Τράπεζα της Ελλάδος: «Κατάθεση» αρχιτεκτονικής στο Μουσείο Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά

«Ιδιοκτησία Τραπέζης της Ελλάδας»: την παραπάνω επιγραφή τυπωμένη σε μικρές τσίγκινες ταμπέλες θα έχουν εντοπίσει πολλοί τυχαία σε αφανή σημεία επίπλων και αντικειμένων τις στιγμές αναμονής σε κάποιο τραπεζικό κατάστημα. Όσον αφορά όμως τα αντικείμενα που βρίσκονται αυτό το διάστημα στο κεντρικό εκθεσιακό χώρο του μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς δεν χρειάζεται ο επισκέπτης να ψάξει πού βρίσκεται προσαρμοσμένη η παραπάνω ταυτότητα. Είναι τόσο ταυτόσημα με τον χώρο που ανήκουν που η φόρμα τους δεν φανερώνει μόνο ποιο κτήριο τα φιλοξενεί αλλά πλέον λειτουργούν σαν αναπόσπαστο στοιχείο του.

Πρόκειται για το κεντρικό κτήριο της «Τραπέζης της Ελλάδος» στην οδό Πανεπιστημίου. Το ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο που καταλαμβάνει το συγκρότημα εξακολουθεί να εκπέμπει αυτή τη δύναμη της σταθερότητας, όπως την είχε επισημάνει ο διοικητής της τράπεζας Εμμανουήλ Τσουδερός την ημέρα των εγκαινίων του, το 1938.

Και τότε ήταν μία περίοδος δύσκολη για τους πολίτες. Με τα σημάδια της μικρασιατικής καταστροφής ακόμα ορατά, οι Έλληνες είχαν ανάγκη για την τόνωση του εθνικού τους φρονήματος. Και αυτό το κτήριο που έχει τόσες κοινές αρχιτεκτονικές γραμμές με το «σπίτι» της πολιτικής εξουσίας, την Βουλή, εξέπεμπε την αύρα της εμπιστοσύνης στους οικονομικούς θεσμούς.

Μία περιστροφική πόρτα, από αυτές που υπήρχαν στο προθάλαμο της τράπεζας πριν αντικατασταθούν, ένα τραπέζι με ένθετα μπρούτζινα διακοσμητικά, διπλά καθίσματα με χαρακτηριστικούς ρόδακες υπάρχουν στο χώρους της έκθεσης «Τράπεζα της Ελλάδος-Τα κτήρια» και στους τοίχους μακέτες, σχέδια, αρχιτεκτονικές προτάσεις και φωτογραφίες σκιαγραφούν την κτηριακή ιστορία της τράπεζας.

«Σημαντική και συμβολική» χαρακτήρισε στη χθεσινή συνέντευξη τύπου την έκθεση ο διευθυντής του «Μουσείου Μπενάκη» Αγγελος Δεληβορίας επειδή «η αμεσότητα της πέρα από την αρχιτεκτονική εμπειρία έχει να κάνει με την κρατούσα οικονομική κατάσταση και μας δίνει το στίγμα του σήμερα». Την πατρότητα της ιδέας φέρει η Υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Ελένη Δενδρινού – Λουρή η οποία είπε ότι γεννήθηκε μόλις ανέλαβε τα καθήκοντα της στην Τράπεζα. «Τα κτήρια της Τράπεζας της Ελλάδος είναι ένας μεγάλος πλούτος. Ήθελα να υπάρχει μία αναφορά για αυτά που να προσδιορίζει τι θέλησαν να περάσουν με αυτά τα κτήρια αυτοί που τα παραγγείλανε και τα κτίσανε».

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη υπεύθυνη των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη και καθηγήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, η οποία υπενθύμισε πως στα θεμέλια του κτηρίου ο Τσουδερός είχε τοποθετήσει για φυλακτό ένα χρυσό Κωνσταντινάτο όπως γίνεται σε κάθε νεογέννητο. Ένα παρόμοιο νόμισμα έδωσε στην υποδιευθύντρια της έκθεσης ως ανάμνησή της.

Η έρευνα για την έκθεση διήρκησε 2 1/2 χρόνια. Η ομάδα της έρευνας βρέθηκε μπροστά σε 15.000 σχεδία που έπρεπε να ταξινομήσει για να βρεθούν τα πιο σημαντικά για την έκθεση. Όπως πρόσθεσε η Μάρω Καρδαμίτση-Αδαμη, «δουλέψαμε όπως οι αρχαιολόγοι που μοιάζουν λίγο και με τον… Ηρακλή Πουαρό, επειδή χρειάζεται και λίγο το αστυνομικό δαιμόνιο για να σε καθοδηγήσει στο να αξιολογήσεις τα ευρήματα μίας ανασκαφής. Έτσι δουλέψαμε και εμείς και σας παρουσιάζουμε τα ευρήματα μας καθαρισμένα από την σκόνη της ανασκαφής».

Κι αν σήμερα τα κτήρια φαίνονται σε κάποιους «βαριά» και «παρωχημένα» είπε πως οι ανάγκες της εποχής την περίοδο που κτίστηκαν επέβαλε να έχουν αυτή την εικόνα. Άλλωστε στην προκήρυξη του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για το κτήριο της οδού Πανεπιστημίου ορίζεται ρητά πως ο ρυθμός «δέον να είναι κλασσικός Ελληνικός».

Ο πολιτισμός πρέπει να υπάρχει σε αυτές τις δύσκολες στιγμές επεσήμανε ο Άγγελος Ξένος, Προϊστάμενος Συντήρησης Έργων Τέχνης στην Τράπεζα της Ελλάδος. Τα πολύ σημαντικά αυτά τεκμήρια, τόσο για την ιστορία της Τράπεζας της Ελλάδος, όσο και για την ιστορία της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό για πρώτη φορά. Προέρχονται στην πλειοψηφία τους από το αρχείο αρχιτεκτονικών σχεδίων της Τεχνικής Υπηρεσίας της Τράπεζας της Ελλάδος, ενώ οι συμμετοχές στους αρχιτεκτονικούς σχεδιασμούς των υποκαταστημάτων της Θεσσαλονίκης (1924) και του Πειραιά (1927) από το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας και τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη.

Στη τελευταία αίθουσα της έκθεσης παρουσιάζονται σύγχρονες φωτογραφικές λήψεις των κτηρίων της «Τράπεζας της Ελλάδος» σε όλη την χώρα. Τις φωτογραφίες τράβηξε ο Γιώργης Γερόλυμπος. Την έκθεση συνοδεύει έκδοση ειδικού ομότιτλου λευκώματος 330 σελίδων που όπως το χαρακτήρισε χθες ο Άγγελος Δεληβορίας δεν είναι «απλά ένα λεύκωμα αλλά έκδοση συγκεκριμένη. Στον τόμο αυτόν αποθησαυρίζεται το σύνολο του υλικού. Η έκδοση εντάσσεται στα βασικά βοηθήματα για την μελέτη της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής». Το κείμενο έχει γράψει Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη και συνοδεύεται από ένα πλούσιο εικονογραφικό υλικό (σχέδια, γραπτά τεκμήρια, φωτογραφίες σύγχρονες και εποχής).

Όπως σημειώνει ο Γεώργιος Προβόπουλος, διοικητής της «Τράπεζας της Ελλάδός», στον πρόλογο του λευκώματος «Με φόντο τα ιστορικά γεγονότα όλης αυτής της περιόδου δίνεται η ευκαιρία, μέσα από τις σελίδες του τόμου, μίας σε βάθος γνωριμίας με τυπικά δείγματα προβεβλημένων τραπεζικών κτηρίων τα οποία χωροθετήθηκαν στο επίκεντρο της οικονομικής ζωής και αποτέλεσαν τοπόσημα των πόλεων που ανεγέρθηκαν. Τα κτήρια αυτά είναι εμβληματικά και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής δημοσίων κτηρίων της εποχής που κατασκευάστηκαν».

«Η ομορφιά της Τράπεζας της Ελλάδας Δεν τελειώνει στο κτηριακό αλλά υπάρχει και σημαντικό πλούτος έργων τέχνης που απόκτησε», είπε ο Άγγελος Δεληβοριάς αφήνοντας ανοιχτά χαρτιά για μία μελλοντική έκθεση.

INFO
Τι: έκθεση "Τράπεζα της Ελλάδος. Τα κτήρια»
Που: Μουσείο Μπενάκη, Κτήριο Οδού Πειραιώς (Πειραιώς 138)
Πότε: 15 Σεπτεμβρίου εώς 27 Νοεμβρίου 2011
Ωρες και Ημέρες: Τετάρτη: 10:00 με 18:00
Πέμπτη: 10:00 με 18:00, Παρασκευή: 10:00 με 22:00, Σάββατο: 10:00 με 22:00, Κυριακή: 10:00 με 18:00