Υπογονιμότητα: Αιτίες, διάγνωση και λύσεις

της Έλενας Μπούλια

Οι θεωρίες και οι λαϊκές σοφίες περί του «τις πταίει» ως προς το θέμα της υπογονιμότητας ή ακόμα και της στειρότητας δίνουν και παίρνουν ακόμα και στις σημερινές -υποτίθεται- προοδευτικές κοινωνίες και παρόλο που η επιστήμη έχει αποδείξει ότι μπορεί να κάνει θαύματα. Νούμερο ένα «φταίχτης» για πολλούς είναι η γυναίκα που δε μπορεί να κάνει παιδιά επειδή «δουλεύει πολλές ώρες και κουράζεται», «καπνίζει», «κάνει μπάνιο με κρύο νερό». Έπειτα μπαίνει στο στόχαστρο η ηλικία του ζευγαριού, το βάρος τους, η συχνότητα των σεξουαλικών τους επαφών…
Ποια είναι η πραγματικότητα; Το In2life ζήτησε τις απόψεις των ειδικών σχετικά με τα αίτια αλλά και την αντιμετώπιση του προβλήματος της υπογονιμότητας σήμερα.

Το πρόβλημα

Η υπογονιμότητα και η στειρότητα αποτελούν πρόβλημα που εμφανίζεται συχνότατα στις μέρες μας με αίτια αμέτρητα, ορισμένες φορές ανεξήγητα, αλλά και λύσεις που τα τελευταία χρόνια αποδεικνύονται όλο και πιο αποτελεσματικές. Πριν απαριθμήσουμε κάποιους από τους συνηθέστερους παράγοντες που επιβαρύνουν την υπογονιμότητα είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι ένα ζευγάρι θα πρέπει να αναλογιστεί ότι πιθανώς αντιμετωπίζει ένα τέτοιο πρόβλημα όταν, όπως διευκρινίζει ο Χειρούργος Ουρολόγος κ. Πέτρος Θάνος, «έχει περάσει ένας ολόκληρος χρόνος ελεύθερων σεξουαλικών επαφών χωρίς να πραγματοποιηθεί σύλληψη». Στατιστικά υπολογίζεται ότι, στην Ελλάδα τουλάχιστον, ένα στα δέκα ζευγάρια αντιμετωπίζει πρόβλημα υπογονιμότητας με τους άνδρες να «ευθύνονται» εξίσου με τις γυναίκες. Συνεπώς οι σχετικές εξετάσεις που θα αναδείξουν την αιτία θα πρέπει να ξεκινήσουν και για τους δύο ταυτόχρονα.

Τι μπορεί να φταίει

Υπάρχουν αίτια γυναικείας και ανδρικής υπογονιμότητας καθώς και αίτια που αφορούν και τα δύο φύλα. Στα αίτια της γυναικείας υπογονιμότητας περιλαμβάνονται σύμφωνα με τους ειδικούς:
-Η ηλικία. Η ενδοκρινολόγος κ. Δήμητρα Ζιάννη επισημαίνει ότι «μετά την ηλικία των 35 ετών η αναπαραγωγική ικανότητα της γυναίκας μειώνεται δραματικά, άσχετα με τη ρυθμικότητα της εμμηνορυσίας».
-Οι διαταραχές της περιόδου. Αυτές αφορούν γυναίκες κάθε ηλικίας και υποδηλώνουν συνήθως διαταραχές των ορμονών που ρυθμίζουν τον αναπαραγωγικό κύκλο, δηλαδή διαταραχές της ωορρηξίας. Σε αυτές περιλαμβάνεται και η αμηνόρροια, δηλαδή η έλλειψη περιόδου για διάστημα πάνω από 6 μήνες.

Ως προς την ανδρική υπογονιμότητα, τα αίτια, σύμφωνα με τον κ. Θάνο, μπορεί να είναι:
-Η κιρσοκήλη. Πρόκειται για την διάταση των φλεβών του όρχεος.
-Οι λοιμώξεις των επικουρικών γεννητικών αδένων, π.χ. ο προστάτης ή οι σπερματοδόχες κύστεις.
-Η κρυψορχία, δηλαδή η μη κάθοδος των όρχεων στο όσχεο μετά τη γέννηση.
-Οι αποφράξεις των εκφορητικών οδών του σπέρματος, με αποτελέσματα να δυσχεραίνεται η εκσπερμάτιση.
-Διάφορα ενδοκρινολογικά ή ανοσολογικά αίτια που επιβαρύνουν την ποιότητα του σπέρματος.

Κοινά αίτια υπογονιμότητας, σύμφωνα με την ειδική παθολόγο κ. Αναστασία Μοσχοβάκη, σχετίζονται και με παθολογικά προβλήματα, όπως:
-Το υπερβολικό βάρος ή το εξαιρετικά χαμηλό βάρος στην γυναίκα. Ο δείκτης μάζας σώματος της γυναίκας που βρίσκεται σε αναπαραγωγική προσπάθεια δεν θα πρέπει να είναι άνω του 25 και κάτω του 17.
-Το κάπνισμα.
-Ορισμένα φάρμακα και τοξικές ουσίες (π.χ. κοκαΐνη, μαριχουάνα), αλλά και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και καφέ.
-Ορισμένες διατροφικές ελλείψεις (π.χ. έλλειψη φυλλικού οξέος και βιταμινών).
-Ορισμένες λοιμώξεις που μεταδίδονται κυρίως με την σεξουαλική επαφή (π.χ. χλαμύδια, μυκόπλασμα).

Ακόμα, η γιατρός αναφέρει την επίπονη, πολύωρη καθημερινή σωματική άσκηση που στην γυναίκα συνδέεται με πτώση της γονιμότητας καθώς και το άγχος, το οποίο άλλωστε ευθύνεται για την πλειοψηφία των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Η διάγνωση

Για την ανίχνευση των γόνιμων ημερών μίας γυναίκας διατίθενται στα φαρμακεία αρκετά αξιόπιστα τεστ, συμβουλεύει η κ. Μοσχοβάκη. Με την βοήθεια αυτών μπορούν να μεγιστοποιηθούν οι πιθανότητες σύλληψης, αφού η συνουσία πραγματοποιηθεί τις συγκεκριμένες ημέρες.

Πέρα από αυτά τα τεστ, ωστόσο, για ασφαλέστερα αποτελέσματα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η σχετική ορμονική διερεύνηση τόσο από την γυναίκα όσο και από τον άνδρα. Στην περίπτωση της γυναίκας, όπως ο μαιευτήρας-χειρούργος γυναικολόγος κ. Χάρης Χηνιάδης εξηγεί, αυτό μπορεί να γίνει καταρχήν με ορμονικό έλεγχο, ο οποίος πραγματοποιείται απλά με αιματολογικές εξετάσεις. Συμπληρωματικά, ωστόσο, ο γυναικολόγος πιθανότατα θα ζητήσει κάποιο σχετικό υπερηχογράφημα, καθώς και σαλπιγγογραφία.

Στην περίπτωση του άνδρα, όπως εξηγεί ο κ. Θάνος, η εργαστηριακή διερεύνηση αρχίζει με την εξέταση του σπέρματος. Η συλλογή του γίνεται καλύτερα με αυνανισμό μετά από αποχή τριών έως πέντε ημερών και στην συνέχεια εξετάζεται η κινητικότητα και η μορφολογία του σπέρματος.

Το κόστος των εξετάσεων αυτών κυμαίνεται ανάλογα την κλινική ή το διαγνωστικό κέντρο στο οποίο θα πραγματοποιηθούν. Ενδεικτικά, στο μαιευτήριο Μητέρα, το κόστος του Διακολπικού Υπερηχογραφήματος ανέρχεται στα 65 ευρώ, της Σαλπιγγογραφίας στα 173 ευρώ, ενώ του σχετικού ορμονικού ελέγχου ξεκινά από 205 ευρώ. Η τιμή για το απλό Σπερμοδιάγραμμα είναι 126 ευρώ. Όλες οι παραπάνω εξετάσεις, ωστόσο, καλύπτονται και από τα κρατικά ταμεία ασφάλισης και μπορούν να πραγματοποιηθούν σε δημόσια νοσοκομεία-μαιευτήρια (π.χ. στο Έλενα), πιθανώς πληρώνοντας ένα μικρό αντίτιμο για την κάθε εξέταση (ή και καθόλου). Το μειονέκτημα της λύσης του δημοσίου, βέβαια, είναι ότι μπορεί να περάσουν και τρεις ή τέσσερις μήνες για να πραγματοποιήσει κανείς το ραντεβού του.

Αντιμετώπιση – θεραπείες

Τα αποτελέσματα των παραπάνω εξετάσεων είναι αυτά που κατά κανόνα κατευθύνουν τον γυναικολόγο στη μέθοδο που θα πρέπει να ακολουθήσει το ζευγάρι προκειμένου να καταφέρει να τεκνοποιήσει –υπάρχει και το ενδεχόμενο ανεξήγητης υπογονιμότητας, το οποίο όμως είναι σχετικά σπάνιο. Αυτή μπορεί να είναι σχετικά απλή, π.χ. φαρμακευτική ή χειρουργική θεραπεία, ή πιο σύνθετη, δηλαδή υποβοηθούμενη αναπαραγωγή εντός ή εκτός του γυναικείου σώματος. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον γυναικολόγο κ. Χηνιάδη, στην πρώτη περίπτωση περιλαμβάνονται μέθοδοι, οι οποίες σκοπό έχουν την επίτευξη της γονιμοποίησης ενός ωαρίου εντός του γυναικείου σώματος, ενώ μπορεί να εφαρμοστούν και από τον άνδρα. Ένας συνήθης τρόπος για να γίνει αυτό είναι η πρόκληση ωορρηξίας και έπειτα η ενδομήτρια σπερματέγχυση με σπέρμα του συντρόφου -αν αυτό είναι γόνιμο- ή κάποιου δότη.

Στην δεύτερη περίπτωση περιλαμβάνονται οι μέθοδοι Εξωσωματικής Γονιμοποίησης (IVF) και Μικρογονιμοποίησης (ICSI). Προϋπόθεση για την θεραπεία με IVF είναι η δυνατότητα λήψης καλής ποιότητας ωαρίων από τη γυναίκα και η παρουσία κατάλληλων σπερματοζωαρίων από τον άνδρα. Στην περίπτωση που κάποιο από τα δύο δεν είναι εφικτό εξετάζεται το ενδεχόμενο της δωρεάς ωαρίων ή σπερματοζωαρίων. Η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι απαιτητική, συναισθηματικά και σωματικά επίπονη, αλλά τα αποτελέσματά της είναι ενθαρρυντικά. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, στην Ελλάδα διεξάγονται κάθε χρόνο περίπου 15.000 επιτυχημένες θεραπείες IVF.

Το κόστος, επίσης, θα παίξει εξίσου σημαντικό ρόλο στην επιλογή θεραπείας από το ζευγάρι, καθώς, ανάλογα με την μέθοδο, αυτό μπορεί να αγγίξει ποσά πολλών χιλιάδων ευρώ. Τα κρατικά ασφαλιστικά ταμεία αναλαμβάνουν μέρος της κάλυψης τέτοιων εξόδων (φαρμακευτικών ή χειρουργικών), ενώ στα δημόσια νοσοκομεία που περιλαμβάνουν μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν υπάρχει καμία οικονομική επιβάρυνση. Οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες, από την άλλη, δεν παρέχουν τέτοιες καλύψεις –εκτός αν κανείς έχει συνάψει κάποιο συγκεκριμένο συμβόλαιο με τέτοιες παραμέτρους. Αν αποφασίσετε να πραγματοποιήσετε την διαδικασία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής μέσω ιδιωτικής κλινικής θα πρέπει εγκαίρως να ενημερωθείτε από τον γιατρό σας για το κόστος του κάθε κύκλου θεραπείας.

Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το κόστος μίας εξωσωματικής γονιμοποίησης κυμαίνεται στις 3.000 με 4.000 ευρώ, χωρίς το κόστος των φαρμάκων. Σύνηθες, ωστόσο, για ένα ζευγάρι είναι να χρειαστεί να υποβληθεί σε περισσότερες από μία προσπάθειες. Τα ασφαλιστικά ταμεία καλύπτουν περίπου το 10% του ποσού αυτού και μόνο για τρεις ή τέσσερις προσπάθειες συνολικά, και μέρος ή όλο το ποσό για τα φάρμακα που θα χρειαστεί το ζευγάρι να λάβει. Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στις ιστοσελίδες του εκάστοτε ταμείου.

Ο ρόλος της καλής ψυχολογίας

Το πρόβλημα της υπογονιμότητας μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την ψυχολογία και συνεπώς την σχέση του ζευγαριού. Ο μαιευτήρας-χειρούργος γυναικολόγος κ. Ευάγγελος Γκικόντες τονίζει, άλλωστε, ότι το άγχος και το στρες μόνο αρνητικό ρόλο μπορούν να παίξουν στην προσπάθεια σύλληψης και υπογραμμίζει την σημασία του να μπορεί το ζευγάρι να συζητά ανοιχτά για όλα –ιδιαίτερα για την θεραπεία που θα αποφασίσει να ακολουθήσει.

Έτσι, πριν ακόμα καταλήξει το ζευγάρι σε αυτήν είναι σημαντικό να έχει εκ των προτέρων συμφωνήσει μέχρι πού είναι και οι δύο πρόθυμοι να φτάσουν, π.χ. πόσα στάδια θεραπείας προτίθενται να ακολουθήσουν, πόσα χρήματα διατίθενται να επενδύσουν. Η επικοινωνία με άλλα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν παρόμοιο πρόβλημα και πιθανώς με κάποιον εξειδικευμένο ψυχολόγο-οικογενειακό σύμβουλο, αν όχι με τον ίδιο τον γυναικολόγο, θα κάνουν το ζευγάρι να νιώσει ανακούφιση και αυτοπεποίθηση για να συνεχίσει να προσπαθεί.