Πότε ένα παιδί χρειάζεται εργοθεραπεία;

Η εργοθεραπεία παίζει καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη της ανάπτυξης των παιδιών, ειδικά όταν εμφανίζονται δυσκολίες στην κίνηση, την αυτοεξυπηρέτηση ή την κοινωνική προσαρμογή.

Μέσα από το παιχνίδι και τις κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις, τα παιδιά αποκτούν δεξιότητες που τα βοηθούν να ανταποκριθούν με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στις καθημερινές προκλήσεις

Τι είναι η εργοθεραπεία και ποιος ο ρόλος της

Η εργοθεραπεία είναι μια ειδικότητα του χώρου της υγείας που στοχεύει στην ενίσχυση της λειτουργικότητας, της ανεξαρτησίας και της ποιότητας ζωής των ατόμων μέσα από σκόπιμες και θεραπευτικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργοθεραπευτών (WFOT, 1994), κύριος στόχος της εργοθεραπείας είναι να βοηθήσει το άτομο να πετύχει το μέγιστο επίπεδο λειτουργικότητας στην καθημερινή του ζωή.

Όπως μας λέει η κ. Αγγελική Κοντούκα, Εργοθεραπεύτρια, «η παιδιατρική εργοθεραπεία απευθύνεται σε βρέφη, παιδιά και εφήβους που παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη, στην κινητικότητα, στη μάθηση, στην αισθητηριακή επεξεργασία ή στην κοινωνική προσαρμογή».

Σύμφωνα με την ίδια, μέσω του παιχνιδιού και της δημιουργικής δραστηριότητας, ο εργοθεραπευτής παρεμβαίνει για να ενισχύσει τις δεξιότητες του παιδιού, να ενδυναμώσει την αυτοπεποίθησή του και να βελτιώσει την καθημερινή του απόδοση στο σπίτι και στο σχολείο.

Αναπτυξιακά ορόσημα και αποκλίσεις

Κάθε παιδί αναπτύσσεται με τον δικό του ρυθμό, ωστόσο υπάρχουν κάποια αναπτυξιακά στάδια που θεωρούνται ενδεικτικά για την ηλικία του. Η παρακολούθηση αυτών των ορόσημων βοηθά τους γονείς και τους ειδικούς να εντοπίσουν τυχόν αποκλίσεις που μπορεί να απαιτούν παρέμβαση.

Παραδείγματα αναπτυξιακών δεξιοτήτων:

3 ετών: πετάει μπάλα με δύο χέρια, λέει το όνομά του, φτιάχνει παζλ 4 κομματιών, μιλά με απλές προτάσεις.

4 ετών: ισορροπεί για 3’’ στο ένα πόδι, ντύνεται με μικρή επίβλεψη, λέει όνομα και επίθετο, μετρά αντικείμενα, συμμετέχει σε ομαδικό παιχνίδι.

5 ετών: ισορροπεί για 6’’, κόβει κύκλο με ψαλίδι, ζωγραφίζει τετράγωνο, θυμάται ποιηματάκια, λέει ιστορίες με σωστή σειρά.

6 ετών: περπατά σε δοκό, κόβει φαγητό, γράφει το όνομά του, διηγείται ιστορίες με λογική αλληλουχία, χρησιμοποιεί σωστά το «χθες» και το «αύριο».

Μικρές αποκλίσεις είναι φυσιολογικές, αλλά αν οι δεξιότητες ενός παιδιού απέχουν σημαντικά από τα αναμενόμενα για την ηλικία του, χρειάζεται εργοθεραπευτική αξιολόγηση.

Ενδείξεις ότι ένα παιδί χρειάζεται εργοθεραπεία

Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο Εργοθεραπευτών, οι γονείς θα πρέπει να αναζητήσουν εργοθεραπευτική εκτίμηση όταν το παιδί παρουσιάζει τρεις ή περισσότερες από τις παρακάτω δυσκολίες μετά την ηλικία των 3-4 ετών. 

Λεπτή κινητικότητα

Δεν ζωγραφίζει, δεν αντιγράφει σχήματα, δεν κόβει με ψαλίδι στο νηπιαγωγείο.

Κουράζεται στη γραφή, έχει δυσανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα (μετά τα 6). 

Αντιστρέφει γράμματα και αριθμούς (μετά τα 6).

Δυσκολεύεται με τον χειρισμό μικρών αντικειμένων ή την άρθρωση μολυβιού.

Έχει μειωμένη επιδεξιότητα στις κινήσεις των δακτύλων.

Αδρή κινητικότητα και ισορροπία

Πέφτει συχνά κάτω ή «τρακάρει» σε έπιπλα και άλλα παιδιά.

Έχει χαμηλό μυϊκό τόνο (φαίνεται πλαδαρό, κουράζεται εύκολα).

Δεν παίζει ενεργητικά στην παιδική χαρά, δεν του αρέσει η κούνια ή το άλμα.

Δεν μπορεί να πιάσει ή να πετάξει σωστά μια μπάλα.

Αισθητηριακή επεξεργασία

Είναι υπερευαίσθητο σε ήχους, οσμές, αγγίγματα ή υφές.

Αποφεύγει δραστηριότητες όπως το μπάνιο, το κόψιμο νυχιών, το κούρεμα.

Δυσκολεύεται να εκτιμήσει τη θέση του σώματός του στον χώρο.

Σπάει παιχνίδια, παρουσιάζει αδεξιότητα ή είναι υπερκινητικό.

Αυτοεξυπηρέτηση και καθημερινές δεξιότητες

Δυσκολεύεται να φάει μόνο του, να ντυθεί, να χρησιμοποιήσει την τουαλέτα.

Αργεί να αποκτήσει ανεξαρτησία στις βασικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.

Δεν μπορεί να οργανώσει ή να ολοκληρώσει απλές αλληλουχίες ενεργειών.

Διαδικασία αξιολόγησης από εργοθεραπευτή

Σύμωνα με την κ. Κοντούκα, η εργοθεραπευτική αξιολόγηση περιλαμβάνει τη λήψη ιστορικού, την παρατήρηση του παιδιού και την εφαρμογή σταθμισμένων εργαλείων για την εκτίμηση:

* κινητικών δεξιοτήτων (λεπτών και αδρών)
* γνωστικής και αισθητηριακής επεξεργασίας
* λειτουργικότητας στις καθημερινές δραστηριότητες
* κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων

Η συνεργασία με γονείς και εκπαιδευτικούς είναι απαραίτητη για τη διαμόρφωση του θεραπευτικού πλάνου.

Παρεμβάσεις και τεχνικές εργοθεραπείας

Η παρέμβαση σχεδιάζεται ατομικά και περιλαμβάνει παιχνίδια, δραστηριότητες και τεχνικές που στοχεύουν στη βελτίωση της λειτουργικότητας. Ενδεικτικά μέσα παρέμβασης:

* μπάλες, πλαστελίνες, παζλ, ζωγραφική, σχοινιά, κατασκευές
* ασκήσεις κινητικού συντονισμού, ισορροπίας και μυϊκής ενδυνάμωσης
* τεχνικές αισθητηριακής ολοκλήρωσης
* στρατηγικές αυτοεξυπηρέτησης και οργάνωσης καθημερινότητας
* δραστηριότητες ενίσχυσης συγκέντρωσης, μνήμης και επίλυσης προβλημάτων
 

Ρόλος γονέων και σχολείου στη θεραπεία

Ο ρόλος των γονέων στη θεραπευτική διαδικασία είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς αποτελούν το βασικό υποστηρικτικό πλαίσιο του παιδιού. Η ενεργή συμμετοχή τους ενισχύει τη γενίκευση των δεξιοτήτων στην καθημερινότητα, δηλαδή στο να "δουλεύει" τις δεξιότητες αυτές σε καθημερινή βάση, διευκολύνει την κατανόηση και επίτευξη των θεραπευτικών στόχων και ενδυναμώνει τη σχέση γονέα-παιδιού.

Είναι πολύ σημαντικό ο θεραπευτής να ενημερώνει συστηματικά τον γονέα για την πορεία της παρέμβασης και να του δίνει κατάλληλες ασκήσεις ή προτάσεις για το σπίτι, ώστε να ενισχύεται η συνέπεια και η αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Πότε απαιτείται επανεκτίμηση ή παραπομπή σε άλλες ειδικότητες

Όπως αναφέρει η ίδια, η επανεκτίμηση είναι απαραίτητη όταν:

* έχουν περάσει 6-12 μήνες από την αρχική παρέμβαση
* εμφανίζονται νέα συμπτώματα ή δυσκολίες
* αλλάζουν οι ανάγκες του παιδιού (π.χ. σχολική ένταξη)

Σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν ενδείξεις για συνοδές διαταραχές (αναπτυξιακές, γλωσσικές, νευρολογικές), ο εργοθεραπευτής μπορεί να παραπέμψει σε παιδοψυχολόγο, λογοθεραπευτή, αναπτυξιολόγο ή παιδονευρολόγο.

Συχνές ερωτήσεις για την εργοθεραπεία παιδιών

Πρέπει να περιμένω το παιδί να μεγαλώσει ή να παρέμβω από νωρίς;
Η πρώιμη παρέμβαση έχει αποδεδειγμένα καλύτερα αποτελέσματα. Όσο πιο έγκαιρα ξεκινήσει η θεραπεία, τόσο πιο αποτελεσματική είναι.

Η εργοθεραπεία είναι μόνο για παιδιά με διαγνώσεις;
Όχι απαραίτητα. Πολλά παιδιά χωρίς τυπική διάγνωση παρουσιάζουν ήπιες δυσκολίες που μπορούν να βελτιωθούν με εργοθεραπευτική υποστήριξη.

Πόσο διαρκεί μια εργοθεραπευτική παρέμβαση;
Εξαρτάται από τη φύση και τη σοβαρότητα των δυσκολιών. Συνήθως απαιτείται πρόγραμμα 2-3 μηνών με επαναξιολόγηση.

Η εργοθεραπεία μοιάζει με λογοθεραπεία ή φυσικοθεραπεία;
Καλύπτουν διαφορετικούς τομείς. Η εργοθεραπεία συνδυάζει κινητικές, γνωστικές και λειτουργικές δεξιότητες, ενώ η λογοθεραπεία επικεντρώνεται στη γλώσσα και η φυσικοθεραπεία στην κινητικότητα.