Ήλιος: Μύθοι και αλήθειες

της Έλενας Μπούλια

Όπως περίπου λέει και ένα γνωστό απόφθεγμα, τα ωραιότερα πράγματα στην ζωή κάνουν κακό ή παχαίνουν. Ο ζωοδότης ήλιος, για παράδειγμα, ο οποίος φέρνει την χώρα μας πρώτη στις προτιμήσεις των τουριστών, μας απειλεί με σοβαρές δερματοπάθειες αν αφεθούμε στα ζεστά χάδια του για περισσότερα από μερικά λεπτά. Πώς να του αντισταθείς, όμως, το καλοκαίρι στην παραλία παίζοντας ρακέτες και πόσο αντηλιακό πια να βάλεις για να προστατευτείς;

Απευθυνόμαστε στους ειδικούς για να μας θυμίσουν τα «καλά» και τα «κακά» του ήλιου και αναζητάμε τρόπους για να τον απολαύσουμε με όσο το δυνατόν περισσότερη ασφάλεια.

Η πολύτιμη βιταμίνη D

Η βιταμίνη D είναι ένα πολύτιμο για τον οργανισμό θρεπτικό συστατικό, το οποίο βοηθά στην απορρόφηση του ασβεστίου και συνεπώς στην προστασία των οστών από μυοσκελετικά προβλήματα. Επιπλέον, η ίδια βιταμίνη συντελεί στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και στην ενδυνάμωση του μυϊκού, ενώ έχει βρεθεί ότι η έλλειψη της D αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης –ιδιαίτερα σε ηλικιωμένα άτομα.
Καθώς πρόκειται για μία βιταμίνη η οποία βρίσκεται σε πολύ λίγα τρόφιμα, κυρίως σε λιπαρά ψάρια και αυγά, για την επαρκή της πρόσληψη προτείνονται προϊόντα εμπλουτισμένα με αυτήν ή συμπληρώματα διατροφής. Η κύρια, όμως, πηγή της στον άνθρωπο, όπως τονίζει ο κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος Πωλ Φαρατζιάν, είναι η σύνθεσή της στο δέρμα, κατόπιν έκθεσης της επιδερμίδας στην ηλιακή ακτινοβολία. Όπως ο ίδιος λέει «η έκθεση του δέρματός μας για 10-15 λεπτά ημερησίως (π.χ. πρόσωπο, χέρια λαιμός) αρκεί για να μας παρέχει την ποσότητα βιταμίνης D που χρειαζόμαστε.»
Κάπου εδώ σταματούν τα πλεονεκτήματα του ήλιου στο ανθρώπινο δέρμα.

Πότε μαυρίζουμε και πότε καιγόμαστε

Και ενώ η ηλιακή ακτινοβολία από μόνη της δεν επιφέρει κινδύνους για το ανθρώπινο δέρμα, κατά την είσοδό της στην ατμόσφαιρα υπόκειται τόσο σημαντικές τροποποιήσεις, λόγω του όζοντος και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που αυτόματα -και δη υπό συγκεκριμένες συνθήκες- γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνη.

Ο λόγος για τις υπεριώδεις ακτινοβολίες UVA και UVB, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα το δέρμα όχι μόνο μαυρίζοντάς το αλλά και καταστρέφοντας τις στοιβάδες του. Από τις δύο αυτές ακτινοβολίες η πιο επικίνδυνη είναι η UVB, η οποία αν και δεν αποτελεί μεγάλο μέρος της συνολικής ακτινοβολίας, είναι αυτή που προκαλεί εγκαύματα –αντίθετα, η UVA είναι αυτή που μαυρίζει, αλλά ταυτόχρονα γερνά το δέρμα.

Είναι, όμως, πάντα ο ήλιος το ίδιο επικίνδυνος; Η δερματολόγος-αφροδισιολόγος κ. Βασιλική Μουσάτου εξηγεί πως «η κατανομή της ηλιακής ακτινοβολίας στην επιφάνεια του δέρματος διακυμαίνεται ανάλογα με την γωνία του ήλιου στον ορίζοντα και την θέση του σώματος σε σχέση με τον ήλιο». Ισχύει λοιπόν πως συγκεκριμένες εποχές του χρόνου και ώρες της ημέρας ο ήλιος μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνος, ενώ άλλες όχι. Ο δερματολόγος-αφροδισιολόγος κ. Κωνσταντίνος Βέρρος εξηγεί ότι η ακτινοβολία που μπορούμε να προσλάβουμε σε μία μόνο ηλιόλουστη καλοκαιρινή ημέρα είναι ίση με αυτήν όλου του διμήνου Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου. Στην ίδια αυτή ηλιόλουστη ημέρα, το 50% της ακτινοβολίας το λαμβάνει ο άνθρωπος στο τρίωρο 11.00-12.00 με 14.00-15.00, ενώ προς το τέλος της ημέρας η UVB πέφτει γρήγορα, σε αντίθεση με την UVA που παραμένει σχετικά σταθερή.

Συμπερασματικά, τους καλοκαιρινούς μήνες είναι προτιμότερο να σταθούμε για μερικά λεπτά στον ήλιο μετά τις 15.00 – 16.00 το απόγευμα, αν θέλουμε να μαυρίσουμε χωρίς να καούμε, ενώ αν θέλουμε να καθίσουμε για περισσότερη ώρα πρέπει, ακόμα και τότε να λάβουμε τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.

Όχι απλά ένα μελάνωμα

Οι περισσότεροι από εμάς -ιδιαίτερα οι νεώτεροι- θεωρούμε υπερβολικές τις συστάσεις των γιατρών σχετικά με την αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο. Αυτό μέχρι να παρατηρήσουμε την εμφάνιση φακίδων ή κάποιων μικρών σπίλων, στην καλύτερη περίπτωση, στο δέρμα μας, ή, κάποιου περίεργου μελανόχρωμου λεκέ, ο οποίος πιθανώς να αποτελεί μελάνωμα. Όπως εξηγούν οι ειδικοί «το μελάνωμα είναι η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος και οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ηλιακή ακτινοβολία».

Πιο συγκεκριμένα, το μελάνωμα δεν είναι κληρονομική νόσος, όμως οι κοντινοί συγγενείς κάποιου που πάσχει από αυτό διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να το εμφανίσουν. Η UVB ακτινοβολία θεωρείται κατά κύριο λόγο υπεύθυνη για την εμφάνιση μελανώματος και η διακοπτόμενη έκθεση στον ήλιο -π.χ. η ηλιοθεραπεία στις διακοπές- είναι πολύ πιο επικίνδυνη από την συνεχόμενη ή την επαναλαμβανόμενη σε τακτά, μικρά χρονικά διαστήματα –όπως η εργασιακή έκθεση των αγροτών ή των οικοδόμων.

Οι ομάδες υψηλού κινδύνου για εμφάνιση μελανώματος είναι:
*Άτομα ξανθά με φακίδες στο πρόσωπο, με κόκκινα ή πυρρόξανθα μαλλιά και με ανοιχτόχρωμα μάτια.
*Άτομα με μελαγχρωματικές δερματικές βλάβες σε περιοχές του σώματος που εκτίθενται στην ηλιακή ακτινοβολία, καθώς και με μεγάλο αριθμό μελαγχρωματικών σπίλων.
*Άτομα που έπαθαν σοβαρά ηλιακά εγκαύματα, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία.
*Άτομα από τα οποία έχουν αφαιρεθεί δυσπλαστικοί ή άτυποι σπίλοι ή είχαν μελάνωμα στο παρελθόν.

Πότε ανησυχούμε για την εμφάνιση μελανώματος; Σύμφωνα με τους ειδικούς, κάποια από τα χαρακτηριστικά που κάνουν μία δερματική βλάβη ύποπτη για μελάνωμα είναι:
*η ασυμμετρία και το ανώμαλο περίγραμμα
*η δυσχρωμία
*η διάμετρος μεγαλύτερη του 0,6 εκατοστού ή το «φούσκωμα» της βλάβης
*ο κνησμός, η αιμορραγία, το «κακάδι».

Ως προς τις αρνητικές συνέπειες του ήλιου, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι το μελάνωμα είναι μία μόνο έκφανση δερματοπάθειας. Σύμφωνα με την κυρία Μουσάτου, άλλες επιδράσεις της ακτινοβολίας μπορεί να είναι:
* το έγκαυμα (ηλιακό ερύθημα), το οποίο προκαλεί καταρχήν πόνο και κνησμό και, πιθανώς, μελάνωμα.
*βλάβες στα μάτια, όπως κερατίτιδα, καταρράκτη, επιπεφυκίτιδα.
*φωτοδερματοπάθειες, με την μορφή εξανθημάτων, κνίδωσης, χρόνιας δερματίτιδας ή και φωτοαλλεργίες.
*φωτογήρανση –επιτάχυνση, δηλαδή, της διαδικασίας γήρανσης του δέρματος.

Ο δεκάλογος της ασφαλούς ηλιοθεραπείας
• Προστατευτείτε από τον ήλιο φορώντας μία λεπτή βαμβακερή μπλούζα (δείκτης SPF > 10) ή ακόμα καλύτερα μία μπλούζα από μετάξι (SPF > 15).
• Τα αντηλιακά θα πρέπει να εφαρμόζονται 20 με 30 λεπτά πριν την έκθεση στον ήλιο, σε κάθε σημείο του δέρματος που εκτίθεται, και να ανανεώνονται κάθε δύο ώρες –ή ακόμα πιο τακτικά αν βουτά κανείς συχνά στην θάλασσα.
• Μην «λυπάστε» την ποσότητα αντηλιακού που θα απλώσετε στο δέρμα σας, γιατί όσο λιγότερο βάλετε τόσο μικρότερη προστασία θα έχετε.
• Ενημερωθείτε από δερματολόγο για το ποιο αντηλιακό θα πρέπει να επιλέξετε, ανάλογα με τις ανάγκες του δέρματός σας.
• Αποφύγετε την έκθεση στον ήλιο τις ώρες 10.00 με 16.00 (εξηγήσαμε γιατί παραπάνω).
• Φοράτε οπωσδήποτε καπέλο όταν εκτίθεστε άμεσα στον ήλιο.
• Επισκεφθείτε αμέσως τον δερματολόγο αν μετά την έκθεση στον ήλιο παρατηρήσετε την οποιαδήποτε ανωμαλία στο δέρμα σας.
• Τα μωρά από 6 μηνών και πάνω πρέπει οπωσδήποτε να φορούν αντηλιακό.
• Το solarium δεν προστατεύει από το μελάνωμα. Η ακτινοβολία των λαμπών του solarium μπορεί να προκαλέσει έγκαυμα, πρόωρη γήρανση του δέρματος και να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος.
• Η ηλιακή ακτινοβολία αντανακλάται. Έτσι, όταν κολυμπάμε το νερό δεν μας προστατεύει.