεκδίκησης, αλλά με το πέρασμα των χρόνων και με την παρέμβαση των παλιών συμπολεμιστών του, επικράτησε η λογική.
