Κατάθλιψη και συμπτώματα: Πώς θα την αναγνωρίσετε
Ποια είναι τα σημάδια τα οποία «δείχνουν» κατάθλιψη σε ενήλικες και νεαρά άτομα και τι θα πρέπει να προσέξουμε στη διάγνωση; Δείτε τα συμπτώματα μιας ύπουλης νόσου.
του Νικόλα Γεωργιακώδη
Βασανίζει ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας και δεν είναι σε καμία περίπτωση «απλή» νόσος, ούτε σε επίπεδο διάγνωσης ούτε φυσικά σε επίπεδο θεραπείας. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο κίνδυνος να νοσήσει οποιοσδήποτε από Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή είναι 10%- 25% για τις γυναίκες και 5%- 12% για τους άντρες, ενώ κάθε στιγμή το 5%- 9% των γυναικών και το 2%- 3% των ανδρών υποφέρουν από αυτή. Ποια είναι όμως τα σημάδια σε νεαρά άτομα και ενήλικες τα οποία θα πρέπει να μας ανησυχήσουν και ποια η ιδιαιτερότητά τους;
Τα κριτήρια διάγνωσης για τους ενήλικες
«Με βάση την εξατομικευμένη δυσκολία, την μοναδικότητα και την προσωπικότητα του κάθε περιστατικού, απαιτείται μια πολύπλευρη προσέγγιση για την διάγνωση της διαταραχής», αναφέρει η κ. Λήδα Ράγγα, Ψυχολόγος.
Επομένως, τα κριτήρια που ακολουθούν είναι μεν καταλυτικά στο να υπάρξει διάγνωση κατάθλιψης, όμως έχουν και παράπλευρες παραμέτρους που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον διαβίωσης, με τον χρόνο που παρουσιάζονται τα συμπτώματα και την συχνότητα εμφάνισής τους. Μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, λοιπόν, υφίσταται όταν υπάρχουν τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω συμπτώματα, από τα οποία οπωσδήποτε το πρώτο ή το δεύτερο:
* Έντονα καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα. Το άτομο έχει μειωμένο ενδιαφέρον για τις καθημερινές ασχολίες, νοιώθει «βαρύς» δηλαδή έχει και σωματικά συμπτώματα, όπως πόνους σε όλο του το σώμα.
* Μείωση ή απώλεια του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σε δραστηριότητες οι οποίες στο παρελθόν αποτελούσαν «πηγή» ευχαρίστησης.
* Σημαντική απώλεια βάρους (χωρίς να έχει προηγηθεί δίαιτα) ή απότομη αύξηση του βάρους (περισσότερο από 5% σε ένα μήνα) ή απότομη μείωση/ αύξηση της όρεξης.
* Αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος. Το άτομο θέλει να παραμείνει στο κρεβάτι για πάρα πολλές ώρες και δυσκολεύεται να σηκωθεί. Άτομα με κατάθλιψη μπορεί να κάθονται ακόμα και 19 ώρες στο κρεβάτι, χωρίς να κάνουν τίποτα, γιατί έχουν δυσκολία να κουνηθούν ή γιατί πονούν ή γιατί δεν έχουν δυνάμεις.
* Έντονη ψυχοκινητική διέγερση/ανησυχία ή επιβράδυνση σχεδόν κάθε μέρα, η οποία όμως παρατηρείται από άλλους και όχι υποκειμενικά από το ίδιο το άτομο και συνοδεύεται από υπερκινητικότητα ή κατατονία.
* Κόπωση ή απώλεια ενεργητικότητας σχεδόν κάθε μέρα.
* Αισθήματα και ιδέες αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής. Το άτομο θεωρεί ότι δεν αξίζει τίποτα, για παράδειγμα, ή ότι είναι ένα τίποτα και δεν έχει καμία αίσθηση ή καμία αυτοεκτίμηση. Μπορεί επίσης να εμφανίζει ενοχές, ότι εκείνο φταίει για ό,τι συμβαίνει.
* Μειωμένη ικανότητα σκέψης ή δυσκολία συγκέντρωσης ή δυσκολία στην λήψη αποφάσεων (αναποφασιστικότητα).
* Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή επαναλαμβανόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός χωρίς σχέδιο ή απόπειρα αυτοκτονίας ή συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας. Το άτομο έχει τη διάθεση να σκέφτεται συχνά ότι δεν θέλει να ζει πια και έχει σχηματίσει στο μυαλό του ένα συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας.
Η κατάθλιψη στους νέους
Μπορεί όταν μιλάμε για τη νόσο το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό να είναι οι ενήλικες, όμως οι νεαρές ηλικίες και ιδιαίτερα τα άτομα 15 -25 ετών είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένες ψυχολογικά και η κατάθλιψη αποτελεί ένα από τα πιο κοινά προβλήματα τους. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην Ελλάδα περίπου το 5% των νέων παρουσιάζει μέτριας βαρύτητας κατάθλιψη και το 1,5% σοβαρή. Ποια όμως είναι τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα στις νεαρές αυτές ηλικίες; Σύμφωνα με τον Dr. Stuart Goldman, της ψυχιατρικής κλινικής του Νοσοκομείου της Βοστώνης, τα σημάδια που συνδέονται με την κατάθλιψη κατά κύριο λόγο σε νεαρά άτομα είναι τα παρακάτω:
* Μειωμένη ενέργεια. Νεαρά άτομα με κατάθλιψη νοιώθουν αβοήθητα, χωρίς καμία ελπίδα. Η κατάσταση αυτή συνήθως συνοδεύεται από έλλειψη κινήτρων και συνεχόμενη κούραση, η οποία αρκετές φορές τους κάνει να μην μπορούν καν να σηκωθούν από το κρεβάτι ή να ασχοληθούν με τις καθημερινές τους υποχρεώσεις/δραστηριότητες.
* Απώλεια ενδιαφέροντος. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες οι οποίες κάποτε «τραβούσαν» το παιδί είναι ακόμα ένα σημάδι κατάθλιψης. Τα νεαρά άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη πιθανώς να συνεχίζουν να βγαίνουν με φίλους, όμως να μην ευχαριστιούνται την παρέα ή να μην διασκεδάζουν. Επίσης, μπορεί να απομονώνονται και να είναι λιγότερο κοινωνικά, να «παραιτούνται» από την παρέα των συνομήλικών τους και να περνούν περισσότερο χρόνο μόνα τους.
* Έλλειψη συγκέντρωσης. Ένα μυαλό το οποίο είναι γεμάτο με αρνητικές ή απαισιόδοξες σκέψεις είναι πολύ πιθανό να μην μπορεί να συγκεντρωθεί εύκολα στα μαθήματα του Σχολείου ή του Πανεπιστημίου ή να πάρει σημαντικές αποφάσεις για θέματα που αφορούν σημαντικές πτυχές της ζωής: σπουδές, σχέσεις, οικονομική ανεξαρτησία ή ακόμα και καριέρα.
* (πολύ ) Πρωινό ξύπνημα. Νεαρά άτομα με κατάθλιψη είναι πολύ πιθανό να ξυπνούν συχνά 4 ή 5 το πρωί και να μην μπορούν να ξανακοιμηθούν. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ανωμαλίες των επιπέδων της κορτιζόλης, μιας ορμόνης η οποία συνδέεται με το στρες και η οποία είναι σε υψηλά επίπεδα ιδιαίτερα τις πρωινές ώρες σε άτομα με κατάθλιψη.
* Μειωμένη ερωτική διάθεση. Αν και τα περισσότερα νεαρά άτομα έχουν συνεχόμενη επιθυμία για φλερτάρισμα ή έντονη ερωτική διάθεση, άτομα με κατάθλιψη σε αυτήν την ηλικία μπορεί να έχουν μειωμένη επιθυμία για σεξ ή να αντιμετωπίζουν προβλήματα στο να αποδώσουν σεξουαλικά.
Πάσχω όντως από κατάθλιψη;
Πριν βιαστείτε να… διαγνώσετε τον εαυτό σας ή κάποιο άτομο από το περιβάλλον σας με κατάθλιψη, είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε, ότι για να οριστικοποιηθεί η διάγνωση της κατάθλιψης, πρέπει τα παραπάνω συμπτώματα να είναι παρόντα συνεχώς για δεκαπέντε τουλάχιστον ημέρες, να αντιπροσωπεύουν μια αλλαγή στην προηγούμενη λειτουργικότητα και να προκαλούν κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας. Δηλαδή όταν ένα άτομο έχει ένα συγκεκριμένο καθημερινό πρόγραμμα (π.χ. πρωινό ξύπνημα, γεύμα, γυμναστική, δουλειά, ποτό με φίλους) και από τη μία στιγμή στην άλλη η λειτουργικότητα αυτή αλλάξει σε μόνιμη βάση- για παράδειγμα δεν μπορεί να κάνει γυμναστική γιατί πονάει το σώμα του, δεν σηκώνεται από το κρεβάτι, δεν πάει στη δουλειά- τότε η διάγνωση οριστικοποιείται.
Επίσης, για να χαρακτηριστεί το άτομο ως καταθλιπτικό, θα πρέπει τα συμπτώματα τα οποία αναφέραμε παραπάνω, να μην αποτελούν ένδειξη πένθους για κάποια απώλεια – εκτός και αν διαρκέσουν παραπάνω από δύο μήνες – και επίσης θα πρέπει να αποκλειστούν σωματικές νόσοι όπως ο υπερθυρεοειδισμός ή η επίδραση φαρμάκων ή ουσιών (ναρκωτικά, αντιυπερτασικά φάρμακα κ.α.) τα οποία ενδέχεται να προκαλούν συμπτώματα κατάθλιψης.
Τέλος, όσον αφορά την κλινική διάγνωση, αυτή γίνεται από τον γιατρό (ψυχίατρο, ψυχολόγο) ο οποίος χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο τη διαλογική διαδικασία, δηλαδή προσπαθεί μέσα από τον διάλογο με το άτομο να κατανοήσει κατά πόσο το περιστατικό είναι όντως καταθλιπτικό. Μάλιστα, ανάλογα με το πλήθος και την βαρύτητα των συμπτωμάτων, η κατάθλιψη χωρίζεται σε ήπια, μέτρια ή σοβαρή.
Βασανίζει ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας και δεν είναι σε καμία περίπτωση «απλή» νόσος, ούτε σε επίπεδο διάγνωσης ούτε φυσικά σε επίπεδο θεραπείας. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο κίνδυνος να νοσήσει οποιοσδήποτε από Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή είναι 10%- 25% για τις γυναίκες και 5%- 12% για τους άντρες, ενώ κάθε στιγμή το 5%- 9% των γυναικών και το 2%- 3% των ανδρών υποφέρουν από αυτή. Ποια είναι όμως τα σημάδια σε νεαρά άτομα και ενήλικες τα οποία θα πρέπει να μας ανησυχήσουν και ποια η ιδιαιτερότητά τους;
Τα κριτήρια διάγνωσης για τους ενήλικες
«Με βάση την εξατομικευμένη δυσκολία, την μοναδικότητα και την προσωπικότητα του κάθε περιστατικού, απαιτείται μια πολύπλευρη προσέγγιση για την διάγνωση της διαταραχής», αναφέρει η κ. Λήδα Ράγγα, Ψυχολόγος.
Επομένως, τα κριτήρια που ακολουθούν είναι μεν καταλυτικά στο να υπάρξει διάγνωση κατάθλιψης, όμως έχουν και παράπλευρες παραμέτρους που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον διαβίωσης, με τον χρόνο που παρουσιάζονται τα συμπτώματα και την συχνότητα εμφάνισής τους. Μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, λοιπόν, υφίσταται όταν υπάρχουν τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω συμπτώματα, από τα οποία οπωσδήποτε το πρώτο ή το δεύτερο:
* Έντονα καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα. Το άτομο έχει μειωμένο ενδιαφέρον για τις καθημερινές ασχολίες, νοιώθει «βαρύς» δηλαδή έχει και σωματικά συμπτώματα, όπως πόνους σε όλο του το σώμα.
* Μείωση ή απώλεια του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σε δραστηριότητες οι οποίες στο παρελθόν αποτελούσαν «πηγή» ευχαρίστησης.
* Σημαντική απώλεια βάρους (χωρίς να έχει προηγηθεί δίαιτα) ή απότομη αύξηση του βάρους (περισσότερο από 5% σε ένα μήνα) ή απότομη μείωση/ αύξηση της όρεξης.
* Αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος. Το άτομο θέλει να παραμείνει στο κρεβάτι για πάρα πολλές ώρες και δυσκολεύεται να σηκωθεί. Άτομα με κατάθλιψη μπορεί να κάθονται ακόμα και 19 ώρες στο κρεβάτι, χωρίς να κάνουν τίποτα, γιατί έχουν δυσκολία να κουνηθούν ή γιατί πονούν ή γιατί δεν έχουν δυνάμεις.
* Έντονη ψυχοκινητική διέγερση/ανησυχία ή επιβράδυνση σχεδόν κάθε μέρα, η οποία όμως παρατηρείται από άλλους και όχι υποκειμενικά από το ίδιο το άτομο και συνοδεύεται από υπερκινητικότητα ή κατατονία.
* Κόπωση ή απώλεια ενεργητικότητας σχεδόν κάθε μέρα.
* Αισθήματα και ιδέες αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής. Το άτομο θεωρεί ότι δεν αξίζει τίποτα, για παράδειγμα, ή ότι είναι ένα τίποτα και δεν έχει καμία αίσθηση ή καμία αυτοεκτίμηση. Μπορεί επίσης να εμφανίζει ενοχές, ότι εκείνο φταίει για ό,τι συμβαίνει.
* Μειωμένη ικανότητα σκέψης ή δυσκολία συγκέντρωσης ή δυσκολία στην λήψη αποφάσεων (αναποφασιστικότητα).
* Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή επαναλαμβανόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός χωρίς σχέδιο ή απόπειρα αυτοκτονίας ή συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας. Το άτομο έχει τη διάθεση να σκέφτεται συχνά ότι δεν θέλει να ζει πια και έχει σχηματίσει στο μυαλό του ένα συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας.
Η κατάθλιψη στους νέους
Μπορεί όταν μιλάμε για τη νόσο το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό να είναι οι ενήλικες, όμως οι νεαρές ηλικίες και ιδιαίτερα τα άτομα 15 -25 ετών είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένες ψυχολογικά και η κατάθλιψη αποτελεί ένα από τα πιο κοινά προβλήματα τους. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην Ελλάδα περίπου το 5% των νέων παρουσιάζει μέτριας βαρύτητας κατάθλιψη και το 1,5% σοβαρή. Ποια όμως είναι τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα στις νεαρές αυτές ηλικίες; Σύμφωνα με τον Dr. Stuart Goldman, της ψυχιατρικής κλινικής του Νοσοκομείου της Βοστώνης, τα σημάδια που συνδέονται με την κατάθλιψη κατά κύριο λόγο σε νεαρά άτομα είναι τα παρακάτω:
* Μειωμένη ενέργεια. Νεαρά άτομα με κατάθλιψη νοιώθουν αβοήθητα, χωρίς καμία ελπίδα. Η κατάσταση αυτή συνήθως συνοδεύεται από έλλειψη κινήτρων και συνεχόμενη κούραση, η οποία αρκετές φορές τους κάνει να μην μπορούν καν να σηκωθούν από το κρεβάτι ή να ασχοληθούν με τις καθημερινές τους υποχρεώσεις/δραστηριότητες.
* Απώλεια ενδιαφέροντος. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες οι οποίες κάποτε «τραβούσαν» το παιδί είναι ακόμα ένα σημάδι κατάθλιψης. Τα νεαρά άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη πιθανώς να συνεχίζουν να βγαίνουν με φίλους, όμως να μην ευχαριστιούνται την παρέα ή να μην διασκεδάζουν. Επίσης, μπορεί να απομονώνονται και να είναι λιγότερο κοινωνικά, να «παραιτούνται» από την παρέα των συνομήλικών τους και να περνούν περισσότερο χρόνο μόνα τους.
* Έλλειψη συγκέντρωσης. Ένα μυαλό το οποίο είναι γεμάτο με αρνητικές ή απαισιόδοξες σκέψεις είναι πολύ πιθανό να μην μπορεί να συγκεντρωθεί εύκολα στα μαθήματα του Σχολείου ή του Πανεπιστημίου ή να πάρει σημαντικές αποφάσεις για θέματα που αφορούν σημαντικές πτυχές της ζωής: σπουδές, σχέσεις, οικονομική ανεξαρτησία ή ακόμα και καριέρα.
* (πολύ ) Πρωινό ξύπνημα. Νεαρά άτομα με κατάθλιψη είναι πολύ πιθανό να ξυπνούν συχνά 4 ή 5 το πρωί και να μην μπορούν να ξανακοιμηθούν. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ανωμαλίες των επιπέδων της κορτιζόλης, μιας ορμόνης η οποία συνδέεται με το στρες και η οποία είναι σε υψηλά επίπεδα ιδιαίτερα τις πρωινές ώρες σε άτομα με κατάθλιψη.
* Μειωμένη ερωτική διάθεση. Αν και τα περισσότερα νεαρά άτομα έχουν συνεχόμενη επιθυμία για φλερτάρισμα ή έντονη ερωτική διάθεση, άτομα με κατάθλιψη σε αυτήν την ηλικία μπορεί να έχουν μειωμένη επιθυμία για σεξ ή να αντιμετωπίζουν προβλήματα στο να αποδώσουν σεξουαλικά.
Πάσχω όντως από κατάθλιψη;
Πριν βιαστείτε να… διαγνώσετε τον εαυτό σας ή κάποιο άτομο από το περιβάλλον σας με κατάθλιψη, είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε, ότι για να οριστικοποιηθεί η διάγνωση της κατάθλιψης, πρέπει τα παραπάνω συμπτώματα να είναι παρόντα συνεχώς για δεκαπέντε τουλάχιστον ημέρες, να αντιπροσωπεύουν μια αλλαγή στην προηγούμενη λειτουργικότητα και να προκαλούν κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στον κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας. Δηλαδή όταν ένα άτομο έχει ένα συγκεκριμένο καθημερινό πρόγραμμα (π.χ. πρωινό ξύπνημα, γεύμα, γυμναστική, δουλειά, ποτό με φίλους) και από τη μία στιγμή στην άλλη η λειτουργικότητα αυτή αλλάξει σε μόνιμη βάση- για παράδειγμα δεν μπορεί να κάνει γυμναστική γιατί πονάει το σώμα του, δεν σηκώνεται από το κρεβάτι, δεν πάει στη δουλειά- τότε η διάγνωση οριστικοποιείται.
Επίσης, για να χαρακτηριστεί το άτομο ως καταθλιπτικό, θα πρέπει τα συμπτώματα τα οποία αναφέραμε παραπάνω, να μην αποτελούν ένδειξη πένθους για κάποια απώλεια – εκτός και αν διαρκέσουν παραπάνω από δύο μήνες – και επίσης θα πρέπει να αποκλειστούν σωματικές νόσοι όπως ο υπερθυρεοειδισμός ή η επίδραση φαρμάκων ή ουσιών (ναρκωτικά, αντιυπερτασικά φάρμακα κ.α.) τα οποία ενδέχεται να προκαλούν συμπτώματα κατάθλιψης.
Τέλος, όσον αφορά την κλινική διάγνωση, αυτή γίνεται από τον γιατρό (ψυχίατρο, ψυχολόγο) ο οποίος χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο τη διαλογική διαδικασία, δηλαδή προσπαθεί μέσα από τον διάλογο με το άτομο να κατανοήσει κατά πόσο το περιστατικό είναι όντως καταθλιπτικό. Μάλιστα, ανάλογα με το πλήθος και την βαρύτητα των συμπτωμάτων, η κατάθλιψη χωρίζεται σε ήπια, μέτρια ή σοβαρή.
