Εφηβεία: Συμβουλές για… γονείς σε απόγνωση

του Γιώργου Κόκουβα

Κλάματα. Οι πρώτοι έρωτες. Καβγάδες. Ξεσπάσματα και απειλές πως «θα φύγω από το σπίτι». Τα πρώτα ξενύχτια μακριά από την οικογενειακή εστία και τα πρώτα «περίεργα» αιτήματα για σκουλαρίκια, τατουάζ και ξεχωριστές διακοπές. Και στο βάθος, δύο γονείς να παρακολουθούν εμβρόντητοι τις αναπόφευκτες αλλαγές που επιφέρει στα παιδιά τους η εφηβεία.

Πώς πρέπει να διαχειριστούν οι γονείς αυτή την τόσο «εύθραυστη» μεταβατική φάση στην ζωή των παιδιών τους; Πώς επιλύονται οι καβγάδες, οι οποίοι δεν οφείλονται παρά στις ορμόνες της ενηλικίωσης; Υπενθυμίζουμε στους γονείς πως χρειάζεται υπομονή –ας μην ξεχνάμε ότι όλοι κάποια στιγμή περάσαμε αυτή την περίοδο- και αναζητούμε απαντήσεις και συμβουλές από την ψυχοθεραπεύτρια-συμβουλευτική ψυχολόγο κ. Χριστίνα Βλαχοπούλου.

Τα σημάδια της εφηβείας

Έχετε περάσει την αγωνία των πρώτων ημερών της ζωής του παιδιού σας. Έχετε (ξε)περάσει εκείνες τις νύχτες που έπρεπε να σηκώνεστε στις 3 τα ξημερώματα για θηλασμό, ακόμη και το σοκ του πρώτου αποχωρισμού σας με το παιδί, την πρώτη ημέρα του σχολείου του. Κι όμως, εκεί γύρω στα 12 – ή και νωρίτερα- ένα νέο άγχος μπαίνει στο οικογενειακό τραπέζι. Στο άκουσμα και μόνο της λέξης «εφηβεία» πολλοί γονείς τρομοκρατούνται.

Η μεταβατική περίοδος μεταξύ παιδικής ηλικίας και ενηλικίωσης περιλαμβάνει προφανώς όλες εκείνες τις διαδικασίες ωρίμανσης, σωματικής, ηθικής και διανοητικής, του παιδιού, κάτι που φέρνει αναστάτωση σε κάθε οικογένεια στην οποία οι ορμόνες σημαίνουν τον συναγερμό.

«Η εφηβεία είναι μια περίοδος μεγάλων ψυχολογικών και σωματικών αλλαγών που δεν περνά απαρατήρητη από κανέναν», μας λέει η κ. Βλαχοπούλου. Πόσω μάλλον από τα ίδια τα παιδιά: «Ο έφηβος προσπαθεί να κατανοήσει τις αλλαγές που βιώνει και να βρει την καινούργια του ταυτότητα. Μια τέτοια διαδικασία δημιουργεί αναπόφευκτες εντάσεις και πιθανές συγκρούσεις με το περιβάλλον, ανασφάλεια αλλά και συγχρόνως έξαψη και διάθεση για πειραματισμούς» σημειώνει η ειδικός.

Σύμφωνοι, οι σωματικές αλλαγές, η μεταβολή της φωνής, η τριχοφυΐα θα έρθουν είτε το θέλετε είτε όχι. Η ψυχολογική διαχείριση και ωρίμανση, όμως, σχετίζονται άμεσα με το είδος των σχέσεων που θα διαμορφωθούν ενδοοικογενειακά. «Ενώ οι αλλαγές συμβαίνουν για όλους τους εφήβους, ο τρόπος που θα βιώσει και θα τις διαχειριστεί ο κάθε έφηβος εξαρτάται από το οικογενειακό περιβάλλον, την ποιότητα σχέσης με τους γονείς και την ψυχοσύνθεση του», σημειώνει η ψυχοθεραπεύτρια-συμβουλευτική ψυχολόγος.

Ποια είναι, επομένως, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της εφηβείας; Όπως μας λέει η ειδικός, «πρόκειται για μια ηλικία που χαρακτηρίζεται από εξιδανίκευση και έντονα συναισθήματα και δημιουργεί στους περισσότερους εφήβους την ανάγκη να ξεχωρίσουν, να αμφισβητήσουν και να απορρίψουν τον κατεστημένο κόσμο των ενηλίκων και οποιαδήποτε εξουσίας». Πρώτης και καλύτερης, πολλές φορές, της γονικής εξουσίας – εδώ ίσως είναι ένα καλό σημείο να εντοπίσουμε τον «μίτο» των εντάσεων.

Σύμφωνα με την κ. Βλαχοπούλου, «ένα διαφορετικό πρόσωπο της εφηβείας μπορεί να είναι η τάση για απομόνωση, οι απαισιόδοξες σκέψεις, η έντονη αντιδραστικότητα μέχρι και η παραβατική συμπεριφορά. Επίσης, καθώς η εφηβεία θεωρείται μια περίοδος υψηλού κίνδυνου για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, οι γονείς και το περιβάλλον του έφηβου πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη σημασία σε ανησυχητικές συμπεριφορές. Πίσω από κάθε αρνητική και δύσκολη συμπεριφορά, κρύβεται πάντα ένα μήνυμα και ένα θέμα που προσπαθεί να εκφραστεί και να επιλυθεί».

Ο ρόλος των γονιών

Πρώτα-πρώτα ίσως, θα έπρεπε να αναφέρουμε πως αποτελεί υποχρέωση των γονιών να… ενημερώσουν. Να καθησυχάσουν δηλαδή το παιδί τους, όταν αυτό αρχίσει να παρατηρεί τα πρώτα δείγματα αλλαγής, εξηγώντας του ότι είναι φυσιολογικά στάδια της ζωής του. Φανταζόμαστε πως κάθε γυναίκα θυμάται πόσο ιδιαίτερη στιγμή ήταν η συνειδητοποίηση της πρώτης έμμηνου ρύσης και πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε ο τρόπος με τον οποίο την «καθοδήγησε» η δική της μητέρα.

«Ο έφηβος, αφήνοντας πίσω του το παιδί και κοιτάζοντας μπροστά του τον μελλοντικό ενήλικο εαυτό του, μπορεί να νιώσει ιδιαίτερα πιεσμένος , θυμωμένος η μπερδεμένος», αναφέρει η κ. Βλαχοπούλου και συμπληρώνει: «Ο ρόλος των γονιών είναι να παρατηρούν, να κατανοούν και να εξηγούν στο παιδί τους τις ιδιαιτερότητες αλλά και την ομορφιά αυτής της ηλικίας. Να αποτελούν θετικά πρότυπα πείθοντας με το δικό τους παράδειγμα και όχι με ατέλειωτα κηρύγματα, ειρωνικά σχόλια και συνεχείς απαγορεύσεις. Χωρίς να είναι ούτε αδιάφοροι αλλά ούτε και υπερπροστατευτικοί».

Η νέα ταυτότητα, ή καλύτερα οι νέες ταυτότητες που δοκιμάζει ο έφηβος, ως «πρόβα» του ενήλικου εαυτού του, περιλαμβάνουν συχνά όπως είπαμε την αμφισβήτηση της εξουσίας των ενήλικων φιγούρων, και, όπως θα θυμόμαστε και από τις δική μας εμπειρία, την προσκόλληση σε συνομήλικους φίλους, που συχνά παίρνουν την θέση της αυθεντίας.

Είναι ίσως μία από τις πιο δύσκολες στιγμές του γονιού να κατανοήσει αυτές τις αλλαγές και να ποντάρει στην διατήρηση μιας καλής ενδοοικογενειακής σχέσης: «Η καλή σχέση ανάμεσα στον έφηβο και τους γονείς είναι αποφασιστικής σημασίας για την διαχείριση των ηλικιακών προκλήσεων αλλά και για τις μετέπειτα επιλογές και συμπεριφορές του», αναφέρει η κ. Βλαχοπούλου, σημειώνοντας πως στις περιπτώσεις που οι γονείς δεν είναι σε θέση να επικοινωνήσουν ή να βοηθήσουν το παιδί τους και έχουν λόγο ανησυχίας – όπως για τα ζητήματα παραβατικότητας και ασυνήθιστων προβλημάτων που προαναφέραμε- θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική η μεσολάβηση ενός ειδικού, καθώς είναι προτιμότερο να προλάβουν αντί να θεραπεύσουν μια δυνητικά -για όλους- δυσάρεστη μελλοντική εξέλιξη.

Οι δύσκολες… συζητήσεις

Η σεξουαλικότητα είναι ίσως η πιο «ταμπού» έννοια στο τραπέζι της οικογενειακής ζωής, και η ενημέρωση ή έστω το ενδιαφέρον από την πλευρά των γονιών όσον αφορά την σεξουαλική ωρίμανση του εφήβου δεν είναι ό,τι πιο εύκολο γι’ αυτούς - αντίθετα, προδιαθέτει για μάλλον αμήχανες και άβολες στιγμές.

Κι όμως, όπως μας λέει και η ειδική ψυχοθεραπεύτρια-συμβουλευτική ψυχολόγος, «οι γονείς παίζουν σημαντικό ρολό στο να βοηθήσουν τους εφήβους να ξεκινήσουν την σεξουαλική τους ζωή στην κατάλληλη στιγμή για τους σωστούς λογούς και με την σωστή προσέγγιση.

»Οφείλουν να είναι συζητήσιμοι χωρίς να δαιμονοποιούν η να αποφεύγουν το θέμα των σχέσεων, προσφέροντας ενημέρωση γύρω από την αντισύλληψη και την σταθερή χρήση της. Εκτός από συμβουλές γύρω από την προστασία τους σε ότι αφορά το σεξ, ο γονιός οφείλει να συζητήσει και αλλά θέματα γύρω από την υπευθυνότητα, την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό του εαυτού και των άλλων.

»Με το να παρατηρεί και να ακούει τι σκέφτεται και τι νιώθει το παιδί του, θα είναι σε θέση να κατανοήσει ευκολότερα τις προθέσεις και τις μελλοντικές επιλογές του έφηβου. Είναι πάντα προτιμότερο για εκείνον να ακούει τις εμπειρίες και τις συμβουλές των γονιών από το να εκτίθεται σε παραπληροφόρηση, άγνοια και απρόβλεπτες καταστάσεις», σημειώνει.

Θυμίζουμε, άλλωστε, όπως είχαμε τονίσει και σε παλαιότερο δημοσίευμα του In2life σχετικά με την «άβολη συζήτηση για το σεξ», πως μια τέτοια κουβέντα θα έπρεπε ήδη να έχει γίνει με το παιδί, καθώς αυτό το κεφάλαιο είναι έτοιμο να ανοίξει, μόλις το παιδί έχει κάποια απορία ή ενδιαφερθεί για το θέμα – έστω κι αν αυτό είναι στα πέντε του, και ρωτήσει «πώς γίνονται τα παιδιά». Η άγνοια των εφήβων περί του σεξ και της προφύλαξης συχνά προκύπτει ως αποτέλεσμα της πάγιας πρακτικής των περισσότερων Ελλήνων γονέων να αποφεύγουν αυτή τη συζήτηση, όπως… ο διάβολος το λιβάνι.

Επίσης, καταλήγει η ειδικός, «οι γονείς δεν θα πρέπει να κάνουν αυθαίρετες υποθέσεις ως προς τις προτιμήσεις και την σεξουαλική κατεύθυνση και ωριμότητα του παιδιού τους. Η καταπολέμηση της άγνοιας, των διακρίσεων και των καταστρεπτικών συνεπειών που προέρχονται από αυτές, ξεκινά μέσα από την κάθε οικογένεια».