Συμπληρώματα διατροφής: Οι γνωστοί... άγνωστοι!

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Σκόνες, κάψουλες, ενεργειακά ποτά, πολυβιταμίνες είναι μερικά μόνο παραδείγματα συμπληρωμάτων διατροφής που πωλούνται. Ο κόσμος του αθλητισμού και όχι μόνο είναι γεμάτος από προϊόντα τα οποία ισχυρίζονται ότι μπορούν να βελτιώσουν την αντοχή, να περιορίσουν την καταβολή του σώματος μετά από έντονη προπόνηση, να μειώσουν το σωματικό λίπος και να αυξήσουν την μυϊκή μάζα. Πολλές φορές η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής παρεξηγείται συνδεόμενη με την χρήση αναβολικών στεροειδών. Κάτι τέτοιο δεν είναι βάσιμο μιας και τα συμπληρώματα διατροφής δεν αυξάνουν τα φυσιολογικά επίπεδα ορμονών στον οργανισμό, κάτι που κάνουν τα αναβολικά στεροειδή. Η αγορά των συμπληρωμάτων έχει ανέβει κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια με ολοένα και περισσότερες νέες εταιρείες να κάνουν την εμφάνισή τους. Λαμβάνοντας υπόψη την τεράστια ποικιλία των διαθέσιμων συμπληρωμάτων διατροφής, είναι πρακτικά αδύνατο να αναφερθούμε στο σύνολό τους. Ξεχωρίσαμε τις πιο διαδεδομένες κατηγορίες συμπληρωμάτων και σας τις παρουσιάζουμε.

*Συμπληρώματα πρωτεΐνης
Είναι από τα πιο διαδεδομένα συμπληρώματα διατροφής. Στην πλειονότητά τους πωλούνται σε σκόνη η οποία διαλύεται στο νερό ή στο γάλα. Περιέχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη ορού γάλακτος (whey protein isolate) καθώς και μια πληθώρα αμινοξέων. Η πρωτεΐνη σύμφωνα με μελέτες αποτελεί την βασική «τροφή» των μυών. Επομένως, άτομα που αθλούνται έντονα έχουν αυξημένες ανάγκες σε πρωτεΐνη συγκριτικά με αυτά που δεν αθλούνται καθόλου. Έπειτα από μία έντονη προπόνηση ενδείκνυται η κατανάλωση ενός γεύματος πλούσιου σε πρωτεΐνη (κρέας, όσπρια), αλλά για λόγους ευχρηστίας οι περισσότεροι αθλητές προτιμούν την «εύκολη λύση» του ροφήματος σε σκόνη. Πολλά από αυτά τα σκευάσματα , περιέχουν επιπλέον θρεπτικά στοιχεία, όπως υδατάνθρακες, βιταμίνες και μέταλλα, και χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα γεύματος από άτομα που βρίσκονται σε δίαιτα. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετές εταιρείες τέτοιων συμπληρωμάτων με πιο γνωστές την EAS και την Prevent.

*Energy Drinks
Πρόκειται για ποτά που καταναλώνονται πριν μετά ή και κατά την διάρκεια της προπόνησης. Συνήθως περιέχουν μεγάλη ποσότητα καφεΐνης και υδατανθράκων με σκοπό να δώσουν ενέργεια στον αθλητή κατά την διάρκεια της προπόνησης και να αναπληρώσουν την ανάγκη του σε άλατα που χάνονται με τον ιδρώτα. Είναι ευρέως διαδεδομένα και η χρήση τους δεν εγκυμονεί κινδύνους αρκεί να καταναλώνονται με μέτρο, κυρίως όσα περιέχουν καφεΐνη. Η καφεΐνη ασκεί μια ποικιλία δράσεων στον ανθρώπινο οργανισμό: διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα και την καρδιά, ενώ σύμφωνα με μελέτες βοηθάει και στην λιποδιάλυση στον μυϊκό ιστό. Σε πολύ μεγάλες δόσεις όμως μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες όπως καρδιακές και στομαχικές διαταραχές, νευρικότητα ακόμα και θάνατο. Η κατανάλωσή της λοιπόν πρέπει να γίνεται με προσοχή και να μην υπερβαίνει το 1γρ ημερησίως.

*Γλουταμίνη
Η γλουταμίνη είναι ένα από τα 20 αμινοξέα του οργανισμού. Βρίσκεται στα πρωτεϊνούχα τρόφιμα (κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά προϊόντα, όσπρια), καθώς και σε ορισμένα λαχανικά, όπως στο φρέσκο μαϊντανό και στο σπανάκι. Είναι παράγωγο του γλουταμινικού οξέως και παίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό του οργανισμού και ιδιαίτερα στο μεταβολισμό του μυϊκού ιστού τόσο κατά την ηρεμία όσο και κατά τη διάρκεια της άσκησης. Συντίθεται από διάφορους ιστούς όπως το ήπαρ και ο λιπώδης ιστός, αλλά κυρίως από τους σκελετικούς μύες, οι οποίοι είναι και ο άμεσος τόπος σύνθεσης και αποθήκευσης της γλουταμίνης. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυξάνει την νοητική λειτουργία μειώνοντας το στρες. Χρησιμοποιείται ευρέως από αθλητές σε περιόδους αποκατάστασης από τραυματισμούς και χορηγείται είτε σε σκόνη, είτε σε κάψουλες. Προς το παρόν δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από την χρήση της.

*Energy Bars
Όπως υποδηλώνει και το όνομά τους είναι μια πηγή ενέργειας, κυρίως σύνθετων υδατανθράκων. Μερικές μπορεί να περιέχουν και πρωτεΐνη καθώς και μία επιλογή από βιταμίνες και μέταλλα. Κυκλοφορούν σε διάφορες γεύσεις για να γίνονται περισσότερο ελκυστικές. Η κατανάλωσή τους δεν περιορίζεται μόνο στον αθλητισμό. Αρκετός κόσμος τις βρίσκει βολικές και πρακτικές μιας και μπορούν να καταναλωθούν ανά πάσα ώρα και στιγμή δίνοντας ενέργεια και θρεπτικά στοιχεία στον οργανισμό.

*Κρεατίνη
Η χρήση της έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης ανάμεσα σε πολλούς επιστήμονες. Την τελευταία 10ετία η παραγωγή της έχει αυξηθεί απίστευτα γεγονός που οφείλεται στο ότι ολοένα και περισσότεροι αθλούμενοι την χρησιμοποιούν. Στις ΗΠΑ οι πωλήσεις της έφτασαν το 1997 τα 300.000 κιλά. Ποσό ιδιαίτερα εντυπωσιακό αν αναλογιστεί κανείς ότι χρήση της άρχισε να γίνεται δημοφιλής μετά τους Ολυμπιακούς του 1992. Αυτό που τη διαφοροποιεί από τα περισσότερα συμπληρώματα είναι ότι είναι αποτελεσματική στην βελτίωση της αθλητικής απόδοσης. Η χρήση της δεν απαγορεύεται προς το παρόν, παρά μόνο από ελάχιστους οργανισμούς. Τα αποτελέσματα από την χρήση της είναι τα εξής:
• Αύξηση της μυικής μάζας.
• Αύξηση της δύναμης (ιδιαίτερα σε αγωνίσματα ταχύτητας).
• Αύξηση της απόδοσης.
• Βελτίωση της ταχύτητας και της αντοχής.
• Μείωση της υπεροξέωσης των μυών (ελατωμένος σχηματισμός του γαλακτικού οξέως).
• Επιβράδυνση της κόπωσης.
• Βελίωση της χαλάρωσης των μυών.
• Ταχύτερη ξεκούραση.
• Βελτίωση της λήψης οξυγόνου.
Παρατηρώντας τα «προσόντα» της λήψης κρεατίνης καταλαβαίνουμε για ποιόν λόγο είναι τόσο διαδεδομένη σε αθλήματα μεγάλης έντασης και μικρής διάρκειας. Η κρεατίνη σαν ουσία είναι ένα οργανικό οξύ το οποίο παράγεται τόσο ενδογενώς από τον οργανισμό (περίπου 1-2γρ. ημερησίως) αλλά προσλαμβάνεται και μέσω της τροφής (κρεάς, ψάρια). Οι ανάγκες του οργανισμού για κρεατίνη ποικίλλουν ανάλογα με την εκάστοτε αθλητική δραστηριότητα. Αθλητές με έντονο πρόγραμμα προπονήσεων, δείχνουν να έχουν μεγαλύτερη ανάγκη σε πρόσληψη κρεατίνης. Αν και πολλά έχουν ακουστεί για τις παρενέργειες των συμπληρωμάτων κρεατίνης στον οργανισμό, παρ’όλα αυτά δεν υπάρχουν επίσημες ενδείξεις ότι η πρόσληψη κρεατίνης μπορεί να είναι βλαβερή. Σε περιπτώσεις χρόνιας νεφροπάθειας μπορεί να επιβαρύνει τα νεφρά και την λειτουργία του συκωτιού. Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρήθηκαν κράμπες σε αθλητές που υπερέβησαν την συνιστώμενη δόση. Φυσικά, με τις χιλιάδες εταιρείες συμπληρωμάτων κρεατίνης κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος 100% ότι το προϊόν είναι άριστης ποιότητας και δεν περιέχει βλαβερές χημικές ουσίες. Γι'αυτόν τον λόγο συνίσταται ο καταναλωτής εφόσον αποφασίσει ότι έχει ανάγκη το συγκεκριμένο συμπλήρωμα να επιλέξει προϊόντα γνωστών εταιρειών.

*΄Λιποδιαλύτες
Είναι συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν διάφορες φυτικές και χημικές ουσίες, οι οποίες  υποτίθεται ότι μπορούν να βοηθήσουν στην αύξηση της ενέργειας και του μεταβολισμού και να  κόψουν την όρεξη. Τα συμπληρώματα αυτά περιέχουν ουσίες που διεγείρουν το κεντρικό νευρικό σύστημα - άλλωστε, αυτός είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίο λειτουργούν και είναι γνωστά και ως θερμογενετικά. Τα περισσότερα περιέχουν η αποτελούν συνδυασμούς ουσιών όπως καφείνη, guarana, ιοχιμβύνη κ.α. Προσπερνώντας τις υπερβολικές διαφημίσεις τους, μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι και τόσο αποτελεσματικά όσο λένε. Ίσως στα πλαίσια μιας σωστής δίαιτας συνδυασμένης με έντονη αεροβική άσκηση να βοηθάνε στην λιπόλυση (κυρίως λογω της καφεϊνης), αλλά σίγουρα δεν καίνε το λίπος όπως διαφημίζουν. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, η παρατεταμένη χρήση τους μπορεί να έχει παρενέργειες όπως : αυπνίες, πονοκέφαλοι και ταχυκαρδίες.

Τα περισσότερα αν όχι όλα τα συμπληρώματα που πωλούνται στην χώρα μας δεν έχουν έγκριση του ΕΟΦ. Αρχικά γιατί δεν πρόκειται για φάρμακα, εν συνεχεία γιατί ο Οργανισμός είναι προφανώς ανήμπορος να ελέγξει τον αριθμό των συμπληρωμάτων που κατακλύζουν κατά δεκάδες την αγορά. Το μόνο που κάνει είναι να δίνει έναν αριθμό γνωστοποίησης σε ορισμένα προϊόντα (συνήθως μεγάλων εταιρειών), ο οποίος ουσιαστικά διαβεβαιώνει τον καταναλωτή ότι αυτά που αναγράφονται στην ετικέτα του σκευάσματος είναι όντως αυτά που περιέχονται μέσα στο σκεύασμα. Δεκάδες άγνωστες εταιρείες έχουν κατακλύσει την αγορά υποσχόμενες "φύκια και μεταξωτές κορδέλες" και γρήγορα αποτελέσματα στους καταναλωτές, χωρίς δυστυχώς να γίνεται κανένας απολύτως έλεγχος. Μπορεί τα παραπάνω συμπληρώματα στην καθαρή τους μορφή να μην έχουν παρενέργειες στον ανθρώπινο οργανισμό, τι γίνεται όμως όταν δεν πωλούνται σε "καθαρή" μορφή; Και ποιός μπορεί να διασφαλίσει κάτι τέτοιο; Ο... κλήρος λοιπόν πέφτει και πάλι στους καταναλωτές, οι οποίοι πρέπει να εξασφαλίσουν ότι το προϊόν που έχουν στα χέρια τους είναι ασφαλές και να μην δοκιμάσουν τίποτε, εάν δεν έχουν συζητήσει από πριν με κάποιον ειδικό για το "ποιόν" της εταιρείας αλλά και της ... ουσίας που πρόκειται να πάρουν. Δεν είναι όλα τα συμπληρώματα τόσο αθώα όσο θα θέλαμε να είναι...