Το αίσθημα της διαρκούς πίεσης, η ένταση, ο χρόνιος θυμός, η απογοήτευση, τα υψηλά επίπεδα άγχους έχουν γίνει… η δεύτερη φύση σας; Τότε ίσως πάσχετε από μια πολύ ύπουλη ασθένεια, την… τελειοθηρία!
Θεωρείτε ότι η λέξη ”τελειοθηρία” έχει θετική σημασία, ότι χαρακτηρίζει τα άτομα που έχουν υψηλούς και φιλόδοξους στόχους στους οποίους αφοσιώνονται και τους επιτυγχάνουν πάντοτε; Δείτε τι λένε τα λεξικά: Τελειοθηρία (η): η επιδίωξη της τέλειας μορφής ή επίδοσης, του τέλειου αποτελέσματος. Συνώνυμο Τελειομανία (η): η μανία της διόρθωσης κάθε ατέλειας ή λάθους. Την έχετε; Τότε πιθανόν να υποφέρετε επίσης από:
• Μεγάλη αναβλητικότητα
• Έλλειψη ικανοποίησης – απόλαυσης της ζωής και της επιτυχίας
• Υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό ή και από τους άλλους και αυστηρότητα
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό
• Ενοχή και ντροπή μπροστά στα πιθανά μειονεκτήματα και αποτυχίες
• Απαισιοδοξία
• Καταναγκαστική συμπεριφορά και εμμονές (υπερβολική ενασχόληση με τη λεπτομέρεια για να νιώθετε ότι έχετε τον έλεγχο, ανάγκη για απόλυτη οργάνωση και τάξη)
• Έλλειψη κινήτρου (εφόσον η επίτευξη της ”τελειότητας” είναι ανέφικτη), ή ακόμη και ”φόβο της επιτυχίας”, καθώς θεωρείτε ότι η επιτυχία πρέπει στη συνέχεια να διατηρηθεί με κάθε τρόπο στα ίδια επίπεδα, στόχος ιδιαίτερα… τρομακτικός!
• Μειωμένη παραγωγικότητα (όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, μπορεί να αναλαμβάνετε συνεχώς νέες ευθύνες, με τις οποίες δεν τα βγάζετε πέρα)
• Έντονη αμυντική αντίδραση στην κριτική των άλλων, καθώς το να σας βρίσκουν ”μειονεκτήματα” είναι ιδιαίτερα απειλητικό για την αυτοεκτίμησή σας.
Πίσω απ’ αυτή την… απεγνωσμένη προσπάθεια για τελειότητα κρύβονται συνήθως ο φόβος της αποτυχίας και της απόρριψης (βαθύτερη ανάγκη είναι η κοινωνική αναγνώριση, η αποδοχή, τόσο από τους άλλους όσο και από τον εαυτό), που ”εκδηλώνονται” με παράλογες και δυσλειτουργικές αντιλήψεις όπως:
• Αν δεν είμαι τέλειος, τότε είμαι αποτυχημένος (σκέψη του ”όλα ή τίποτα”).
• Αν δεν είμαι επιτυχημένος δεν αξίζω.
• Τα λάθη είναι ένδειξη ότι είμαι ανίκανος.
• Δεν υπάρχει λόγος να προσπαθώ για κάτι αν δεν μπορώ να το κάνω τέλεια.
• Θα μπορούσα και καλύτερα.
• Οι άλλοι δεν πρέπει να γνωρίζουν τους στόχους μου, γιατί αν δεν καταφέρω να τους πραγματοποιήσω θα με θεωρήσουν αποτυχημένο.
• Με το να μη βάζω στόχους προφυλάσσω τον εαυτό μου από την αποθάρρυνση και την απογοήτευση.
Αν αναγνωρίζετε στον εαυτό σας κάποια από αυτά τα… συμπτώματα, δοκιμάστε να τα αντιμετωπίσετε με ορισμένους από τους παρακάτω τρόπους:
* Καταγράψτε σε δύο στήλες τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των προσπαθειών για την επίτευξη τελειότητας στις δραστηριότητές σας (όσα κερδίζετε και όσα θυσιάζετε ή χάνετε). Ποια είναι περισσότερα ή έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα για σας και για τη ζωή σας;
* Φανταστείτε πώς θα ήταν η ζωή σας χωρίς την τελειομανία σας… Τι σας αρέσει σ’ αυτή την εικόνα και τι όχι; Ποιες θα ήταν οι συνέπειες στη ζωή σας (θετικές και αρνητικές) αν η τελειοθηρία σας μειωνόταν έστω σε κάποιο βαθμό;
* Κάντε μια λίστα με τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές σας που ενισχύουν την τελειοθηρία σας. Πώς θα μπορούσατε να τις τροποποιήσετε ώστε να γίνουν πιο λειτουργικές;
* Συνειδητοποιήστε πώς δημιουργήθηκε αυτή η ”υποχρέωσή σας” για τελειότητα: συνήθως οι γονείς μας είναι αυτοί που βάζουν το πρώτο λιθαράκι, στην παιδική μας ηλικία… (μπορεί να είναι ”τέλειοι” και ιδιαίτερα πετυχημένοι ή να είναι και οι ίδιοι τελειοθηρικοί, με υπερβολικές απαιτήσεις). Στην ενήλικη ζωή μας όμως, η ευθύνη γι’ αυτό που θέλουμε να γίνουμε είναι πλέον όλη δική μας…
* Υπάρχει κάτι τόσο τέλειο που δεν θα μπορούσε να βελτιωθεί; Πόσα πράγματα μπορούν να ενταχθούν στις κατηγορίες ”τέλειο ή αποτυχία” (ή ”όλα ή τίποτα”); Γιατί θα έπρεπε οι δικοί σας στόχοι να επιτυγχάνονται τέλεια; Το ”ιδανικό” μπορεί να χρησιμεύει ως ”οδηγός κατεύθυνσης” και όχι ως στόχος που πρέπει να επιτευχθεί 100%.
* Ποιο είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί αν δεν επιτύχετε το αποτέλεσμα που επιδιώκετε; Πόσο πιθανό είναι να συμβεί το ”καταστροφικό” σας σενάριο; Τι πιστεύετε ότι θα σήμαινε για τον εαυτό σας, το μέλλον σας; Τι θα μπορούσατε να κάνετε για να αντιμετωπίσετε τις συνέπειες;
* Πώς θα μπορούσατε να ωφεληθείτε από μια αποτυχία; Τι θα μπορούσε να σας προσφέρει, αν είναι αναπόφευκτη; Τι μάθατε στο παρελθόν από κάποια λάθη που κάνατε, που θα μπορούσε να σας φανεί χρήσιμο στο μέλλον;
* Μάθετε να ανέχεστε την ”αποτυχία”: Κάντε μια λίστα με όλες τις δραστηριότητες στις οποίες επιδιώκετε τέλειο αποτέλεσμα, τοποθετώντας τες ”ιεραρχικά”, από την πιο σημαντική έως τη λιγότερο σημαντική για εσάς. Στη συνέχεια, προσπαθήστε να θέσετε αυστηρά χρονικά όρια στις λιγότερο σημαντικές από αυτές, στις οποίες θα μπορούσατε να ανεχτείτε κάποιο βαθμό ”αποτυχίας”: όταν τελειώσει ο χρόνος που ορίσατε, σταματήστε είτε την ολοκληρώσατε είτε όχι και προχωρήστε στην επόμενη.
* Καταμερίστε τον χρόνο που αφιερώνετε σε κάθε στόχο ανάλογα με το πόσο σημαντικός είναι για την ποιότητα της ζωής σας. Ορίστε προτεραιότητες: σίγουρα σε κάποιους τομείς μπορείτε, και θα ήταν καλύτερο για εσάς, να μην είστε τέλειοι…
* Δώστε πίσω τις ευθύνες που… δεν σας ανήκουν!
* Τέλος, δώστε έμφαση στη διαδικασία (στα βήματα που χρειάζεται να ακολουθήσετε) και όχι στο αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας: η διαδικασία είναι στον έλεγχό μας, ενώ το αποτέλεσμα όχι (μπορεί να υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες τους οποίους δεν μπορούμε να ελέγξουμε). Επομένως, είναι άδικο για σας να αξιολογείτε τον εαυτό σας με βάση κάτι που δεν μπορείτε να το ελέγξετε απόλυτα! Ή μήπως… θα έπρεπε να μπορείτε;
Η τελειοθηρία είναι μια στάση ζωής που μπορεί να μας στερήσει κάθε πιθανότητα επιτυχίας στο μέλλον, είτε σε προσωπικό είτε σε επαγγελματικό επίπεδο, καθώς ο φόβος της αποτυχίας -ή της επιτυχίας- μας ”ακινητοποιεί” και μας κρατάει στάσιμους. Άλλωστε, αν σταματήσουμε να κάνουμε λάθη, που μπορούν, αν τα ”αξιοποιήσουμε” σωστά, να γίνουν πηγή προσωπικής ανάπτυξης, θα σταματήσουμε να μαθαίνουμε και να εξελισσόμαστε…
Ευθυμία Παυλάτου
Κλινική Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια
