Πίσω από την τέχνη: Φως στους αφανείς ήρωες

της Έλενας Μπούλια

Τα φώτα σβήνουν, η αυλαία ανοίγει, τα εγκαίνια είναι γεγονός! Είναι η μεγάλη μέρα. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα δουλειάς πολλών μηνών τίθεται στην κρίση του κοινού και όσοι έδωσαν την ψυχή και το σώμα τους για αυτό περιμένουν τώρα να δεχθούν τα εύσημα –ή την κατακραυγή. Η κριτική επί του καλλιτεχνικού έργου ασκείται σχεδόν πάντα στα πρόσωπα που προβάλλονται μαζί με αυτό. Στην πραγματικότητα, όμως, το ήμισυ της ευθύνης ανήκει και σε όλους αυτούς που εργάζονται πίσω από τα φώτα. Στα επιτελεία της κάθε θεατρικής ή μουσικής παράστασης, σε κάθε μουσείο ή εικαστικό χώρο, άνθρωποι που δεν είναι καλλιτέχνες φροντίζουν για την άρτια διεξαγωγή καλλιτεχνικών παραστάσεων. Βρίσκονται πίσω από την μαγεία της τέχνης και γνωρίζουν όλα της τα μυστικά. Αυτά που το ευρύ κοινό ούτε καν φαντάζεται. Ή που δεν φανταζόταν μέχρι σήμερα.

Έξι από τους αφανείς ήρωες που εργάζονται πίσω από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά θεάματα της πόλης, ανοίγουν τα χαρτιά τους και μας αποκαλύπτουν πώς είναι να δουλεύεις πίσω από τα φώτα και τι χρειάζεται για να γίνει ένα καλλιτεχνικό έργο επιτυχία.

Αγγελική Στόμη, Διεύθυνση Παραγωγής στην εταιρία θεατρικών παραγωγών Ελληνική Θεαμάτων
Προϋπολογισμοί παραστάσεων, οικονομικές συμφωνίες με τους καλλιτεχνικούς συντελεστές, αυστηρά χρονοδιαγράμματα για την προετοιμασία κάθε παράστασης ώστε να «ανέβει» στην ημερομηνία που έχει συμφωνηθεί. «Δουλειά μου είναι να κατανείμω τις εργασίες σε εσωτερικούς και εξωτερικούς συνεργάτες, να επιβλέψω την πρόοδο της διαδικασίας, να λύσω προβλήματα που τυχόν προκύψουν αλλά και να αναλάβω θέματα φιλοξενίας παραγωγών που προσκαλούμε από το εξωτερικό», λέει η Αγγελική Στόμη.

Ολοκληρώνοντας τις σπουδές της στη Νομική Σχολή Αθηνών βρέθηκε στην Αγγλία, για μεταπτυχιακές σπουδές στον κινηματογράφο. «Το 2005 που επέστρεψα στην Ελλάδα έτυχε η Ελληνική Θεαμάτων να ψάχνει ανθρώπους για να στελεχώσει το τμήμα παραγωγής, κυρίως ενόψει της επαναλειτουργίας των θεάτρων Παλλάς, Αλίκη και Μικρό Παλλάς. Η Αρχοντούλα Παπαπαναγιώτου, μέτοχος της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΕΑΜΑΤΩΝ και δικηγόρος, στο γραφείο της οποίας απασχολήθηκα ως ασκούμενη πριν φύγω στο εξωτερικό, μου πρότεινε μία θέση στην παραγωγή.»

Και κάπως έτσι βρέθηκε στον χώρο του θεάτρου. «Η συναναστροφή κάθε φορά με πλήθος διαφορετικών ανθρώπων με κοινό στόχο την παρουσίαση ενός καλλιτεχνικού γεγονότος, το γεγονός ότι συμβάλλω έστω και λίγο στο να ζωντανέψει ένα έργο που μέχρι χθες διάβαζα στο χαρτί, η γνώση και ενημέρωση εκτός των άλλων πάνω σε θέματα τεχνικά, διαφήμισης, δημοσίων σχέσεων, λογιστικής κ.ο.κ που μπορεί να μην άπτονται αμιγώς με το δικό μου αντικείμενο… όλα αυτά είναι κάποιοι μόνο από τους λόγους που με γοητεύει η δουλειά μου», λέει η Αγγελική.

Οι δυσκολίες της δουλειάς, πέρα από τα εξαντλητικά ωράρια; «Η πίεση και το άγχος, απόρροια κυρίως των αυστηρών χρονικών πλαισίων στα οποία δουλεύω. Για παράδειγμα, η αναβολή και καθυστέρηση της έναρξης μίας παράστασης έστω για μία ημέρα έχει δυσάρεστες συνέπειες όχι μόνο οικονομικές ή διαφημιστικές αλλά και πολλές άλλες και πρέπει να αποφεύγεται πάση θυσία. Αν σε αυτά προσθέσουμε ότι ταυτόχρονα το κόστος πρέπει να διατηρηθεί στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα, τα πράγματα δυσκολεύουν». Κάπως έτσι, όμως, έρχεται και η επιτυχία, η οποία, όπως λέει η Αγγελική «πρέπει να είναι εμπορική και καλλιτεχνική», ώστε και τα έξοδα που έχουν γίνει για το εκάστοτε γεγονός να αποσβεστούν και η δουλειά που παρουσιάζεται στο κοινό να είναι φροντισμένη και καλαίσθητη.

Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Εκτελεστική υποδιευθύντρια και Διευθύντρια επικοινωνίας και Μάρκετινγκ στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση
«H πολιτιστική διαχείριση, το μάνατζμεντ των τεχνών, είναι ένα επάγγελμα υψηλών απαιτήσεων, αναλόγων του πού θέλει να φτάσει κανείς. Υπάρχει ενίοτε η ψευδαίσθηση ότι η εργασία στον χώρο του πολιτισμού έχει ως μοναδική προϋπόθεση το να αρέσει σε κάποιον το θέατρο, ο χορός, η μουσική ή τα εικαστικά. Τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι», λέει η κ. Παναγιωτάκου, η οποία εξηγεί πως απαιτούμενα για αυτή τη δουλειά είναι και τυπικά και ουσιαστικά «προσόντα».

Η ίδια, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο Τμήμα Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, συνέχισε με μεταπτυχιακά στην Αισθητική και Φιλοσοφία της Μουσικής, και στο Arts Management με εξειδίκευση στη χορηγία. Η εργασιακή της πείρα ξεκίνησε σε πολιτιστικούς οργανισμούς του Λονδίνου, ενώ επιστρέφοντας διετέλεσε Σύμβουλος Επικοινωνίας στο Υπουργείο Πολιτισμού και έπειτα Διευθύντρια Marketing στη Λυρική Σκηνή. Τα τελευταία δύο χρόνια εργάζεται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, κάτι που την κάνει, όπως λέει, να νιώθει ιδιαίτερα τυχερή καθώς βρίσκεται στο ιδανικό εργασιακό περιβάλλον.

«To ίδιο το αντικείμενο, οι τέχνες, η συνεργασία με την ομάδα μου, η επαφή με την κοινωνία και η χαρά του να κερδίσεις κοινό που δεν είναι ήδη μυημένο» είναι κάποια από τα πράγματα που την γοητεύουν στην δουλειά της. Αυτή περιλαμβάνει την επικοινωνία του γεγονότος, την προβολή του στα media, τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων που θα επικοινωνήσουν την ίδια τη Στέγη, την αποστολή της και τις παραγωγές της, και τελικά, την πώληση εισιτηρίων.

Η κ. Παναγιωτάκου μας μιλά για την αντίφαση της δουλειάς της: «Χαίρεσαι επειδή βρίσκεσαι κοντά στις τέχνες, κοντά σε έναν κόσμο που άλλοι επιλέγουν για την ψυχαγωγία και τη διασκέδασή τους. Αλλά τελικά, από τη στιγμή που θα ενταχθείς σε αυτόν τον κόσμο, δεν μπορείς να δεις μία παράσταση ως απλό κοινό. Πάντα σε κατατρέχει η επαγγελματική διαστροφή. Πάντα ελέγχεις, σκέφτεσαι, τα δεδομένα της παραγωγής που κανονικά θα ήθελες να απολαμβάνεις αμέριμνος.»

Ποιο καλλιτεχνικό γεγονός είναι κατά την γνώμη της επιτυχημένο; Αυτό που «κερδίζει το μπράβο του Δήμου και των Σοφιστών, των πολλών και των ειδικών», συνδυάζοντας, δηλαδή, υψηλή ποιότητα και την ανταπόκριση του κοινού.

Στέλλα Αγγελέτου, Υπεύθυνη Οργάνωσης, Διεύθυνσης και Εκτέλεσης Παραγωγών – Συνεργασιών του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης
«Στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης ξεκίνησα να δουλεύω το 2009 μετά από πρόταση της Ξένιας Καλδάρα, ως μέλος της βασικής ομάδας που μαζί με την ίδια και με τη διαρκή καθοδήγηση του Μιχάλη Κακογιάννη έστησε το Πολιτιστικό Κέντρο του Ιδρύματος», λέει η Στέλλα που νιώθει υπερήφανη για την ευκαιρία που της δόθηκε να συμμετέχει στην πραγματοποίηση του οράματος προσφοράς του Μιχάλη Κακογιάννη.

Ο ρόλος της παραγωγής στο Ίδρυμα είναι κεντρικός και γύρω από αυτόν αναπτύσσονται όλες οι πλευρές ενός καλλιτεχνικού γεγονότος: «Ξεκινώντας από την πρώτη σύλληψη και φτάνοντας στην υλοποίηση ξετυλίγεται μία μακριά και επίπονη διαδικασία που περιλαμβάνει κατάρτιση προϋπολογισμού, διαπραγματεύσεις και ατελείωτες συζητήσεις για τις δυνατότητες πραγματοποίησης και τις τεχνικές παραμέτρους, συμβόλαια και χρονοδιαγράμματα, πρόβες και ξενύχτια, εντάσεις και υπερρεαλιστικές εξάρσεις.»

«Κάθε ημέρα είναι για μας μια καινούργια πρόκληση», λέει η Στέλλα αναφερόμενη στην ομάδα παραγωγής. «Πολλές ιδέες και άνθρωποι, ένταση, πίεση, άγχος και τρέλα» περιλαμβάνονται στα δύσκολα, όμως «υπάρχει και εκείνη η μαγική στιγμή που εμείς ως διάμεσοι δεν υπάρχουμε πια, αλλά μόνο ο δημιουργός και το κοινό, αυτός που εκτίθεται δίνοντας και οι αποδέκτες της προσφοράς του».

Ελένη Κυπριώτη, Υπεύθυνη Επικοινωνίας και Προβολής του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης
«Στη δική μου αρμοδιότητα είναι κυρίως η επικοινωνία και η προβολή του Ιδρύματος. Αυτό στην πιο απλή του εκδοχή σημαίνει να καταφέρεις να συγκεντρώσεις τα σωστά υλικά από τους καλλιτέχνες -δεν είναι πάντα εύκολο, καθώς πολλές φορές αλλάζουν τα κείμενα, οι συντελεστές κλπ- και να τα έχεις αρκετά νωρίτερα από την πρεμιέρα, ώστε η επικοινωνία του θεάματος να είναι αποδοτική. Υπάρχουν ομάδες που ακόμη δεν εννοούν να έχουν φωτογραφικό υλικό ή αφίσα, παρά τρεις ημέρες πριν από την πρεμιέρα, γεγονός που δεν βοηθάει πολύ. Επειδή, δε, υπάρχει ποικιλία θεαμάτων -τα οποία αλλάζουν με μεγάλη συχνότητα- τα κείμενα είναι πολλά και πολλές είναι και οι λεπτομέρειες για κάθε ένα από αυτά, χώρια οι αλλαγές που προκύπτουν. Ώρες – ώρες η κατάσταση είναι στα όρια της τρέλας», λέει η Ελένη που βρέθηκε στο Ίδρυμα από τελείως διαφορετικό χώρο πριν αυτό καλά-καλά λειτουργήσει.

Μία ακόμα σημαντική αρμοδιότητα που περνά και από τα δικά της χέρια είναι το marketing του Ιδρύματος και η εξεύρεση χορηγιών και πόρων από τον ιδιωτικό τομέα, αφού το Ίδρυμα δεν επιχορηγείται από το κράτος και λειτουργεί από την περιουσία του ιδρυτή και από τα έσοδα των παραστάσεων. «Σε αυτό το κομμάτι, με την σημερινή οικονομική κατάσταση δεν θα έλεγα ότι επικρατεί τρέλα, περισσότερο για δράμα μου κάνει. Θα επιβιώσουμε όμως, πιστεύω. Θα δούμε το φως στο τέλος του τούνελ. Με νέους όρους, νέα φιλοσοφία, με καινούριους τρόπους, με σύνεση, συλλογικότητα και εξωστρέφεια. Αυτή είναι η πρόκληση σήμερα, αν το δούμε θετικά και ας μας φαίνεται τώρα βουνό...», λέει η ίδια. 

Ελεάννα Ποντικάκη, Βοηθός Επιμελητών 3ης Μπιενάλε της Αθήνας 2011 ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ
«Το μέλημά μου ως βοηθός επιμελητών είναι η υλοποίηση της επιμελητικής ιδέας. Πώς δηλαδή αυτό που σχεδιάζουν οι επιμελητές θα γίνει πραγματική έκθεση. Οι δουλειές που πρέπει να γίνουν ποικίλουν ανάλογα με την περίσταση, από πολύ γραφειοκρατικές έως πολύ δημιουργικές. Φυσικά αυτή δεν είναι δουλειά που την κάνει μόνο ένας, είμαι μέρος μίας ολόκληρης ομάδας παραγωγής», λέει η Ελεάννα, η οποία εξηγεί πως η παραγωγή της έκθεσης είναι ο πυρήνας της όλης Μπιενάλε.

Η Ελεάννα βρέθηκε στην Μπιενάλε της Αθήνας Destroy Athens τo 2007, ενώ ακόμα έκανε τις μεταπτυχιακές τις σπουδές στην Μουσειολογία. Αρχικά ασχολήθηκε με τον σχεδιασμό του εκπαιδευτικού προγράμματος και παράλληλα με την παραγωγή που αποφάσισε πως της ταιριάζει περισσότερο.

Ο δυναμισμός της ομάδας της, το πάθος και η αφοσίωση στον κοινό στόχο της διοργάνωσης μιας διεθνούς έκθεσης σύγχρονης τέχνης είναι αναμφίβολα αυτό που την γοητεύει περισσότερο στην δουλειά της. Από την άλλη, την προβληματίζει το γεγονός της έλλειψης οικονομικών πόρων, ιδιαίτερα φέτος. Ωστόσο, η Μπιενάλε παραμένει ένα επιτυχημένο γεγονός. «Η υλοποίηση του ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΥ αποδεικνύει ότι η θέληση των ανθρώπων να συμβάλλουν σε κάτι νέο και δημιουργικό είναι πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε συνέπεια μπορεί να έχει η έλλειψη χρημάτων. Αυτό που τελικά αποδεικνύει καθημερινά ότι το εγχείρημα είναι απόλυτα επιτυχημένο είναι όταν οι επισκέπτες μας καταλαβαίνουν ότι η έκθεση αυτή, περισσότερο απ’ όλα, μιλάει για αυτούς τους ίδιους».

Καλλιόπη Σταματάκου, Επιμελήτρια έκθεσης Little Gardens of Happiness (10.11 – 11.12, TAF/The Art Foundation)
«Με γοήτευε πάντα η επίσκεψη σε ένα χώρο τέχνης», λέει η Καλλιόπη που μαζί με πολλούς ακόμα νέους επιμελητές έχει αναλάβει την έκθεση Little Garden of Happiness που «τρέχει» αυτές τις μέρες στο TAF. Πέρα από το μικρό ή μεγάλο ενδιαφέρον των έργων είναι η «μαγεία» που όπως λέει την συνεπαίρνει και το γεγονός ότι εκεί μέσα συμβαίνει κάτι δημιουργικό, «που κουβαλάει μια ερώτηση, που έχει κάτι να πει».

Στον εικαστικό χώρο, λέει, βρέθηκε τον τελευταίο καιρό λόγω… κρίσης! «Σκέφτηκα να εκμεταλλευτώ τον ελεύθερο χρόνο που μου έφερε η κρίση και να παρακολουθήσω ένα σεμινάριο επιμέλειας εκθέσεων τέχνης. Η εισηγήτριά του, Μαρίνα Φωκίδη, έχει την πρωτοποριακή ιδέα οι συμμετέχοντες του σεμιναρίου να επιμελούνται, με την καθοδήγηση της, την πρώτη τους έκθεση τέχνης». Για την Καλλιόπη όλο αυτό ήταν μία θεραπευτική εμπειρία αλλά και ταυτόχρονα ένας μεγάλος όγκος δουλειάς που απαιτούσε σκέψη, αναζήτηση, οργάνωση και τήρηση χρόνων. «Μέχρι τότε δεν θα μπορούσα να φανταστώ πόση δουλειά κρύβεται πίσω από μία έκθεση τέχνης».

Όπως λέει, για την συγκεκριμένη έκθεση, αφού επιλέχθηκαν τα έργα των καλλιτεχνών που συμμετέχουν, «άρχισε το οργανωτικό κομμάτι που απαιτούσε να βρεθεί χώρος κατάλληλος για να φιλοξενήσει την έκθεση, χορηγοί για την κάλυψη των απαραίτητων εξόδων, μεταφορά και ασφάλεια για τα έργα τέχνης, σχεδιασμός και εκτύπωση του καταλόγου, δελτία τύπου, προσκλήσεις, χορηγοί επικοινωνίας και, τέλος, κάποιες πολύ απαιτητικές μέρες, δημιουργικά και πρακτικά, του στησίματος της έκθεσης».

Και μετά… ήρθαν τα εγκαίνια. «Και όλη η γιορτή της συμμετοχής θεατών και καλλιτεχνών, μία προσπάθεια να ανακαλύψει ο καθένας τον δικό του μικρό κήπο ευτυχίας», καταλήγει η Καλλιόπη.