Αυτή η επίμονη αίσθηση ότι κάτι σημαίνουν οι συμπτώσεις

Σου έχει τύχει να σκέφτεσαι κάποιον που έχεις να δεις καιρό και ξαφνικά να σου στέλνει μήνυμα; Να βλέπεις παντού τον ίδιο αριθμό; Ή να εμφανίζεται συνεχώς μπροστά σου μια λέξη, ένα τραγούδι, ένα πρόσωπο, λες και η ζωή τελευταία το έχει ρίξει στα υπονοούμενα; Οι συμπτώσεις έχουν τη μαγική ικανότητα να μας κάνουν να νιώθουμε πως κάτι βρίσκεται «εκεί έξω» και κινεί τα νήματα. Ότι δεν είναι όλα χαοτικά. Ότι υπάρχει νόημα. Είναι όμως έτσι; Ή μήπως ο εγκέφαλός μας φτιάχνει ιστορίες, για να βάλει τάξη στο χάος;

Όταν η τύχη μοιάζει με σενάριο

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν συμπαθεί την τυχαιότητα. Θέλει να κατανοεί, να εξηγεί, να φτιάχνει μοτίβα και να τα συνδέει μεταξύ τους για να βγάλει νόημα. Γιατί; Γιατί η κατανόηση δημιουργεί ψευδαίσθηση ασφάλειας –και γιατί η τυχαιότητα, όπως και όλα όσα δεν καταλαβαίνουμε, είναι τρομακτική. Οπότε, όταν συμβαίνει κάτι που μοιάζει απίθανο, ο εγκέφαλός σου σπεύδει να το εξηγήσει, έστω και με… μαγεία. «Δεν μπορεί, κάτι σημαίνει αυτό» λέει. Και κάπως έτσι οι συμπτώσεις αποκτούν πλοκή. Γίνονται επεισόδια σε ένα προσωπικό σύμπαν που μοιάζει να έχει πάντα σχέδιο για εμάς.

Η αποκλίνουσα προσοχή του εγκεφάλου

Σκέψου το εξής: Μόλις αγοράσεις ένα κόκκινο αυτοκίνητο, αρχίζεις να βλέπεις παντού κόκκινα αυτοκίνητα. Δεν προέκυψαν ξαφνικά· απλώς το μυαλό σου αποφάσισε ότι είναι «σημαντικά» και τα φέρνει στον προσκήνιο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τις συμπτώσεις. Από τα δισεκατομμύρια πληροφορίες που περνούν κάθε μέρα μπροστά μας, ο εγκέφαλος ξεδιαλέγει όσες ταιριάζουν σε ένα αφήγημα που έχει ήδη φτιάξει. Κι έτσι, αυτό που στην πραγματικότητα είναι στατιστικά αναμενόμενο, αποκτά τη λάμψη του μοιραίου.

Η αναζήτηση νοήματος

Δεν είναι, όμως, μόνο γνωσιακό το θέμα. Είναι και βαθιά υπαρξιακό. Το να βρίσκεις νόημα στις συμπτώσεις χαρίζει το παρηγορητικό αίσθημα ασφάλειας ότι δεν είμαστε μόνοι και αβοήθητοι μέσα σε έναν αδιάφορο κόσμο: Το σύμπαν μας βλέπει, μας υπολογίζει, μας στέλνει μηνύματα. Οι συμπτώσεις είναι η γλώσσα στην οποία μας μιλάει, μια απόδειξη ότι δεν είμαστε μόνοι εμείς και οι (συνήθως λάθος) αποφάσεις μας, ότι κάπου κάτι μας ωθεί προς τον σωστό δρόμο.

Από τη μαθηματική πιθανότητα στο «συμβολικό μήνυμα»

Η επιστήμη λέει ότι όσο περισσότερα γεγονότα συμβαίνουν στον κόσμο, τόσο πιο συχνές γίνονται οι συμπτώσεις. Είναι κάπως σαν τις προφητείες: Αν, ας πούμε, σε λένε Νοστράδαμο, κάτσεις και γράψεις 512 πράγματα που πιστεύεις ότι θα συμβούν στο μέλλον, και περιμένεις 500 χρόνια, ε, με μαθηματική ακρίβεια, κάποια από αυτά θα συμβούν όντως. Δεν είναι μαγεία. Επιστήμη είναι –η στατιστική, συγκεκριμένα.

Παρόλα αυτά, για τον καθένα από εμάς, η σύμπτωση είναι πάντα προσωπική. Το μυαλό μας είναι φτιαγμένο για να αγαπά τις ιστορίες, όχι τις πιθανότητες. Δεν είναι τυχαίο που η στατιστική είναι ένα από τα λιγότερο δημοφιλή μαθήματα στις σχολές όλου του κόσμου.

Ναι, αλλά… αν όντως κάτι σημαίνουν;

Και κάπου εδώ μπαίνει ο ρομαντισμός στη συζήτηση. Τι κι αν ο εγκέφαλος έχει bias; Τι κι αν η αντιπαθής στατιστική εξηγεί τα πάντα; Κάποιοι άνθρωποι υποστηρίζουν ότι οι συμπτώσεις λειτουργούν σαν πυξίδες. Όχι γιατί προβλέπουν το μέλλον, αλλά γιατί αντανακλούν αυτό που ήδη κουβαλάμε μέσα μας: επιθυμίες, φόβους, αποφάσεις που διστάζουμε να πάρουμε.

Ίσως εκεί να κρύβεται η αλήθεια: Δεν είναι το σύμπαν που μας μιλά. Είναι ο εαυτός μας. Και οι συμπτώσεις –ή μάλλον, το γεγονός ότι τις προσέχει– είναι ο τρόπος του να κατευθύνει το βλέμμα μας προς αυτό που κατά βάθος ήδη ξέρουμε.

Πότε οι συμπτώσεις μάς μπερδεύουν

Φυσικά, υπάρχει πάντα η παγίδα να αρχίσουμε να βλέπουμε σημάδια παντού. Να θεωρούμε ότι όλα κάτι συμβολίζουν. Να παίρνουμε αποφάσεις ζωής με βάση αναλαμπές της τύχης. Αν μια σύμπτωση σε κάνει να αλλάξεις δουλειά ή σχέση χωρίς σκέψη, ίσως να μην είναι το σύμπαν ο σοφός της υπόθεσης. Η ισορροπία είναι κάπου στη μέση: Να ακούς μεν το ένστικτό σου, αλλά να μην παραδίδεις το τιμόνι της ζωής σου σε εξωγενείς παράγοντες.

Ομορφαίνοντας το χάος

Τελικά, οι συμπτώσεις δεν χρειάζεται όντως να σημαίνουν κάτι για να μας επηρεάσουν. Το γεγονός ότι μας κάνουν να χαμογελάμε, να αναρωτιόμαστε, να ελπίζουμε, είναι από μόνο του αρκετό.

Αν το σύμπαν θέλει να μας πει κάτι, ίσως να το λέει μέσα από όλα αυτά τα μικρά «τυχαία» που φωτίζουν την καθημερινότητα.

Κι αν δεν θέλει; Ε, τότε φτιάχνουμε μόνοι μας το νόημα. Κάπως πρέπει να ζήσουμε μέσα στο χάος, σωστά;