Διαβάσαμε: Κόμης Βελισάριος του Ρόμπερτ Γκρέιβς

της Αθηνάς Καλαϊτζόγλου

Άμα έχεις σε μεγάλη εκτίμηση τον Ιουστινιανό, καλύτερα να μην διαβάσεις το βιβλίο αυτό. Ο Ρόμπερτ Γκρέιβς τον περνά γενεές δεκατέσσερις και τον αποκαθηλώνει εντελώς. Δηλαδή, όχι ο Γκρέιβς, για να είμαστε πιο σωστοί, αλλά ο ιστοριογράφος Προκόπιος, στη μαρτυρία του οποίου βασίζεται ο συγγραφέας. Το βιβλίο, όμως, δεν έχει να κάνει με τον Ιουστινιανό, αλλά τον μέγιστο στρατηλάτη του, τον Βελισάριο, που κατήγαγε περιφανείς και δύσκολες νίκες, ενισχύοντας τα σύνορα της τότε ρωμαϊκής, ακόμη, αυτοκρατορίας.

Ο Γκρέιβς έχει πλούσια βιβλιογραφία, που ξεπερνά τα 120 έργα. Έγραψε, κυρίως, ιστορικά μυθιστορήματα με πιο γνωστό, ίσως, το Εγώ, ο Κλαύδιος, που έγινε και τηλεοπτική σειρά από το BBC. Σε αυτά έδωσε πολύ μεγάλη σημασία στις εκτενείς αναφορές του ιστορικού πλαισίου, σε βαθμό, μάλιστα, που να κουράζει, καθώς η δράση υπηρετεί τη λεπτομερή καταγραφή και όχι το αντίθετο. Προσωπική άποψη με την οποία δεν είναι απαραίτητο να συμφωνεί ο κάθε αναγνώστης των έργων του. Το ίδιο κάνει και στο βιβλίο Κόμης Βελισάριος. Η περιγραφή των μαχών, η προετοιμασία τους, τα όπλα και τα στρατιωτικά ενδύματα, οι πολιορκίες, θα ενθουσιάσουν τους φαν του είδους, καθώς ο λόγος μετατρέπεται κυριολεκτικά σε ζωντανή εικόνα και έτοιμο σενάριο για γύρισμα.

Στο βιβλίο αντιπαρατίθενται δύο προσωπικότητες. Αυτή του Βελισάριου με του Ιουστινιανού. Τον πρώτο ο Γκρέιβς τον ανεβάζει στα ουράνια, ως στρατηγό εξαιρετικής ευφυίας και θάρρους και ταυτόχρονα έναν άνθρωπο πιστό στον αυτοκράτορα μέχρι τον θάνατο του, παρά τις ταπεινώσεις που δέχθηκε από αυτόν ουκ ολίγες φορές. Αλλά και έντιμο, ευγενή, ανδρείο, μετριόφρων, αμνησίκακο, υπομονετικό, εφευρετικό, πειθαρχημένο. Πήγαινε όπου τον διέταζε ο Ιουστινιανός, από τη Δύση ως την Ανατολή, για να υπερασπιστεί τα σύνορα της αυτοκρατορίας από κάθε λογής εισβολείς. Χάρη σε αυτόν κατεστάλη η Στάση του Νίκα, εξασφαλίστηκαν περιφανείς νίκες εναντίον των Περσών, καταλύθηκε το Βασίλειο των Βανδάλων στην Αφρική, εκδιώχθηκαν οι Γότθοι από την Ιταλία και απωθήθηκαν οι Βούλγαροι Ούνοι που απείλησαν την Κωνσταντινούπολη.

Ο Βελισάριος καταγράφεται ως ο σημαντικότερος στρατιωτικός ηγέτης όλων των εποχών, παρόλα αυτά είχε άδοξο τέλος. Ας είναι καλά ο Ιουστινιανός. Γεννημένος λίγο πριν εκπνεύσει ο 5ος αιώνας στη Γερμανίκεια της Βορειοδυτικής Θράκης (στη σημερινή Βουλγαρία), ήρθε σε νεαρή ηλικία στην Αδριανούπολη, όπου έλαβε τη βασική μόρφωσή του και στη συνέχεια εκπαιδεύτηκε στη Στρατιωτική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης. Στην Ανδριανούπολη, στη διάρκεια ενός συμποσίου, πρωτοαντικρίζει την Αντωνίνα, που έγινε πολύ αργότερα σύζυγος του. Στο χώρο του θεάματος, για να το πούμε ευγενικά, ξεδίπλωνε τις χάρες της η Αντωνίνα και έτσι γνώρισε τη Θεοδώρα, την κατοπινή αυτοκράτειρα και σύζυγο του Ιουστινιανού, μια γνωριμία που εξελίχθηκε σε φιλία των δύο γυναικών και γλύτωσε αρκετές φορές από φασαρίες τόσο την Αντωνίνα, όσο και τον Βελισάριο.

Απέναντι στον στρατηγό με τη μεγάλη δημοτικότητα ο Γκρέιβς αντιπαραβάλει τον Ιουστινιανό, που τον “λούζει” με τα καλύτερα λόγια: αυθαίρετος, ανίκανος, βάναυσος, αχρείος, ύπουλος, αναβλητικός, μικροπρεπής, αγνώμων, άπληστος, φιλοχρήματος, έρμαιο της Αυλής και της Θεοδώρας. Ολίγιστος ακόμη και στη Στάση του Νίκα, έτρεμε, λέει ο Γκρέιβς, από το φόβο του και προτίμησε να κρυφτεί σε μοναστήρι για να σωθεί από το πλήθος της Πόλης, που έπνεε μένεα εναντίον του. Ο συγγραφέας κάνει ελάχιστη αναφορά στα έργα του Ιουστινιανού, από τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας και της φορολογίας, ως και την ανέγερση σπουδαίων οικοδομικών έργων, ανάμεσα τους, η Αγία Σοφία. Σχεδόν δεν υπάρχουν σε όλο το βιβλίο, τόσο ξώφαλτσα τα περνά.

Ο λόγος είναι ότι βασίζεται στο υλικό από την Απόκρυφη Ιστορία, το έργο του ιστοριογράφου Προκόπιου, που υπήρξε γραμματέας του Βελισάριου και τον ακολούθησε σε όλες τις μεγάλες μάχες που έδωσε. Το παραδέχεται, άλλωστε, κι ο ίδιος στην εισαγωγή του βιβλίου. Ο Προκόπιος έγραψε αρχικά δύο συγγράμματα, το Υπέρ των Πολέμων Λόγοι 8, και το Περί Κτισμάτων, όπου παραθέτει τα κτίσματα που ανεγέρθηκαν την εποχή του Ιουστινιανού. Η Απόκρυφη Ιστορία είναι το τρίτο έργο του, το οποίο έγραψε χολοσκασμένος επειδή ο Ιουστινιανός του έκοψε τη σύνταξη του, γιατί δεν του άρεσε το περιεχόμενο των προηγούμενων έργων, ήθελε να είναι πολύ πιο εγκωμιαστικά για τον ίδιο και να αποδοθούν σε αυτόν οι νίκες του Βελισάριου.

Ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι το γεγονός ότι στην Απρόκρυφη Ιστορία ο Προκόπιος δεν απομυθοποιεί μόνον τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα, αλλά και τον Βελισάριο και την Αντωνίνα. Ο Γκρέϊβς, για άγνωστους λόγους, επιλέγει να “πατήσει” μόνον στη θυμωμένη μαρτυρία του για τους δύο πρώτους.

Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο είναι ενδιαφέρον από ιστορικής πλευράς, καθώς φωτίζει μια εποχή και τους πρωταγωνιστές της, έστω και από τη σκοπιά του συγγραφέα. Αν μη τι άλλο, αποτελεί μια ελεγεία για τον Βελισάριο, ο ρόλος και τα έργα του οποίου δεν αμφισβητούνται.