Τι είναι η κουλτούρα του βιασμού;
Για όποιον δεν έχει κατανοήσει τι σημαίνει η κουλτούρα του βιασμού, εδώ αναλύουμε την έννοια με απλό και κατανοητό τρόπο.
«Διδάξτε στους γιους σας να μη βιάζουν, όχι στις κόρες σας να προσέχουν»
Με μία πρώτη ανάγνωση η φράση «κουλτούρα του βιασμού» σε κάποιους ακούγεται γραφική. Όπως και η «τοξική αρρενωπότητα», ο «μισογυνισμός» και ο «σεξισμός». Έλα όμως που ο συνδυασμός τους είναι αυτός ακριβώς που γεννά την κουλτούρα του βιασμού.
Αν και για ορισμένους ανθρώπους η λέξη «κουλτούρα» έχει μόνο θετικό πρόσημο και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο, στη περίπτωση του βιασμού μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την ουδέτερη έννοια «σύνολο γνώσεων, τεχνικών εξελίξεων, παραδόσεων, εθίμων, μορφών συμπεριφοράς κτλ. που χαρακτηρίζουν ή συγκροτούν ένα δεδομένο κοινωνικό σύνολο»*.
Πάμε να δούμε λοιπόν πώς εξηγείται η κουλτούρα του βιασμού. Ας πιάσουμε για αρχή το σύνολο γνώσεων.
Η σελίδα αυτή προέρχεται από το βιβλίο «Η Τέχνη της Επικοινωνίας στις Γραφικές Τέχνες», σύγγραμα μεταπτυχιακού μαθήματος στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Και γιατί παραθέτουμε τη συγκεκριμένη σελίδα; Γιατί ακόμη και σε ακαδημαϊκό επίπεδο ο άνδρας, κυρίως, μαθαίνει πως η παρενόχληση σε ορισμένες περιπτώσεις είναι απολύτως δικαιολογήσιμη και μάλιστα ενίοτε επιβάλλεται κιόλας. Στο φανταστικό παράδειγμα του Γιώργου και της Εύας, το γεγονός ότι ο Γιώργος αγνόησε το Όχι της Εύας ήταν μία από τις πιο σωστές αποφάσεις που πήρε στη ζωή του γιατί τελικά παντρεύτηκαν και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα.
Η αλήθεια όμως απέχει πολύ από αυτό το όμορφο αφήγημα. Η γυναίκα δεν είναι μία «γατούλα» που χαϊδεύεται στον άντρα για να επιβεβαιωθεί και μετά να τον απορρίψει. Το παράδειγμα του βιβλίου δε δίνει χώρο για διαφορετική ερμηνεία του «Όχι» και τελικά με αυτήν την διατύπωση περνάει το μήνυμα ότι το «Όχι» σημαίνει «Ναι». Το δυστυχές σε αυτό το παραμύθι είναι ότι η γυναίκα σχεδόν σε όλα τα σενάρια κατακρίνεται. Αν απλά αρνούνταν και έλεγε ένα ξερό «Όχι» για πολλούς θα ήταν η ξινή που δεν εκτιμά τα καλά παιδιά και θα ακολουθούσε κάτι όπως «Οι γυναίκες έχουν γίνει ξιπασμένες την σήμερον ημέρα».
Ας συνεχίσουμε με τις «παραδόσεις». Παραδοσιακά, ο άντρας είναι ο κυνηγός, αυτός που πρέπει να διεκδικήσει τη γυναίκα και θα κάνει την πρώτη κίνηση. Ο άντρας ο σωστός δε ρωτάει τη γυναίκα, τη βουτάει γιατί μάλλον η γυναίκα είναι κάποιας μορφής αντικείμενο και δεν έχει λόγο. Κι αυτή η άποψη δεν απέχει πολύ από τα «παλιά τα χρόνια» που η γυναίκα δεν είχε λόγο στα συνοικέσια ενώ ο άντρας είχε τη δυνατότητα να αρνηθεί. Η παράδοση δίνει ακόμη το περιθώριο σε απόψεις σαν αυτή να διαιωνίζουν τον διακοσμητικό ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία και να την παρουσιάζουν σαν τρόπαιο. Μερικοί θα αντιτείνουν ότι η πολιτική ορθότητα επηρεάζει μέχρι και τον τρόπο που φλερτάρουμε, εντούτοις το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας έχει σημασία γιατί η γλώσσα έχει μεγάλη δύναμη και οι λέξεις διαμορφώνουν συμπεριφορές -είναι διαφορετικό το "διεκδικώ" από το "βουτάω".
Έπειτα έχουμε και τις μορφές συμπεριφοράς. Στο κομμάτι αυτό, πολλά παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε ενδεικτικά της κουλτούρας του βιασμού. Πρώτο και ίσως κυριότερο το παράδειγμα του «δεν υπάρχει βιασμός μέσα στον γάμο». Με μία πρώτη ανάγνωση εύλογα κάποιος θα σκεφτεί «μα από τη στιγμή που είναι παντρεμένοι σημαίνει ότι της αρέσει της γυναίκας ο άντρας της και το λογικό είναι να θέλει να κάνει σεξ μαζί του οποτεδήποτε». Πόσο όμως ευσταθεί αυτή η λογική; Θα θεωρούσαμε τόσο φυσιολογική τη συνεύρεση αν η γυναίκα απαιτούσε από τον άντρα της σεξ ακόμη κι αν αυτός ήταν υπερβολικά στρεσαρισμένος ή κουρασμένος; Θα λέγαμε κάτι αφοριστικό όπως «Φταίει η γυναίκα μετά αν τον απατήσει»;
Μία ακόμη ενδεικτική μορφή συμπεριφοράς που έχει εδραιωθεί με το πέρασμα των ετών είναι η ευθύνη που έχει η γυναίκα για τον βιασμό της. Ενώ η γυναίκα είναι το θύμα σε ένα τέτοιο έγκλημα, αντιμετωπίζεται τελικά σχεδόν σαν θύτης. Φταίει εκείνη που ντύθηκε προκλητικά, φταίει εκείνη που «δεν πρόσεχε» και εμπιστεύτηκε έναν φίλο της ή ένα άτομο που γνωρίζει λίγο καιρό, φταίει εκείνη που είναι σεξουαλικά απελευθερωμένη. Τελικά όμως με το να κουνάμε το δάκτυλο στο θύμα, απλώς δικαιολογούμε τον θύτη. Το παράδοξο σε αυτήν την περίπτωση είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ίδιες κοινωνικές ομάδες κατακρίνουν τους αλλόθρησκους: ο μουσουλμάνος που βιάζει το κάνει επειδή αυτό είναι απολίτιστος ενώ ο ομοεθνής μας μάλλον το κάνει επειδή η γυναίκα του «κουνήθηκε».
Τέλος, ίσως μία από τις σημαντικότερες αποδείξεις ότι η κουλτούρα του βιασμού υπάρχει και ότι καλά κρατεί είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα ανήλικα αγοράκια όταν παρενοχλούν σεξουαλικά μία γυναίκα. Τα ΜΜΕ, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, ένα τέτοιο συμβάν θα το παρουσιάσουν ως κάτι αστείο και οι γονείς θα περηφανευτούν για τον άντρακλά τους. Το παιδί φυσικά και δεν έχει τη γνωστική ικανότητα να ξεχωρίσει το σωστό από το λάθος, επομένως όταν ο γονιός χαμογελάει με ένα τέτοιο περιστατικό, στη συνείδηση του παιδιού περνάει ότι αυτό που έκανε είναι απόδεκτο και μάλιστα ευπρόσδεκτο.
