5 υποτιμημένα αριστουργήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα σε βιβλίο

Γράφει ο Σπύρος Σμυρνής

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Είναι πολύ δύσκολο να γράψεις ένα βιβλίο κι όχι τόσο επειδή χρειάζεται μεγάλο ταλέντο στη συγγραφή, όσο για τον φόβο της έκθεσης που κατατρώει τους περισσότερους γραφιάδες. Άλλωστε οι κριτικοί και το κοινό μπορεί να είναι αρκετά σκληροί απέναντι τους και φυσικά να κάνουν και λάθος σε πολλές περιπτώσεις βιβλίων που διάβασαν. Ο χρόνος ωστόσο είναι αυτός που δικαιώνει ένα βιβλίο για αυτό είμαστε ιδιαιτέρως χαρούμενοι που πρόσφατα 5 παραγνωρισμένα αριστουργήματα από τους εκδοτικούς οίκους της χώρας.

Οι κληρονόμοι της γης του Ιλδεφόνσο Φαλκόνες (εκδόσεις Πατάκη)

«Κάποιος μου είπε να μη σκύβω σε κανέναν».

Ο Αντρέ χαμογέλασε πλατιά πριν απαντήσει:

«Μια τολμηρή συμβουλή. Σου είπε και πως θα το πετύχεις;»

Και ήταν αυτό ακριβώς που προσπάθησε να κάνει ο Ούγο Λιόρ σε όλη του τη ζωή. Να μη σκύψει σε κανέναν. Η πορεία του Ούγο είναι χαραγμένη ανάμεσα σε μεγάλα διλήμματα: στεριά και θάλασσα, πίστη και προδοσία, εκδίκηση και αγάπη, πόνος και δικαιοσύνη. Αυτές είναι οι αντίρροπες δυνάμεις, στο κέντρο των οποίων καλείται να ισορροπήσει. Η έχθρα και  δύναμη της οικογένειας των Πουτζ τον κατατρέχει σε όλη του τη ζωή. Η ανάγκη του για εκδίκηση το ίδιο. Πέφτει και σηκώνεται, βλέπει να του παίρνουν ό, τι κοπιάζει να φτιάξει και παλεύει διαρκώς με μόνο όπλο την αξιοπρέπειά του για να προστατεύσει τους ανθρώπους που του είναι πολύτιμοι.

Οι γυναικείες φιγούρες αποτελούν σημείο αναφοράς στην πορεία του Ούγο: η μητέρα του η Αντονίνα, καταδικασμένη στη φτώχεια και τη δυστυχία, η Εβραία Ντόλτσα, ο πρώτος και μεγάλος του έρωτας, που θυσιάζει τη ζωή της για τη θρησκεία της, η αδερφή του, η μοναχή Αρσέντα και αργότερα ηγουμένη Μπεατρίθ, η κόρη του η Μαρσέ, το φως της ζωής του, και τέλος η Κατερίνα, η απελεύθερη σκλάβα που γίνεται σύντροφος και συνοδοιπόρος σε όλα τα σκαμπανεβάσματα της ζωής του.

Ο Ιλδεφόνσο Φαλκόνες μας μεταφέρει στη μεσαιωνική Βαρκελώνη και στο πολυδαίδαλο σύστημα αξιών και ιεραρχίας που την ορίζει, φτιαγμένο ώστε να ευνοεί τους πλούσιους ευγενείς και να καταπατά τους μη έχοντες. Τίτλοι, περιουσίες, ασυδοσία και στον αντίποδα η θρησκεία, η πίστη στον Θεό, σε μια  περίοδο μεγάλου αναβρασμού και αντιμαχιών για την Καθολική εκκλησία. Πρόκειται για ένα διαρκές παιχνίδι εξουσίας, βασιλιάδες, διάδοχοι, εκστρατείες, ιερωμένοι, μοναχοί, αφορισμοί και βασανιστήρια.

Ο συγγραφέας εντάσσει τον αναγνώστη με μαεστρία στο ευρύτερο ιστορικό, κοινωνικό και θρησκευτικό πλαίσιο της εποχής, δίνοντας ρεαλιστική υπόσταση σ τη μυθοπλασία. Θίγει θέματα εξουσίας και ηθικών αξιών, διαχρονικά και πάντα επίκαιρα αν προσαρμοστούν στο σήμερα.  Παραθέτει στοιχεία απαραίτητα ώστε να γίνουν κατανοητές οι συνθήκες που υπαγορεύουν τις αποφάσεις του ήρωα, ο οποίος δεν έχει την πολυτέλεια να παρασύρεται από το θυμικό του, αφού όπως ο ίδιος αναφέρει «… Η μόνη γνώμη που μετράει είναι αυτή των βασιλιάδων και των ισχυρών. Εμείς είμαστε απλώς πιόνια τους, πράγματά τους».

Έτσι, πάντα στη σκιά της Σάντα Μαρία δε λα Μαρ,  που φτιάχτηκε από τους ανθρώπους της θάλασσας και  υπό το άγρυπνο βλέμμα της Παναγιάς της Θάλασσας, ο Φαλκόνες ξετυλίγει το περίπλοκο κουβάρι της ζωής των ηρώων του, οδηγώντας τους τελικά σε μια ιδιότυπη δικαιοσύνη αλλά και στην κάθαρση. Κι αν κανείς αναρωτιέται, αν πράγματι χωράει μια ολόκληρη ζωή, μια ολόκληρη εποχή σε 876 σελίδες, η απάντηση βρίσκεται στους «Κληρονόμους της γης».

Το Φεγγάρι κι οι Φωτιές του Cesare Pavese (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Ο Cesare Pavese ήταν μια από τις σπουδαιότερες φωνές της ιταλικής λογοτεχνίας με έντονη αντιφασιστική δράση σε καιρούς χαλεπούς με αποτέλεσμα να αναδειχθεί σε ιστορική φυσιογνωμία της εποχής. Ο συγγραφέας μιλώντας για το δημιούργημά του αναφέρει: «Το φεγγάρι και οι φωτιές είναι το βιβλίο που κουβαλούσα μέσα μου εδώ και πολύ καιρό και που απόλαυσα περισσότερο γράφοντάς το. Τόσο που πιστεύω πως για κάμποσο -ίσως και για πάντα- δεν θα γράψω τίποτ' άλλο. Δεν είναι σωστό να προκαλούμε υπερβολικά τους θεούς».

Ο Pavese έφυγε σε ηλικία 42 ετών και άφησε παρακαταθήκη στους βιβλιόφιλους ένα αριστούργημα που ακόμη μνημονεύεται στους λογοτεχνικούς κύκλους και περιγράφει την ακόλουθη ιστορία: «Ο πρωταγωνιστής, το Χέλι, την επομένη της Απελευθέρωσης, επιστρέφει στο χωριό του, ύστερα από πολλά χρόνια παραμονής του στην Αμερική και, μαζί με τον Νούτο, το φίλο του, ταξιδεύει στους χώρους της παιδικής και εφηβικής του ηλικίας, σ' ένα ταξίδι στο χρόνο όπου θ' αναζητήσει τις παλιές, βασανισμένες ρίζες του.»

Ο τρόπος γραφής του Pavese είναι συγκλονιστικός κι ισορροπεί ανάμεσα στη λυρικότητα και την αγάπη για τη ζωή. Μοιάζει με απαύγασμα σοφίας, κάποιου 80χρονου σπουδαίου συγγραφέα. Κινηματογραφική ροή, εμπνευσμένες περιγραφές, εσωτερικές αναζητήσεις για το εύθραυστο της ύπαρξης, μέσα στη σκληρή καθημερινότητα του απελευθερωτικού αγώνα, συναποτελούν το βιβλίο. Πάνω από όλα ωστόσο πρόκειται για μια ωδή στη μοναχικότητα που συντροφεύει τον άνθρωπο καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους ανεξαρτήτως, φιλίας, έρωτα κι ηδονής. Διαβάζεται απνευστί.

Το μ**νι της Irene του Louis Aragon (εκδόσεις Νεφέλη)

Αυτό εδώ το βιβλιαράκι είχε προκαλέσει πολλές αντιδράσεις όταν κυκλοφόρησε πρώτη φορά. Διαβάζοντας από το οπισθόφυλλο του, μαθαίνουμε περισσότερα για την έκδοσή του: Πόσο μόνος αισθάνεται το 1926 ο Αραγκόν στη γαλλική επαρχία... Η σουρεαλιστική περιπέτεια έχει ήδη ξεκινήσει και ο ίδιος είναι ο ταλαντούχος συνοδοιπόρος του Μπρετόν· μόλις είχε ανακαλυφθεί εκ νέου η ελευθερία του λόγου μέσα από την ελευθεριότητα των ηθών και το όνειρο. Γράφει ασταμάτητα το ογκώδες βιβλίο με τίτλο Η υπεράσπιση του απείρου το οποίο στη συνέχεια θα το απαρνηθεί, θα το ξεχάσει, θα το καταστρέψει. Η Ιρέν είναι μόνο ένα κεφάλαιο αυτού του βιβλίου και δημοσιεύτηκε ανώνυμα το 1928.

Πόσες ιστορίες γράφτηκαν γι' αυτό το βιβλιαράκι, πόσες φήμες διαδόθηκαν, πόσους κλυδωνισμούς προκάλεσε η επέμβαση της αστυνομίας, καταδεικνύοντας σε ποιον βαθμό η κοινωνία της εποχής ήταν πάντα σε άμυνα όταν διαισθανόταν μια φυγή προς το άπειρο.

"Έγραφα λοιπόν. Ο χρόνος έπρεπε να καεί από κάποιο είδος λίθου της Κολάσεως. Τον μόνο που γνωρίζω είναι η σκέψη, και έχω ήδη πει ότι η γραφή είναι η μόνη μέθοδός μου να σκέφτομαι. Έγραφα. Πάντοτε ζήλευα τους ερωτικούς, τους ελεύθερους ανθρώπους. Εκείνοι δεν γράφουν". Ο Αραγκόν ήταν ένας άνθρωπος που λάτρευε το διάβασμα κι είχε αναπτύξει μια παθιασμένη ερωτική ιστορία με τα βίβλια. Υπερρεαλιστής κι αναρχικός που έρωτα έβρισκε τον τρόπο πάντα να τσιγκλά τα ευαίσθητα και βαθιά συντηρητικά αντανακλαστικά μιας κοινωνίας που ακολουθεί τυφλά τα πατριαρχικά πρότυπα ζώντας υπό αυστηρό συντηρητικό καθεστώς. Ο νους του δραπέτευε συχνά κι οι λέξεις τους χτυπούσαν όλα εκείνα τα στερεοτυπικά μυαλά που ζούσαν ακολουθώντας τυφλά τους κανόνες του καθωσπρεπισμού. Κανείς δεν μπορούσε λοιπόν να σταματήσει την ελευθεριότητα που διακατείχε τον λόγο του και τα ονειρώδη ερωτικά αποσπάσματα που μας χάρισε, μιλώντας όπως κανείς άλλος σχεδόν μέχρι τότε. Το μ**νί της Irene είναι λοιπόν μια υπέροχα εθιστική σύνοψη των παραπάνω.

Καμπάλα του Thornton Wilder (εκδόσεις Αλεξάνδρεια)

Αυτό το κομψοτέχνημα του Wilder παρουσιάζεται με τα παρακάτω λόγια στο οπισθόφυλλό του: «Μέσα στα ετοιμόρροπα σαλόνια και τις βίλες της Ρώμης του 1926, ένας νεαρός καλλιεργημένος Αμερικανός συναντά μια ελίτ σε παρακμή: διανοούμενους και αριστοκράτες, νοσταλγούς ενός κόσμου που ψυχορραγεί. Είναι τα μέλη της Καμπάλα, μιας αινιγματικής συντροφιάς στην οποία προσελκύεται ένα διάστημα για να γευτεί τις τελευταίες αναλαμπές της δόξας τους.

Άλλοτε χρισμένος αγγελιαφόρος, ως νέος Ερμής, κι άλλοτε μαριονέτα στα χέρια αυτού του παρακμιακού πανθέου, περιγράφει τα πρόσωπά του με όλες τους τις ιδιοτροπίες -ισχυρά όσο και ευάλωτα, δραματικά όσο και γελοία- ενώ διαπιστώνει με δέος πως οι αρχαίοι θεοί του Παλαιού Κόσμου επιβιώνουν και ανθίστανται στην αναπότρεπτη έλευση του Νέου. Ο ίδιος, παιδί του Νέου Κόσμου, βιώνει αυτή την εμπειρία σαν μια μυητική διαδικασία ενηλικίωσης. Ωστόσο ο Ερμής, ο αγγελιαφόρος των θεών, είναι επίσης ψυχοπομπός, πράγμα που μετατρέπει αυτό το βιβλίο στο ρέκβιεμ ενός κόσμου που δεν έμελλε να επιβιώσει του Μεγάλου Πολέμου».

Ο συγγραφέας είναι καταιγιστικός κι αν μη τι άλλο απολαυστικός στον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τις λέξεις του, δημιουργώντας ένα μαγευτικό σύμπαν για τον αναγνώστη του, τον οποίο κι αιχμαλωτίζει σχεδόν από την πρώτη σελίδα που διαβάζει.

Μέσα από έναν στιβαρό αφηγηματικό ρυθμό στήνει το εμπνευσμένο story του βιβλίου πλάθοντας χαρακτήρες που σίγουρα είναι θελκτικοί, περιφέροντας την παρηκμασμένη προϊστορία τους ως ένα σκονισμένο λάβαρο περασμένων μεγαλείων που διηγώντας τα, κλαις. Ο Wilder υφαίνει έναν κόσμο που ανισορροπεί πια ανάμεσα στο σπουδαίο κι ελιτίστικο παρελθόν και την αβεβαιότητα του μέλλοντος τους με τρόπο που δεν σε αφήνει να πάρεις τα μάτια σου πάνω από το βιβλίο.

Manhattan Transfer του John Dos Passos (εκδόσεις Μεταίχμιο)

Το Manhattan Transfer είναι το χρονικό της πόλης της Νέας Υόρκης στις αρχές του εικοστού αιώνα. Ένα παθιασµένο µυθιστόρηµα στο οποίο ο συγγραφέας ανατέµνει ισότιµα τις ζωές των πλούσιων χρηµατιστών και των µεταναστών που αγωνίζονται για τον επιούσιο και παρακολουθεί από κοντά τους αγώνες τους να ενταχθούν στη «νέα» µοντέρνα κοινωνία πριν αυτή τους καταπιεί.

Χρησιµοποιώντας τεχνικές που δανείζεται από τον κινηµατογράφο και ενσωµατώνοντας τεχνουργήµατα της λαϊκής κουλτούρας της δεκαετίας του ’20, ο Dos Passos συνθέτει µια λαµπρή εικόνα της Νέας Υόρκης, η οποία αποτελεί συγχρόνως κοινωνιολογική καταγραφή της εποχής αλλά και ένα καινοτόµο κείµενο µυθοπλασίας.

Όταν οι εκδόσεις Μεταίχμιο ανακοίνωσαν την επερχόμενη τότε έκδοση του Manhattan Transfer ήξερα ότι θα εκπληρωθεί ο πόθος των βιβλιόφιλων που θεωρούν τον John Dos Passos σαν μια από τις σημαντικότερες φωνές της αμερικανικής πεζογραφίας, διαβάζοντας το παραγνωρισμένο αριστούργημα του.

Με λόγο που παραπέμπει σε λογοτεχνικά τέρατα του βεληνεκούς του Hemingway και του Salinger ο Dos Passos φτιάχνει ένα δαιδαλώδες βιβλίο με κινηματογραφική ροή, αφηγηματικές αρετές κι απολαυστικούς διαλόγους που συγκεράζουν το πνεύμα της εποχής, μέσα από μια ανατρεπτική ματιά. Βιώνοντας το περίφημο America Dream εν τη γενέσει του, το Manhattan Transfer στέκεται σαν τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από ένα έργο σταθμό για την αμερικανική λογοτεχνία.