Βιολογικά τρόφιμα: Γιατί είναι τόσο ακριβά και τι προσφέρουν;

της Έλενας Μπούλια

Σάββατο πρωί στην βιολογική αγορά Βούλας. Ήσυχος δρόμος, λιγότεροι -από ό,τι στις συμβατικές λαϊκές- πάγκοι και πολύχρωμα, λαχταριστά τρόφιμα να λαμπυρίζουν κάτω από τον ζεστό χειμερινό ήλιο. Σκοπός του ρεπορτάζ να μιλήσουμε με την κυρία Αλεξάνδρα Βαλοπετροπούλου, βιοκαλλιεργήτρια και αντιπρόεδρο του Συλλόγου Βιοκαλλιεργητών Λαϊκών Αγορών Αττικής. Και επειδή ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, βρήκαμε μία καλή ευκαιρία να κάνουμε τις αγορές μας, προκειμένου να διαπιστώσουμε έμπρακτα αν τελικά τα βιολογικά τρόφιμα είναι πιο νόστιμα, πιο φρέσκα αλλά και να καταλάβουμε γιατί είναι πιο ακριβά από τα συμβατικά. Τελικά, φύγαμε έχοντας μάθει πολλά περισσότερα.

Συναντάμε την κ. Βαλλοπετροπούλου την ώρα του «μεσημεριανού» της και ενώ καταβροχθίζει ένα τραγανό, χρυσο-κόκκινο μήλο από τον πάγκο κάποιου συναδέλφου. Χαλαρή και ευδιάθετη μας εξηγεί πώς αποφάσισε να ασχοληθεί με την βιοκαλλιέργεια μετά την μετακόμισή της στο -40 χέρσων στρεμμάτων- κτήμα του συζύγου της, στο Μαρκόπουλο. Ως πρώην διευθύντρια παραγωγής ταινιών σε διαφημιστική εταιρεία η ίδια δεν είχε την παραμικρή ιδέα από καλλιέργειες. Κι όμως, μετά από ενδελεχή ενημέρωση και ενασχόληση με το κτήμα, την ακούμε σήμερα να μας μιλά με πρωτοφανή σοβαρότητα και επιχειρήματα που βασίζονται στις συνεχώς εξελισσόμενες γνώσεις της.

Ξεκινάμε με το τελευταίο ερώτημα: Γιατί είναι τόσο πιο ακριβά τα βιολογικά τρόφιμα από τα συμβατικά; «Ένας λόγος είναι διότι πιστοποιούνται και ελέγχονται και αυτό είναι αρκετά δαπανηρό, ενώ βασικότερος λόγος είναι ότι τα βιολογικά αγροκτήματα έχουν μειωμένες παραγωγές κατά περίπου 30% και αυξημένο κόστος -ιδιαίτερα εργατικό- γιατί όλες οι εργασίες που σε άλλα κτήματα γίνονται με ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα κ.λ.π. στην βιολογική παραγωγή γίνονται με το χέρι. Επομένως προκύπτει να έχουμε ακριβότερης παραγωγής πράγματα για μικρότερες ποσότητες», μας είπε. 

Τονίζει ωστόσο ότι «πολύ συχνά οι τιμές είναι αδικαιολόγητα ακριβές. Αυτό συμβαίνει, κατά την γνώμη μου, για δύο λόγους: Καταρχήν γιατί ο κόσμος τα θεωρεί προϊόντα πολυτελείας, οπότε ορισμένοι καταστηματάρχες αντί να προσπαθήσουν να κάνουν τις τιμές πιο προσιτές ώστε να αυξηθεί η μάζα των καταναλωτών προτιμούν να τα κρατούν κλειστά σε ένα ελιτίστικο επίπεδο –σφάλμα ολέθριο κατά την γνώμη μας. Ο δεύτερος λόγος είναι διότι δεν έχει τονωθεί η ελληνική παραγωγή με αποτέλεσμα οι παραγωγοί να είμαστε πιο ανταγωνιστικοί στις τιμές. Σκεφτείτε ότι το 80% περίπου των βιολογικά πιστοποιημένων προϊόντων που αγοράζονται στην Ελλάδα είναι εισαγόμενα. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι είναι τόσο επιβαρημένα από πάρα πολλά χέρια εισαγωγών, εμπόρων, από δαπάνες, ώστε μέχρι να φτάσουν στο ράφι η οικολογικότητά τους έχει μειωθεί –λόγω, δηλαδή, του ότι έχουν επιβαρυνθεί από χιλιόμετρα, καύσιμα, ψύξη κ.λ.π. έχουν δημιουργήσει ένα οικολογικό αποτύπωμα.»

Αυτό, λοιπόν, σημαίνει ότι στην βιολογική λαϊκή αγορά συναντάμε μόνο ελληνικά τρόφιμα; «Η μεγάλη παρεξήγηση που έχει δημιουργηθεί είναι ότι εδώ δεν πρόκειται για μία βιολογική λαϊκή αγορά. Η αγορά είναι και λέγεται αγορά Ελλήνων βιοκαλλιεργητών» διευκρινίζει η κ. Βαλοπετροπούλου και συνεχίζει «Φυσικά και δεν υπάρχουν μη ελληνικά προϊόντα ούτε έμποροι αλλά μόνο Έλληνες παραγωγοί. Γι’αυτό δεν θα βρείτε μπανάνες, μάγνκο, παπάγιες κ.λ.π.» Θα βρούμε δηλαδή μόνο τρόφιμα εποχής; «Όχι, μπορεί να είναι και εκτός εποχής τρόφιμα, με την έννοια ότι η θερμοκηπιακή καλλιέργεια επιτρέπεται στην βιοκαλλιέργια και πιστοποιείται. Μπορεί λοιπόν να βρείτε πρώιμες ντομάτες, πάντα όμως Ελλήνων παραγωγών. Εδώ πρέπει να συμπληρωθεί ότι γι’αυτό οι τιμές στις αγορές αυτές είναι πολύ καλές, πολύ καλύτερες από τα καταστήματα ή τα σούπερ μάρκετ που πωλούν βιολογικά. Και αυτή είναι, άλλωστε, η σωστή σύγκριση. Δεν πρέπει να συγκρινόμαστε με τους εμπόρους της συμβατικής λαϊκής, ούτε τα προϊόντα μας ούτε η επαγγελματική μας ταυτότητα –είναι πολύ άδικη αυτή η σύγκριση γιατί έτσι ο καταναλωτής νομίζει ότι είμαστε απλά ακριβότεροι, ενώ στην πραγματικότητα είμαστε το φθηνότερο σημείο πώλησης για βιολογικά προϊόντα.»

Το πρόγραμμα «Αγάπη με το Κοινό»
Ένας από τους λόγους που επιλέξαμε να επισκεφθούμε Σάββατο την βιολογική αγορά Βούλας είναι για να παρακολουθήσουμε την διαδικασία δωρεάν χορήγησης τροφίμων από τους παραγωγούς προς τα Παιδικά Χωριά SOS. O κ. Παναγιώτης Παπαδόπουλος (φωτο), οδηγός του ιδρύματος που αναλαμβάνει την συλλογή και το μοίρασμα των τροφίμων, μας λέει: «Κάθε Σάββατο, σχεδόν δύο χρόνια τώρα, ερχόμαστε στα βιολογικά για να πάρουμε ό,τι θέλουμε από τους πάγκους εντελώς δωρεάν προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες του ιδρύματος για όλη την εβδομάδα. Τα τρόφιμα αυτά καλύπτουν τις ανάγκες μαναβικής για δεκατέσσερα σπίτια, περίπου εξήντα πέντε άτομα.»

Απευθυνόμαστε ξανά στην κ. Βαλοπετροπούλου και την ρωτάμε πώς ξεκίνησε αυτή η πρωτοβουλία. Πριν φτάσει, όμως, εκεί, εξηγεί πώς ξεκίνησαν οι ίδιες οι βιολογικές αγορές: «Το 1994, από ενθάρρυνση καταναλωτών του Χαλανδρίου που μας παραχώρησαν την πυλωτή της πολυκατοικίας τους για να δημιουργηθεί ένα πρώτο γκρουπ καλλιεργητών που θα κάνει μία πολύ μικρή αγορά για να εξυπηρετεί τους ενοίκους της πολυκατοικίας. Οι ένοικοι έγιναν γειτονιά, η γειτονιά έγινε η πρώτη άδεια δωρεάν παραχώρησης χώρου από τους δήμους και η μία άδεια ακολούθησε την άλλη. Εμείς, λοιπόν, όλα αυτά τα χρόνια, με εντελώς δικά μας έξοδα αλλά με αυτήν την τεράστια στήριξη των δήμων, μπορέσαμε να κάνουμε τις αγορές είκοσι τέσσερις και να εξασφαλίσουμε πληρότητα και επάρκεια. Την υποστήριξη, όμως, αυτή έπρεπε να την ανταποδώσουμε.»

Έτσι ξεκίνησε το πρόγραμμα ‘Αγάπη με το Κοινό’, το οποίο λειτουργεί με τον εξής απλό τρόπο: «Στην Βούλα, για παράδειγμα, είμαστε 68 πάγκοι. Διαλέξαμε από την περιοχή Βάρης-Βούλας το Παιδικό Χωριό SOS για την πολύ καλή δουλειά που κάνει και του δώσαμε την χορηγία. Δηλαδή, έρχεται ο κ. Παπαδόπουλος και παίρνει κατ’ελάχιστον ένα κιλό από κάθε πάγκο. Φεύγει λοιπόν με τουλάχιστον εβδομήντα κιλά προϊόντων ανά βδομάδα, δώδεκα μήνες τον χρόνο, και έτσι καλύπτονται όλες οι ανάγκες σε φρούτα και λαχανικά του παιδικού χωριού SOS. Παίρνει δε ό,τι καλύτερο υπάρχει.» Το κοινωνικό πρόγραμμα των βιοκαλλιεργητών, όμως, δεν σταματά εκεί: «Επειδή είδαμε ότι, μέχρι το τέλος της ημέρας, πάρα πολλές ποσότητες δεν διατίθενται, προτιμήσαμε, από το να τις κάνουμε λίπασμα για τα χωράφια, να δούμε πρώτα τις ανθρώπινες ανάγκες -για εμάς η έννοια σκουπίδι δεν υπάρχει. Έτσι δημιουργήσαμε ένα δεύτερο πρόγραμμα μέσω μιας εθελοντικής ομάδας βοήθησης αστέγων και απόρων, η οποία που σαρώνει, στο τέλος της αγοράς, οτιδήποτε δεν πουλήθηκε και τα πηγαίνει στα τέσσερα σισίτια του Δήμου Αθήνας για απόρους και αστέγους.»

Η αντιπρόεδρος αναφέρει τα νουμερικά αποτελέσματα αυτών των προγραμμάτων για το περασμένο έτος: «Μέσα στο 2009 στο Παιδικό Χωριό SOS διατέθηκαν περίπου δέκα τόνοι προϊόντων, με αποτέλεσμα να είμαστε από τους μεγαλύτερους χορηγούς τους, ενώ στους άστεγους πήγαν τριάντα πέντε τόνοι προϊόντων. Αυτό ξεκίνησε στη Βούλα, αλλά σήμερα κάθε αγορά που φτάνει τους τριάντα παραγωγούς εντάσσεται σε κάποιο σχετικό κοινωνικό πρόγραμμα. Π.χ. Η αγορά της Ηλιούπολης, του Γέρακα, του Ψυχικού και πρόσφατα της Κηφισιάς και της Καισαριανής. Φιλοδοξούμε να καλύψουμε τεράστιες ανάγκες Δήμων και κοινωνικών προγραμμάτων.»

Λίγο αργότερα θα συναντήσουμε τον κ. Άγγελο Πολυτσίνο, ο οποίος ήρθε να συλλέξει τρόφιμα για τους αστέγους. «Να’ναι καλά οι άνθρωποι εδώ», μας λέει, «χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα.».

Ο σκεπτικισμός απέναντι στα βιολογικά τρόφιμα
Πολλοί διατροφολόγοι λένε ότι τα βιολογικά τρόφιμα πρέπει να είναι πάντα συσκευασμένα. Κάτι αντίστοιχο διαβάζουμε και σε σχετικό άρθρο του κ. Κωνσταντίνου Κούτσικα. «Αυτό είναι μία καταστροφή» ενίσταται η κ. Βαλοπετροπούλου. «Καταρχήν ένα προϊόν που συσκευάζεται χωρίς να το απαιτεί το είδος του -όπως απαιτείται π.χ. στο λάδι ή το κρασί- αποκτά χωρίς λόγο οικολογικό αποτύπωμα. Είναι παραλογισμός να παράγουμε βιολογικά και να τα βάζουμε μέσα σε συσκευασίες που μετά θα πρέπει να αποδομηθούν στα Λιόσια ή να δούμε πώς θα ανακυκλωθούν. Συνεπώς πρόκειται για μία πολύ λάθος προσέγγιση που φοβάμαι πως την ενθαρρύνει και το υπουργείο, προκειμένου να μην χρειάζεται τα στελέχη του να βγουν από τα γραφεία και να κάνουν ελέγχους στην αγορά. Δεν είναι πιο βολικό να βάλεις τα προϊόντα αυτά σε μία συσκευασία και να τους κολλήσεις μία ετικέτα ώστε να γλιτώσεις τον μπελά των ελέγχων; Αν αυτό είναι αντιοικολογικό κι αν επιβαρύνει τον καταναλωτή με 30 λεπτά επιπλέον στο ήδη ακριβό βιολογικό προϊόν ουδόλως απασχόλησε ούτε τον διατροφολόγο ούτε το υπουργείο. Η δική μας άποψη είναι κάθετα αντίθετη. Οτιδήποτε επιβάλλει κόστος για τον παραγωγό και τον καταναλωτή ή δημιουργεί οικολογικό αποτύπωμα πρέπει πάση θυσία να αποφεύγεται. Εμείς πληρώνουμε περί τα 1.000 ευρώ ετησίως στους πιστοποιητικούς οργανισμούς για να ελεγχόμεθα και στο χωράφι και στο ράφι. Επιπροσθέτως, οι πιστοποιητικοί οργανισμοί δίνουν στους κρατικούς μέρος της συνδρομής μας για να έχουν και εκείνοι πόρους. Ο σύλλογός μας στις αγορές είναι εκατόν εβδομήντα παραγωγοί. Δεν πληρώνουμε 170.000 ευρώ τον χρόνο για να μας κάνουν πλάκα. Τα πληρώνουμε για να υπάρχουν πιστοποιητικοί έλεγχοι –όχι συσκευασίες.»

Περιττό να αναφέρουμε ότι οι σακούλες στην βιολογική αγορά είναι βιοδιασπώμενες. «Και αυτό είναι λίγο» λέει η κ. Βαλοπετροπούλου, «όμως ακόμα δε μπορούμε να έχουμε -γιατί δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα- άλλες σακούλες που είναι π.χ. από άμυλο και που αποδομούνται πολύ καλύτερα στο περιβάλλον.» Κάπου εκεί παρατηρώ πως το μήλο που είχε ξεκινήσει να τρώει στην αρχή της κουβέντας μας (πριν περίπου 20 λεπτά) δεν έχει κιτρινίσει, όπως συνήθως συμβαίνει με ένα μισοφαγωμένο μήλο μετά από λίγο. Η αντιπρόεδρος εκπλήσσεται που το παρατηρούμε. «Γιατί να κιτρινίσει;»

Γιατί βιολογικά;
Στην ροή του λόγου παρεμβάλλουμε ένα αφελές ίσως ερώτημα, σχετικά με το αν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα βιολογικά και οργανικά τρόφιμα; «Κι όμως, πολλοί καταναλωτές μπερδεύονται», λέει η κ. Βαλοπετροπούλου και εξηγεί πως η διαφορά έχει να κάνει με το πώς τα λέει η κάθε χώρα –π.χ. είναι ‘organic’ στην Αγγλία και την Αμερική αλλά ‘biologico’ στην Ιταλία και ‘βιολογικό’ στην Ελλάδα, ενώ είναι ‘ecologico’ στην Ισπανία. «Για το ίδιο πράγμα -που ελέγχεται και πιστοποιείται με την ίδια ευρωπαϊκή νομοθεσία- σχεδόν η κάθε χώρα χρησιμοποιεί διαφορετικό όρο».

Γιατί τελικά να προτιμήσει ο καταναλωτής βιολογικά τρόφιμα; «Είναι δύο οι λόγοι. Ο ένας είναι η ανθρώπινη υγεία –δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα χημικά που προστίθενται στα συμβατικά τρόφιμα λειτουργούν συσσωρευτικά στον οργανισμό με πολύ αρνητικά αποτελέσματα. Ο δεύτερος είναι ότι αν θέλουμε να διατηρήσουμε την γονιμότητα των εδαφών, την σωστή χρήση των υδάτινων πόρων, την βιοποικιλότητα και όλα αυτά που δημιουργούν ένα υγιές οικοσύστημα που θα κληρονομήσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας, πρέπει να υποστηρίξουμε την βιολογική καλλιέργεια. Αν ειδικά σκεφτούμε ότι στην Ελλάδα ο πρώτος ρυπογόνος παράγοντας είναι οι συμβατικές καλλιέργειες, τότε πρέπει να στραφούμε στις βιολογικές.»

Το μέλλον της βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα
Ποιο βλέπει η αντιπρόεδρος να είναι το μέλλον της βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα; «Δυστυχώς εδώ δεν είμαι αισιόδοξη. Η προηγούμενη κυβέρνηση ήταν τραγική σε σχέση με τις δυνατότητες ανάπτυξης και την κατεύθυνση που έπρεπε να πάρει η γεωργία, αλλά βλέπω ότι, παρόλο που έχουμε πλέον υπουργείο Περιβάλλοντος, υπάρχει πλήρης απροθυμία να μπει η βιολογική καλλιέργεια στο επίκεντρο. Ίσως είναι ακόμα νωρίς, αλλά από τον Οκτώβριο που εξελέγη η νέα κυβέρνηση μέχρι σήμερα δεν έχω ακούσει ούτε μία φορά έστω την λέξη ‘βιοκαλλιέργεια’». Ο κόσμος, όμως, δεν στηρίζει την προσπάθειά τους; «Ο κόσμος δεν ξέρει τι να διαλέξει. Όταν του λένε ‘πάρε από το σούπερ μάρκετ τα συσκευασμένα ιταλικά βιολογικά’ δημιουργείται επιφύλαξη απέναντι στους Έλληνες καλλιεργητές. Δε μπορώ να επιτρέψω αυτήν την κατάφορη περιφρόνηση της ελληνικής βιολογικής γεωργίας. Αν θέλουμε πράσινη ανάπτυξη στην Ελλάδα πρέπει να επιλέγουμε τα ελληνικά βιολογικά προϊόντα –πριν να είναι αργά..»

Τα πράγματα μάλιστα πρόκειται πολύ σύντομα να χειροτερεύσουν, σύμφωνα με τα λεγόμενα της κ. Βαλοπετροπούλου: «Με μεγάλη μου λύπη προβλέπω ότι από 25.000 βιοκαλλιεργητές που είμαστε -αριθμός μικρός για τα ευρωπαϊκά δεδομένα- αναμένεται να φύγουν περί τους 15.000 γιατί το να κάνεις βιοκαλλιέργεια δεν είναι απλό πόσο μάλλον όταν δεν έχεις υποστηρικτικό πλέγμα –δεν αναφέρομαι σε οικονομικές ενισχύσεις αλλά περισσότερο σε ενημέρωση και διάθεση των προϊόντων. Επειδή, λοιπόν, στα τέλη του χρόνου λήγει ένα επιδοτικό πρόγραμμα που υπήρχε για την ελιά και για κάποιες δενδρώδεις καλλιέργειες, φοβάμαι ότι θα φύγουν μαζικά χιλιάδες άνθρωποι. Στα δε προϊόντα που έχουν μεγάλη δαπάνη καλλιέργειας -π.χ. στα κηπευτικά- δεν υπήρξε ποτέ η παραμικρή επιδότηση στην Ελλάδα, ούτε ένα ευρώ, και ούτε θα υπάρξει. Συνεπώς οι παραγωγοί παλεύουν τελείως μόνοι τους και καλό είναι οι καταναλωτές να μην μπερδεύουν την συνολική αγροτική κατάσταση, η οποία έχει ενισχυθεί πολλαπλά τα προηγούμενα χρόνια -άσχετα αν αυτό έγινε με λάθος τρόπο και εις βάρος των αγροτών-, με την δική μας. Εμείς ποτέ δεν υποστηριχθήκαμε σε κάτι.»

Δύο μέρες μετά την συνάντησή μας με την κ. Βαλοπετροπούλου θυμήθηκα τα τρόφιμα που πήρα από την βιολογική αγορά της Βούλας. Τα μήλα είχαν αρχίσει να μαλακώνουν, λογικό αν σκεφτεί κανείς ότι δεν έχουν καθόλου συντηρητικά, αλλά ήταν γευστικά και αρωματικά. Όσο για το μπρόκολο και τις ντομάτες, ήταν ίσως από τα πιο νόστιμα που έχω δοκιμάσει ποτέ.

Οι βιολογικές αγορές της Αττικής
(Το ωράριο ισχύει για όλες τις αγορές και είναι 14.30 με 17.30 τον Χειμώνα και 16.30 με 19.30 το Καλοκαίρι. Ωστόσο, οι αγορές του Σαββάτου είναι πάντα πρωινές και έχουν ωράριο, χειμώνα-καλοκαίρι, από τις 9.00 έως τις 14.00 )

ΔΕΥΤΕΡΑ
- Χαϊδάρι: όπισθεν νέου δημαρχείου
- Κηφισιά: Στο τέλος της Χαριλάου Τρικούπη
- Περιστέρι: Κουτρουμπούση & Δημοσθένους, δίπλα στην Παιδική Χαρά.
- Νέα Σμύρνη: Έξω από το Ιωσηφόγλειο Ίδρυμα (Λεωφόρος Συγγρού)

ΤΡΙΤΗ
- Κορυδαλλός: Πλατεία Ελευθερίας
- Νέο Ηράκλειο: Ελ. Βενιζέλου
- Παλαιό Ψυχικό: Πλατεία Αρσακείου (Τένις), οδός Πριγκιπίσσης Ελένης

ΤΕΤΑΡΤΗ
- Ηλιούπολη: Μαρίνου Αντύπα
- Γλυφάδα: Πλατεία Ξενοφώντος
- Χαλάνδρι: Ιωαννίνων & Τυμφρηστού
- Πειραιάς: Πλατεία Πηγάδας

ΠΕΜΠΤΗ
- Γέρακας: στα μέσα της Εθνικής Αντιστάσεως
- Παλαιό Φάληρο: Ναϊάδων & Ζαΐμη
- Θρακομακεδόνες: Πλατεία Αλμπανέλλα

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
- Κολωνάκι: Πλατεία Δεξαμενής
- Χολαργός: Οδός Σύρου, δίπλα στο Δημαρχείο
- Καισαριανή: Άλσος, όπισθεν γηπέδου Νήαρ Ηστ
- Νέα Ιωνία: Φιλελλήνων, Ελευθερούπολη

ΣΑΒΒΑΤΟ
- Κάτω Πατήσια: Πάτμου & Καραβία (μέσα στο κτήμα)
- Κυψέλη: Δημοτική Αγορά Κυψέλης
- Βούλα: Σωκράτους & Παπάγου
- Ίλιον: Λ. Δημοκρατίας, έξω από το Carrefour

Στην επαρχία υπάρχουν βιολογικές αγορές στις εξής πόλεις: Θεσσαλονίκη (5), Βόλος, Τρίκαλα, Λάρισα και Ηράκλειο Κρήτης, ενώ σύντομα θα υπάρχει και στην Πάτρα.