Το ελληνικό design στην εποχή των «τεράτων»

του Γιώργου Κόκουβα

«Μην γενικεύετε σας παρακαλώ». Τάδε έφη, ο Κύκλωπας. Και ο Φοίνικας. Και ο Μινώταυρος και τ’ άλλα τα τερατώδη παιδιά της ελληνικής μυθολογίας, πίσω από τους οποίους κρύβονται τα χρυσά μυαλά του ελληνικού design. Ή της οπτικής επικοινωνίας, όπως προτιμούν να αυτοσυστήνονται οι Beetroot, όσο απευθύνουν το παραπάνω μήνυμα προς εκείνους που ενστερνίζονται γενικεύσεις και κλισέ για τους τεμπέληδες Έλληνες.

Λίγοι μήνες πέρασαν από την στιγμή που ανακοινώθηκε πως μεγάλοι νικητές του Red Dot Communications Award, ενός από τους σημαντικότερους διεθνείς θεσμούς για το design, είναι οι Θεσσαλονικείς Beetroot, που τα τελευταία 12 χρόνια έχουν κάνει το δημιουργικό γραφείο τους άντρο παραγωγής υποδειγματικής οπτικής επικοινωνίας για δεκάδες προϊόντα και εταιρίες. Ακόμα λιγότερες ημέρες πέρασαν από την τέταρτη συνεχόμενη βράβευσή τους με το «Μέγα ΕΒΓΕ», την μεγαλύτερη ελληνική διάκριση για το σύνολο του γραφιστικού τους έργου. 

Και πλέον, το Μουσείο Μπενάκη ετοιμάζεται να φιλοξενήσει τα «Greek Monsters» τους, την έκθεση με την οποία προσπαθούν να φωνάξουν: «Κοιτάξτε τι μπορούν κάνουν τα τέρατα». Δεν υπάρχουν καταλληλότεροι, λοιπόν, να μας μιλήσουν για την σημασία του design στην ελληνική πραγματικότητα και στην ζωή μας από την δημιουργική ομάδα των Beetroot, που μιλά στο in2life εκ στόματος του πολυτάλαντου μέλους της, Πάρι Μέξη.

Βραβεία και τέρατα!

Βρισκόμαστε στην Γερμανία το φθινόπωρο του 2011, εν μέσω υβριστικών εξωφύλλων, δηλώσεων για δημοψηφίσματα και πρωτοφανή διασυρμό του ονόματος της Ελλάδας. Μέσα σε αυτά, ο θεσμός των Red Dot Design Awards ανακοινώνει πως νικητές του Communications Award είναι οι Έλληνες Beetroot, οι οποίοι, ως «Γύρο του θριάμβου» έχουν την δυνατότητα να στήσουν μια έκθεση στον χώρο της διοργάνωσης. Εκείνη την περίοδο, οι Beetroot επεξεργάζονταν την ιδέα μιας έκδοσης για την ελληνική μυθολογία, την οποία οι ίδιοι θα εικονογραφούσαν. Κάπως έτσι, τα μυθολογικά τέρατα ξεπήδησαν για λίγο απ’ τις σελίδες και μετατράπηκαν στην νικητήρια έκθεσή τους.

«Δεν θέλαμε να κάνουμε μια αυτοαναφορική έκθεση με το ήδη υπάρχον έργο μας – αυτό το είχαν δει ήδη, γι’ αυτό και μας βράβευσαν», μας λέει ο επί χρόνια συνεργάτης και προσφάτως επίσημα μέλος της ομάδας, Πάρις Μέξης. «Προτιμήσαμε να στείλουμε ένα μήνυμα, κόντρα στο ρεύμα και τον διασυρμό της Ελλάδας στην Γερμανία, με δούρειο ίππο την ελληνική μυθολογία», συμπληρώνει και μας λέει ότι ο όρος «τέρας» δεν είναι πάντα αρνητικός. «Αποδώσαμε την αλληγορία μας με χιούμορ. Η έκθεσή μας ήθελε να πει “Δεν είναι όλοι οι Έλληνες τεμπέληδες και λαμόγια. Κι εμείς Έλληνες είμαστε, κι εμείς αυτά τα “τέρατα” είμαστε, κοιτάξτε τι μπορούν να κάνουν τα τέρατα”», μας λέει.

Έχοντας εναποθέσει το απλό αλλά δυνατό τους μήνυμα στο εξωτερικό, τα τέρατα έρχονται πλέον στην Αθήνα και θα φιλοξενούνται μέχρι τις 29 Ιουλίου στο Μουσείο Μπενάκη, για να θυμίσουν το ίδιο μήνυμα και στους Έλληνες. Κάπως έτσι, κάπου στην οδό Πειραιώς, ο καλοσχεδιασμένος Κύκλωπας κάθεται πλάι στον Μινώταυρο και οι Στυμφαλίδες κλωσούν design απέναντι από τον αναγεννημένο Φοίνικα, είτε ως γλυπτά, είτε ως installations, είτε ως stencil και graffiti. 

Το νόημα όμως δεν κρύβεται μόνο στο περιτύλιγμα. Οι Beetroot μάς αποκαλύπτουν πως καταφέρνουν να κάνουν συμπαθές ένα τέρας: «Κάτω από κάθε τέρας, υπάρχει ένα ποίημα, ειπωμένο από την σκοπιά του τέρατος, το οποίο υποδηλώνει και μια ουσιαστική πτυχή του. Ο Φοίνικας είναι ένα πουλί που αναγεννάται μέσα από τις στάχτες του. Στην ουσία συμβολίζει την οδυνηρή στιγμή κατά την οποία πρέπει να πεθάνουμε για να ξαναγεννηθούμε – άλλωστε αυτό κάνει σε κάθε project του το design. Ο Κύκλωπας είναι ένα τέρας με ένα μόνο μάτι. Είναι όμως αυτό το ένα μάτι που τον βοηθά να επικεντρωθεί, να κάνει focus στο σημαντικό», μας λένε. 

Και οι διακρίσεις; Πόση σημασία τελικά έχουν για την δημιουργικότητα; Είναι επιβράβευση, ώθηση για συνέχεια; «Είναι ένα διαβατήριο για επικοινωνιακή δύναμη, που άλλωστε είναι και το ζητούμενο του γραφείου οπτικής επικοινωνίας μας. Πρόσφατα, ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος ακύρωσε το νόημα των βραβείων αρνούμενος να παραλάβει το δικό του, και μας έκανε να σκεφτούμε κι εμείς αν τελικά έχει σημασία. Τελικά, η διάκριση είναι δευτερεύουσα. Σημασία είχε ότι εμείς είχαμε στα Red Dot την ευκαιρία να δούμε από κοντά συγκλονιστικό design και να επικοινωνήσουμε το μήνυμα μας». 

Τα πραγματικά τέρατα της χώρας

Η έννοια του τέρατος έχει διττή σημασία: Τα «ιερά τέρατα» όπως συνηθίζουμε να αποκαλούμε κάτι με θετικό πρόσημο και τα άλλα, τα δύσμορφα, με τα αποκλίνοντα χαρακτηριστικά. «Εμείς ασχολούμαστε με τα πρώτα», μας λέει ο Πάρις Μέξης, «ενώ στην δεύτερη κατηγορία κατατάσσουμε τους μίζερους, όσους λένε “έτσι είμαστε” και “δεν αλλάζει ο Έλληνας”», τονίζει.

Όπως μας λέει άλλωστε, έχουμε δυστυχώς την τάση να παγιδευόμαστε στην εικόνα μας και στην οικογενειακή μας παράδοση. «Από την γραφιστική μέχρι την πολιτική. Ακόμη και η ψήφος πολλών Ελλήνων, δεν εξαρτάται ακόμα από την “παράδοση της οικογένειας”;», ρωτά με νόημα. «Σκεφτείτε τα υπέροχα, πρωτοποριακά ρούχα του Γιώργου Ελευθεριάδη που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από αυτά σχεδιαστών του εξωτερικού. Είμαστε ακόμα στο σημείο που ο Έλληνας πρέπει να ξεπεράσει την οικογενειακή παράδοση, να συγκρουστεί και να αντιταχθεί σε αυτή για να φτάσει στην επιλογή αυτών των πρωτοποριακών ρούχων με την σκέψη “τι θα πει η (παραδοσιακή) οικογένεια”».

Το ίδιο, κατά την γνώμη του, έχει συμβεί για παράδειγμα και με το Μουσείο της Ακρόπολης, που θα έπρεπε με βάση το περιεχόμενό του να έχει γίνει Φάρος του παγκόσμιου πολιτισμού, αλλά μένει στα τετριμμένα. «Παντού χαμένες ευκαιρίες. Όπως και στον τομέα της αρχιτεκτονικής: Βλέπεις τις εκθέσεις και τις ελληνικές ιδέες στις Biennale, εντυπωσιάζεσαι, και μετά, για να φτάσεις από το σπίτι σου στο γραφείο πρέπει να περάσεις ανάμεσα από κιτς πινακίδες, καταστραμμένα πεζοδρόμια και άσχημα κτίρια, και σκέφτεσαι πως είναι σαν όλοι αυτοί στις Biennale να μην έχουν γνωριστεί καν με αυτούς που τελικά χτίζουν τα κτίρια», επισημαίνει ο Πάρις Μέξης. Το ίδιο «τέρας» επίσης δημιουργήσαμε και στην διασκέδαση: «Όταν έχουμε μια αθλητική επιτυχία, το έπαθλο που δίνουμε στους αθλητές είναι μια νύχτα στα μπουζούκια. Δεν έχω τίποτα με αυτό το είδος διασκέδασης, αλλά πόσες προοπτικές ανάπτυξης δίνει η αισθητική του;» αναρωτιέται.

Μετωπική design-πολιτικής

Υπάρχει άραγε χειρότερο «προϊόν» με τα σημερινά δεδομένα, από έναν πολιτικό ή ένα κόμμα; Πώς μπορεί κανείς να διαχειριστεί την οπτική επικοινωνία και την καμπάνια ενός υποψήφιου στις επικείμενες εκλογές; Προφανώς, άσχημα. «Κατά βάση βλέπω κακή αισθητική στο προεκλογικό υλικό. Αλλά για να πούμε και την αλήθεια, οι προδιαγραφές ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι πολύ σκληρές – πρέπει να ανταποκριθούν στο κάλεσμα “Κάνε κάτι να αρέσει σε όλο τον κόσμο”. Εμάς δεν μας αρέσει η δουλειά από αυτή τη σκοπιά, θεωρούμε πως μια καμπάνια πρέπει να αρέσει σε αυτούς που πραγματικά θα καταλάβουν το νόημά της». Ίσως γι’ αυτό οι Beetroot να χαίρονται στα κρυφά που δεν έχουν αναγκαστεί να απαντήσουν στο δίλημμα «να αναλάβουμε ή όχι έναν πολιτικό», καθώς δεν τους έχει ζητηθεί κάτι τέτοιο. 

«Οι διαφημίσεις και οι αφίσες τους σε αυτή την προεκλογική περίοδο είναι λαϊκίστικες χωρίς να είναι λαϊκές, ποντάρουν στο συναίσθημα και όχι στην λογική, αλλά παρ’ όλα αυτά είναι πιο μετριοπαθείς σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές», αναφέρει ο Πάρις Μέξης και συμπληρώνει: «Είναι σημαντικό να πούμε πως για πρώτη φορά σε αυτές τις εκλογές κρίνονται αυστηρά οι πατροπαράδοτες επιλογές, κάτι που περιμέναμε καιρό. 

«Σκεφτείτε ότι ξεκινά το πρωτάθλημα και ήδη από την πρώτη αγωνιστική ξέρουμε πως ο Ολυμπιακός και ο Παναθηναϊκός παίζουν για την πρώτη θέση, παρ’ ότι κι εκείνοι ξεκινούν με 0 βαθμούς, όπως και ο Εργοτέλης. Πλέον στην πολιτική οι ισορροπίες έχουν αλλάξει, έστω κι αν ξέρουμε πως μάλλον θα συνεχίσουμε με μνημονιακή πολιτική – εκτός κι αν βγούμε από την Ε.Ε. και κλείσουν τα σύνορα, οπότε και κάτι μου λέει πως οι Beetroot δεν θα είναι πια στην Ελλάδα», λέει με νόημα ο καλλιτέχνης.

Σε τι χρησιμεύει τελικά το design;

Για το τέλος, φυλάξαμε στον Πάρι Μέξη την πιο απλή, ίσως κι απλοϊκή, ερώτηση, που όμως σπάνια τίθεται σε ταλαντούχους designers. Γιατί χρειαζόμαστε το design στην ζωή μας; «To design το χρειαζόμαστε, αλλά και ενυπάρχει στην καθημερινότητά μας», απαντά, και μας το εξηγεί ως εξής: «Υπήρχαν οι πέτρες και υπήρχε και ο άνθρωπος. Και άρχισε να τις κοπανάει. Στην αρχή με άλλες πέτρες, μετά με ένα πρωτόγονο σφυρί, μετά με έναν πέλεκυ και με ένα τσεκούρι, το οποίο σταδιακά εξελίχθηκε. Απέκτησε πιο ανθεκτικά υλικά και αντικραδασμική λαβή, και κάποια στιγμή η λαβή έγινε και ροζ. Πάντα όμως, παρέμεινε στην ουσία του ένα σφυρί. 

Με μια διευκρίνιση, που σπεύδει να μας υπογραμμίσει ο εκπρόσωπος της δημιουργικής ομάδας: Πρόκειται για ένα παγκόσμιο παιχνίδι. «Κάθε project μας έχει ως αποδέκτες όσους θέλουν να δημιουργήσουν. Κάθε έργο μας είναι μια έκκληση για ανάταση. Και η ανάταση δεν είναι θέμα εθνικό», καταλήγει ο Πάρις Μέξης, προσκαλώντας μας στο «Ελληνικά Τέρατα», που στην ουσία είναι Παγκόσμια.