Υποκατάστατα ζάχαρης: Οι... γλυκές εναλλακτικές

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Οι γλυκείς πειρασμοί που «κρύβονται» πίσω από κάθε μας προσπάθεια για προσεγμένη διατροφή είναι τόσοι πολλοί, που αποκτούν διαστάσεις... εφιάλτη για οποιονδήποτε προσπαθεί να ακολουθήσει μια αυστηρή δίαιτα με περιορισμένη κατανάλωση ζάχαρης ή αντιμετωπίζει κάποια ασθένεια (π.χ. διαβήτης). Σε αυτήν την περίπτωση οι εναλλακτικές που έχει δεν είναι άλλες από τις «διάσημες» γλυκαντικές ουσίες, για τις οποίες τόσος λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια.

Συζητήσεις επί συζητήσεων, αντικρουόμενες έρευνες, διχογνωμίες και ανακλήσεις προϊόντων, περιγράφουν την μέχρι τώρα κατάσταση, η οποία– στην Αμερική τουλάχιστον – φαίνεται να έχει κατασταλάξει, με την στάση του εκεί Οργανισμού Τροφίμων να είναι το «παν μέτρον άριστον». Το ίδιο συμβαίνει και στην χώρα μας, όπου οι διαιτολόγοι παρουσιάζονται καθησυχαστικοί. Ο κ. Βασίλης Παπαμίκος, M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος μας λέει σχετικά: «Πρόκειται για τεχνητές ουσίες που έχουν πολύ μεγαλύτερη γλυκύτητα από την ζάχαρη και επομένως με λιγότερη ποσότητα μπορούμε να πετύχουμε πολλαπλάσιο αποτέλεσμα με ελάχιστες θερμίδες» και αναφέρει ότι πρόκειται για μια καλή εναλλακτική αν θέλουμε να αποφύγουμε τις υπερβολικές θερμίδες που αποδίδει η ζάχαρη σε τρόφιμα που καταναλώνουμε συχνά (ψωμί, κέηκ, παγωτά κτλ).

Πολύς λόγος έχει γίνει όμως, για τις πιθανές καρκινογόνες ή απλώς αρνητικές επιπτώσεις τους. Σύμφωνα με τον κύριο Παπαμίκο, οι ισχυρισμοί αυτοί δεν είναι αποδεδειγμένοι, ούτε υπάρχουν ενδείξεις για κάτι τέτοιο. «Αν μπορούμε να τις ‘κατηγορήσουμε’ για κάτι είναι ότι εξαιτίας της μεγάλης γλυκαντικής τους ικανότητας δεν κόβουν την συνήθεια του εγκεφάλου μας να ζητάει γλυκά και ότι μπορεί να περιέχουν μερικούς υδατάνθρακες που επηρεάζουν το ζάχαρο στο αίμα. Αλλά μέχρι εκεί». Οι γλυκαντικές αυτές ουσίες δεν αυξάνουν την όρεξη, δεν είναι θερμίδογόνες και σύμφωνα με την γνώμη του μπορούν να καταναλωθούν άφοβα – αλλά με μέτρο.

Μια σύντομη ματιά στις ετικέτες των light και sugar free προϊόντων στα ράφια της αγοράς, αρκεί για να μας φέρει... αντιμέτωπους με τις πιο γνωστές. Ποιες είναι αυτές;

Ασπαρτάμη (E951)
Τι είναι; Πρόκειται για μια χημική ουσία η οποία διασπάται στον οργανισμό σε αμινοξέα (ασπαρτικό οξύ, φαινυλαλανίνη) και σε ίχνη μεθανόλης, συστατικά που συναντώνται σε τρόφιμα όπως το κρέας, το γάλα, τα φρούτα και τα λαχανικά. Ανακαλύφθηκε το 1965 και όπως αναφέρει ο Κλινικός Διαιτολόγος Εμμανουήλ Δημητρούλης, χρησιμοποιείται από το 1984 ευρέως καθώς πάνω από διακόσιες επιστημονικές μελέτες επιβεβαιώνουν την ασφάλεια της χρήσης της για το γενικό πληθυσμό ως πρόσθετο τροφίμων.
Πόσο γλυκιά είναι; Η ασπαρτάμη είναι από 180 μέχρι 200 φορές πιο γλυκιά από την ζάχαρη.
Τι λένε οι έρευνες; Το 2006 και μετά από μελέτες του Ιδρύματος Ramazzini που αμφισβήτησαν την ασφάλειά της, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων και ο FDA (αμερικάνικος οργανισμός φαρμάκων) ανακοίνωσαν ότι δεν υπάρχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση για την επικινδυνότητά της. Παρ’ όλα αυτά, τα άτομα με φαινυλκετονουρία θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωσή της.

Πόση μπορώ να καταναλώνω; Η καθημερινή αποδεκτή λήψη είναι 40 mg/κιλό βάρους για την Ευρώπη και 50 mg/κιλό βάρους για τις ΗΠΑ. Τα όρια αυτά αφορούν υγιείς ενηλίκους και διαβητικούς και είναι τόσο μεγάλα που για να τα ξεπεράσουμε θα πρέπει να φάμε… κιλά. Κάτω από τις συνήθεις συνθήκες δεν μπορούν να ξεπεραστούν.
Που βρίσκεται; Κατά κύριο λόγο σε light αναψυκτικά, τσίχλες χωρίς ζάχαρη, light παγωτά, γιαούρτια και συμπληρώματα πολυβιταμινών.

Σακχαρίνη (E954)
Τι είναι; Συνδυάζεται αρκετά συχνά στα τρόφιμα με την ασπαρτάμη και αποτελεί την πιο «αρχαία» γλυκαντική ουσία, αφού εφευρέθηκε πριν από 130 περίπου χρόνια στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στην Αμερική. Είναι εγκεκριμένη σε περισσότερες από 100 χώρες του κόσμου και παρά το γεγονός ότι είχαν προκύψει μερικές μελέτες για την επικινδυνότητά της, οι οποίες καταρρίφθηκαν από μετέπειτα έρευνες.

Πόσο γλυκιά είναι; Η σακχαρίνη είναι 300 με 500 φορές πιο γλυκιά από την ζάχαρη.
Τι λένε οι έρευνες; Στα πλαίσια του προγράμματος National Toxicology Program του Υπουργείου Υγείας των ΗΠΑ, μελετήθηκε η επίδραση της σακχαρίνης σε ποντίκια με τις έρευνες να δείχνουν ελαφριά καρκινογόνο δράση στην ουροδόχο κύστη της δεύτερης γενιάς ποντικών. Το 1998 στα πλαίσια του ίδιου προγράμματος πραγματοποιήθηκε μεγαλύτερη μελέτη, τα αποτελέσματα της οποίας δεν επιβεβαίωσαν πιθανή καρκινογόνο δράση. Έτσι το 2000 ο FDA ενέκρινε την προσθήκη της στα τρόφιμα, χωρίς την υποχρεωτική μέχρι τότε αναφορά στην πιθανή καρκινογόνο δράση της.

Πόση μπορώ να καταναλώνω; Η αποδεκτή ημερήσια κατανάλωση σακχαρίνης είναι 5mg ανά κιλό βάρους, δηλαδή περίπου εννιά κουταλάκια ανά ημέρα.
Πού βρίσκεται; Κυκλοφορεί σε φακελάκια από διάφορες εταιρείες ως γλυκαντικό, αλλά και ως συστατικό light αναψυκτικών.

Ακεσουλφαμικό κάλιο (E950)
Τι είναι; Χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο συμπληρωματικά με την ασπαρτάμη, ενισχύοντας την γεύση της, ώστε να μοιάζει περισσότερο με την ζάχαρη.
Πόσο γλυκό είναι; Τουλάχιστον 200 με 300 φορές πιο γλυκό από την ζάχαρη.

Τι λένε οι έρευνες; Δεν υπάρχει κάποια έρευνα που να του αποδίδει ανεπιθύμητες ενέργειες. Η ουσία αυτή εγκρίθηκε για πρώτη φορά από τον FDA το 1988 και έκτοτε έχει λάβει τον χαρακτηρισμό του «γλυκαντικού γενικής χρήσης». Είναι επίσης, εγκεκριμένη από την Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα της ΕΕ.

Πόσο πρέπει να καταναλώνω; Η Αποδεκτή Ημερήσια είναι 9 mg ανά κιλό σωματικού βάρους.
Που βρίσκεται; Σε light αναψυκτικά για να ενισχύσει την «δράση» της ασπαρτάμης, συνήθως σε πολύ μικρές ποσότητες. Επίσης χρησιμοποιείται ως επιτραπέζιο γλυκαντικό, σε παγωμένα επιδόρπια και διάφορες καραμέλες.

Σουκραλόζη (Ε955)
Τι είναι; Γνωστή και ως Splenda, ανακαλύφθηκε πριν από τριάντα περίπου χρόνια και διαφέρει με τις υπόλοιπες γλυκαντικές ουσίες χάρη στον τρόπο παρασκευής της: προέρχεται από την ζάχαρη μέσω ειδικής επεξεργασίας που αλλάζει την δομή του μορίου της.
Πόσο γλυκιά είναι; Είναι περίπου 600 φορές γλυκύτερη από τη ζάχαρη.

Τι λένε οι έρευνες; Ο FDA ενέκρινε την χρήση της το 1998 σε δεκαπέντε κατηγορίες τροφίμων και ποτών, ενώ από το 1999 θεωρείται «γλυκαντικό γενικής χρήσης». Ήταν η πρώτη φορά που ο αμερικάνικος οργανισμός έδωσε έγκριση σε γλυκαντική ουσία για τόσο μεγάλο αριθμό προϊόντων εξ' αρχής. Στην Ευρώπη, η αρμόδια Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων την εγκρίνει ως ασφαλή, γεγονός που επαληθεύεται και από πολλές μελέτες.
Πόση μπορώ να καταναλώσω; Η Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη για τη σουκραλόζη ανέρχεται στα έως και 15mg/ κιλό σωματικού βάρους, ποσότητα που δύσκολα μπορεί κάποιος που κάνει μέτρια χρήση σουκραλόζης να υπερβεί.
Που βρίσκεται; Κυκλοφορεί σε καθαρή μορφή με την ονομασία Splenda, αλλά θα την βρείτε και σε προϊόντα όπως επιτραπέζια γλυκαντικά, αναψυκτικά, τσίχλες, γαλακτοκομικά προϊόντα όπως γιαούρτι, dressings καθώς και σε έτοιμα επιδόρπια χωρίς ζάχαρη, τα οποία πρόσφατα κυκλοφόρησαν στην ελληνική αγορά.

Κυκλαμικό Οξύ
Τι είναι; Μια γλυκαντική ουσία που ανακαλύφθηκε το 1937, δεν παρέχει θερμίδες και χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλες γλυκαντικές ουσίες, για να αντικαταστήσει τη ζάχαρη σε μία μεγάλη γκάμα τροφίμων και ποτών.
Πόσο γλυκό είναι; Είναι 30-40 φορές πιο γλυκό από τη ζάχαρη.

Τι λένε οι έρευνες; Το κυκλαμικό οξύ είχε κατηγορηθεί ως δυνητικά καρκινογόνο, ύστερα από μία μελέτη, κατά την οποία χορηγήθηκε εξαιρετικά υψηλή δόση κυκλαμικού οξέος σε πειράματα σε ποντίκια. Μάλιστα, το θέμα του κυκλαμικού οξέως έφτασε και μέχρι την… Βουλή των Ελλήνων πέρσι, με σχετική επερώτηση της βουλευτού του ΣΥΡΙΖΑ κυρίας Αμμανατίδου για την προσθήκη του στην Coca Cola Zero. Σύμφωνα με τον κ. Παπαμίκο, οι μελέτες που προέκυψαν μετά την πρώτη αμφιλεγόμενη έρευνα σε ποντίκια αναιρούν την καρκινογόνο του δράση και επομένως ο FDA πρόκειται να αναθεωρήσει τις αρχικές του επιφυλάξεις. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση πάντως, έχει ήδη εγκριθεί για κατανάλωση.