Δύσκολα Χριστούγεννα: Οι γιορτές… που δεν ήταν

του Γιώργου Κόκουβα

Τελευταία, είναι πολύ εύκολο να γκρινιάζεις. Είμαστε σίγουροι πως οι περισσότεροι από εσάς σκεφτήκατε πως φέτος «θα κάνουμε μαύρα Χριστούγεννα» για λόγους που περιλαμβάνουν από την μείωση της αγοραστικής σας ικανότητας από τα πέντε στο ένα κοκτέιλ ανά βραδιά μέχρι τον κλειδωμένο λέβητα της πολυκατοικίας που σας έστειλε κατευθείαν στο πατάρι για τις πιο χοντρές κουβέρτες σας. Ομολογούμε πως και εμείς σκεφτήκαμε παρόμοια πράγματα.

Αλλά δύσκολα θα το ξανακάνουμε. Κι αυτό όχι γιατί θυμηθήκαμε ξαφνικά την κλισέ φράση «υπάρχουν πολύ χειρότερα», αλλά επειδή μιλήσαμε με ανθρώπους που έχουν ζήσει και ζουν αυτά τα χειρότερα και με τα λόγια τους μας γέμισαν με αισιοδοξία: Γιατί αποδεικνύουν με την στάση τους πως, παρά τις δυσκολίες, μπορούμε να είμαστε ευγνώμονες για όσα τουλάχιστον έχουμε.

Ο Λέων, άστεγος και άνεργος αγιογράφος που θα περάσει τις φετινές γιορτές σε ξενώνα αστέγων, η Αθηνά, μια παραπληγική ηλικιωμένη γυναίκα που ζει κατάκοιτη και μόνη τα τελευταία δεκατέσσερα Χριστούγεννα, η Ιωάννα Μάντζιου, κοινωνική λειτουργός που απασχολείται στην Γραμμή Ζωής, λαμβάνοντας καθημερινά τις εκκλήσεις ηλικιωμένων ανθρώπων για συναισθηματική στήριξη και η Βασιλική Ντούμου, ψυχολόγος της γραμμής βοήθειας για την κατάθλιψη του ΕΠΙΨΥ, μιλούν στο in2life για τις γιορτές που για κάποιους γύρω μας, δεν είναι γιορτές.

«Θα περάσω τις γιορτές με ό,τι καλύτερο μπορώ να έχω»
Λέων, 65 ετών

Ο Λέων την στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές βρίσκεται στον ξενώνα βραχύχρονης φιλοξενίας αστέγων της Κλίμακας.  Η απώλεια της δουλειάς του σήμανε και την απώλεια στέγης, και κάπως έτσι, θα περάσει τα Χριστούγεννα μαζί με τους υπόλοιπους φιλοξενούμενους του ξενώνα. «Απλούστατα δεν είχα πια δουλειά», μας απαντά όταν τον ρωτάμε πώς βρέθηκε χωρίς στέγη και πώς κατέληξε στην Κλίμακα, αναφέροντας πως εργαζόταν ως αγιογράφος.

Πώς θα είναι γι’ αυτόν τα Χριστούγεννα χωρίς να βρίσκεται κάτω από την δική του στέγη; Ο ίδιος μας απαντά με στεντόρεια φωνή: «Κοιτάξτε, είμαι πολύ πρακτικός άνθρωπος και έχω μάθει τα πράγματα να τα δέχομαι όπως έρχονται: Οι γιορτές είναι οι γιορτές. Θα τις περάσω λοιπόν με τον τρόπο που τα φέρνει η ζωή. Δεν θα καθίσω να σκαλίσω αναμνήσεις, πώς ήταν τα περσινά Χριστούγεννα, πώς ήταν παλιά, πώς είμαι τώρα. Βρίσκομαι στην Κλίμακα, και θα τα περάσω με ό,τι καλύτερο μπορώ να έχω – μας προσφέρουν πάρα πολλά πράγματα. Όχι τα πάντα, αλλά σίγουρα μας δίνουν πολλά».

Αναρωτιόμαστε πώς είναι η ζωή ενός ανθρώπου που ξαφνικά χάνει την ζωή του όπως την ήξερε: «Η καθημερινότητά μου παλιά ήταν η καθημερινότητα ενός ελεύθερου ανθρώπου, που μπορούσε να κάνει μπάνιο και να βγει γυμνός από αυτό», μας λέει. Τον ρωτάμε αν έχει δικούς του ανθρώπους ή συγγενείς: «Έχω έναν γιο που με αγαπά και τον αγαπώ πάρα πολύ, αλλά οι καταστάσεις τα έφεραν έτσι που δεν μπορεί να με φιλοξενήσει», αναφέρει.

«Ωστόσο, η συμβίωσή μας με τους υπόλοιπους φιλοξενούμενους αστέγους του ξενώνα της Κλίμακας είναι πολύ καλή, αρμονική, γιατί έχουμε όλοι συνειδητοποιήσει ότι η Κλίμακα μας δίνει ό,τι καλύτερο μπορούμε να έχουμε αυτή τη στιγμή, και εμείς παίρνουμε, παίρνουμε, παίρνουμε.

»Θα ήθελα να τονίσω βέβαια πως οι άστεγοι που μένουν στον δρόμο είναι εντελώς διαφορετική ιστορία από τους άστεγους που μένουν στην Κλίμακα - είναι εντελώς διαφορετική η ψυχολογία μεταξύ των δύο ειδών αστέγων. Οι πρώτοι αυτό που έχουν ανάγκη είναι ίσως ένα πάπλωμα γιατί κρυώνουν, ενώ καθημερινά αναζητούν τρόπους να κάνουν ένα μπάνιο, να τρέξουν στα συσσίτια για ένα πιάτο φαγητό ή να συγκεντρώσουν κάποια χρήματα. Εμείς έχουμε το κρεβάτι μας, την ζεστασιά μας, το φαγητό μας, και αυτό που μας απασχολεί είναι να βρούμε τρόπο να κάνουμε την ζωή μας καλύτερη. Εγώ προσωπικά είμαι 65 ετών, και έχω τα φόντα να αξιώσω σύνταξη τον Μάρτιο. Και ναι, είμαι πολύ αισιόδοξος για το μέλλον», λέει με σιγουριά.

Η συζήτησή μας τελειώνει με εγκάρδιες ευχές του Λέοντα: «Αν έχεις οικογένεια, σου εύχομαι να περάσεις μαζί τους ευτυχισμένες γιορτές με υγεία», μου λέει και επιστρέφει στις ετοιμασίες των εκδηλώσεων που «μαγειρεύονται» στον ξενώνα εν όψει Χριστουγέννων.

«Αν μπορούσα να κάνω μια ευχή για τα Χριστούγεννα, θα ήταν να μπορούσα να σηκωθώ από το κρεβάτι»
Αθηνά, 76 ετών

Η κυρία Αθηνά ζει μόνη στην Ξάνθη, και βρίσκεται καθηλωμένη στο κρεβάτι της εδώ και δεκατρία περίπου χρόνια, από εκείνη την αυγουστιάτικη ημέρα του 1999 που το αυτοκίνητο της οικογένειάς της έκανε τρεις εναέριες τούμπες, αναγκάζοντάς την σε σπονδυλοδεσία και παραπληγισμό για την υπόλοιπη ζωή της. Έκτοτε, την προσέχει μια γυναίκα, αλλά έχει ενταχθεί και στο ειδικό πρόγραμμα της «Γραμμής Ζωής», που προσφέρει τις υπηρεσίες της σε ηλικιωμένους ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Προσπαθούμε να φανταστούμε πώς νιώθει η κ. Αθηνά αυτές τις ημέρες των γιορτών.

«Αυτό που με ενοχλεί στις γιορτές είναι η “κλεισούρα”. Είμαι μέσα, μόνιμα στο κρεβάτι, ενώ ο υπόλοιπος κόσμος γλεντάει και γελάει έξω. Καταλαβαίνω βέβαια πως με τα σημερινά δεδομένα όλοι περνούν λίγο πιο δύσκολα Χριστούγεννα. Αλλά αν μπορούσα να κάνω μια ευχή είναι να μπορούσα να σηκωθώ από το κρεβάτι, ή έστω να καθίσω λίγο», μας εξομολογείται.

Η κ. Αθηνά έχει μηδενική κινητικότητα από τα πόδια ως τον θώρακα και ελάχιστη αισθητικότητα, απόρροια του τροχαίου δυστυχήματος που της συνέβη το 1999. Η ίδια μας διηγείται το δυσάρεστο γεγονός: «Ήταν Αύγουστος και μας ειδοποίησαν ότι ο αδελφός μου είχε κολικούς και χρειαζόταν κάποιον να τον μεταφέρει στο νοσοκομείο. Στον γυρισμό έγινε το τροχαίο, το αυτοκίνητο αναποδογύρισε πολλές φορές και εγώ εγκλωβίστηκα στο πίσω κάθισμα. Εκεί χάσαμε και την νύφη μου. Δεν αισθανόμουν τίποτα – στο νοσοκομείο μου είπαν ότι έπρεπε να γίνει σπονδυλοδεσία, και πως αν η ζημιά είχε γίνει σε έναν σπόνδυλο πιο πάνω, θα ήμουν τετραπληγική. Ευχαριστώ λοιπόν τον Θεό που μπορώ τουλάχιστον να μιλάω», σημειώνει και προσθέτει πως την ίδια περίοδο ζούσε και ο σύζυγός της, που ήταν ήδη άρρωστος στο κρεβάτι λόγω προβλήματος με τα νεφρά του – «είχαν γίνει δύο τα κρεβάτια στο σπίτι τότε, και στην συνέχεια τον έχασα», θυμάται.

Όπως μας λέει, ο αδερφός της με την οικογένειά του μένει στην ίδια πολυκατοικία. «Η δεύτερη γυναίκα του αδερφού μου με προσέχει όποτε μπορεί, και για ό,τι χρειαστώ θα τρέξει. Αλλά επειδή έχουν και πολλές υποχρεώσεις και πολλά εγγόνια, δεν μπορούν να είναι συνέχεια εδώ, γι’ αυτό και έχω προσλάβει μια γυναίκα να με προσέχει. Τα Χριστούγεννα συνήθως ο αδελφός μου με καλεί να πάω μαζί τους στο σπίτι τους, αλλά εγώ προτιμώ να τα περάσω με την γυναίκα που με προσέχει. Είναι από την Γεωργία και δεν έχει κανέναν στον κόσμο παρά μόνο την κόρη της. Έτσι, νομίζω είναι καλύτερα να κάνω Χριστούγεννα μαζί της, να χαίρεται κι εκείνη, να τρώμε παρέα και να υπάρχει κάποιος να με προσέχει και εμένα», μας λέει για τα σχέδιά της για τις γιορτές φανερά συγκινημένη.

Φυσικά, δεν είναι μόνο η μοναξιά ή η μελαγχολία των γιορτών που επηρεάζουν την κατάσταση αυτή την περίοδο. «Τα οικονομικά προβλήματα είναι πλέον το άλφα και το ωμέγα», μας λέει και προσθέτει: «Μέχρι την περασμένη χρονιά, είχα φορολογική απαλλαγή λόγω παραπληγίας. Πλέον καταργήθηκε, και αναγκάστηκα να πληρώσω φόρο εισοδήματος, το ειδικό τέλος για το σπίτι, αυξημένη δαπάνη για τα φάρμακα… Προσεύχομαι να μην μου κόψουν και τις άλλες ιατροφαρμακευτικές παροχές που χρειάζομαι λόγω κατακλίσεων, που είναι πανάκριβες. Κι αν δεν έχω να πληρώσω γυναίκα να με φροντίζει, τι θα κάνω; Αν μπουν να με κλέψουν; Γι’ αυτό με ενημέρωσαν από την Πρόνοια για το πρόγραμμα της «Γραμμής Ζωής» με το κόκκινο κουμπί (σ.σ. δείτε εδώ πληροφορίες για το πρόγραμμα). Μου τηλεφωνούν συχνά να δουν τι κάνω, κι αυτό με παρηγορεί, με ευχαριστεί όσο δεν φαντάζεσαι», λέει με ευγνωμοσύνη η κ. Αθηνά.

Κλείνοντας την συζήτησή μας, στέλνει τις χριστουγεννιάτικες ευχές της προς κάθε κατεύθυνση: «Εύχομαι υγεία σε όλους, και φώτιση στους κυβερνώντες, να μην ταλαιπωρούν άλλο αυτούς που δεν φταίνε. Αυτό που εύχομαι είναι να φύγω ανθρώπινα, να μην πάω –συγχωρήστε μου την έκφραση- σαν το σκυλί στο αμπέλι. Αλλά είμαι ευχαριστημένη γιατί ακόμη κι έτσι ξέρω ότι υπάρχουν άνθρωποι τετραπληγικοί, γυναίκες σε χειρότερη μοίρα από εμένα». Της ευχόμαστε να πάνε όλα καλύτερα - «Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία», μας χαιρετά χαμογελώντας.

«Αυτές τις ημέρες, οι ηλικιωμένοι χρειάζονται λίγη τρυφερότητα παραπάνω»
Ιωάννα Μάντζιου, κοινωνική λειτουργός

Η κ. Μάντζιου εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός για την «Γραμμή Ζωής» και γνωρίζει από πρώτο χέρι τις εκκλήσεις των μοναχικών, ηλικιωμένων ανθρώπων που απευθύνονται στις γραμμές και στα προγράμματα της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης. Η ίδια μας εξηγεί πώς επιδρούν τα Χριστούγεννα (και όχι μόνο) στην ψυχολογία τους.

«Αυτή την περίοδο των γιορτών, οι κλήσεις που λαμβάνουμε σίγουρα αυξάνονται. Μάλιστα φέτος λαμβάνουμε πολύ περισσότερες κλήσεις από τα προηγούμενα Χριστούγεννα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ηλικιωμένοι βιώνουν πιο έντονα το συναίσθημα της μοναξιάς. Κύριο αίτημά τους τις περισσότερες φορές είναι η απλή επικοινωνία. Ένας κύριος για παράδειγμα μας παίρνει κάθε μέρα για να μας πει «χρόνια πολλά». Όσοι δεν έχουν ούτε ένα πρόσωπο δικό τους για να περάσουν τις γιορτές, ιδιαίτερα αυτοί που συμμετέχουν στο πρόγραμμα του «Κόκκινου Κουμπιού», στους οποίους έχουμε σπεύσει ήδη να εξασφαλίσουμε ότι καλύπτονται οι ανάγκες τους σε θέρμανση και συνθήκες διαβίωσης, το μόνο που θέλουν είναι να συνομιλούν με κάποιον. Άλλη μία κυρία από την Λήμνο, που ζει σε ένα πολύ απομονωμένο μέρος, μας καλεί ζητώντας συναισθηματική και μόνο στήριξη: Δεν θέλει να ενταχθεί στο «κόκκινο κουμπί», την καλύπτει απλώς το να μας μιλά, γιατί αυτό την κάνει να ξεχνά την μοναξιά της, της δίνει μια ασφάλεια πως αν γίνει κάτι έχει σε κάποιον να το πει», μας αναφέρει η κ. Μάντζιου.

Όπως μας λέει η κοινωνική λειτουργός, στην επιβαρυμένη ψυχολογία των μοναχικών ανθρώπων την περίοδο των γιορτών συντείνει και η οικονομική κρίση: «Στην περίπτωση όσων επικοινωνούν μαζί μας μόνο τηλεφωνικά και δεν συμμετέχουν σε κάποιο πρόγραμμα, δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις συνθήκες στις οποίες ζουν – πολλοί αντιμετωπίζουν προβλήματα οικονομικής φύσης όσον αφορά τα φάρμακά τους και την θέρμανση. Αλλά, ξέρετε, πολλοί μας κρύβουν πράγματα -τα οποία ωστόσο μπορούμε να διαπιστώσουμε εύκολα- γιατί είναι σημαντικό γι’ αυτούς να κρατήσουν την “περηφάνια” τους. Ο δικός μας ρόλος δεν είναι να τους πούμε τι να κάνουν - δεν τηλεφωνούν γι’ αυτό άλλωστε, τηλεφωνούν για να τους ακούσουμε, για να αποφορτιστεί το συναίσθημα της μοναξιάς τους».

Επιστρέφοντας στο ζήτημα «δύσκολα Χριστούγεννα», η κοινωνική λειτουργός μας εξηγεί πώς λειτουργούν οι αναμνήσεις των μοναχικών ανθρώπων σε μια τέτοια γιορτινή περίοδο: «Ακόμη κι αν έχουν να θυμηθούν ωραίες αναμνήσεις από παλαιότερα Χριστούγεννα και χαρούμενες στιγμές, εμφανίζεται ένα αίσθημα μελαγχολίας. Αν πάλι έχουν συνδυάσει τα Χριστούγεννα με κάποιο τραγικό συμβάν, με την απώλεια των δικών τους ανθρώπων ή κάποιες άλλες αρνητικά φορτισμένες στιγμές, δεν χρειάζεται καν να αναφέρουμε πόσο αυξάνεται η μελαγχολία τους. Τραπέζια, συγκεντρώσεις, ανταλλαγές δώρων και ευχών είναι πράγματα που δεν έχουν πια και αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που αυξάνονται τόσο πολύ οι κλήσεις που λαμβάνουμε αυτές τις ημέρες».

Όσο για τους ηλικιωμένους που έχουν παιδιά, αλλά ακόμη κι έτσι κάνουν μόνοι τους Χριστούγεννα, μας απαντά: «Δεν μπορούμε να είμαστε αυστηροί με τους ανθρώπους, γιατί δεν γνωρίζουμε τις υποχρεώσεις των παιδιών του καθενός, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτές τις ημέρες, όπως και ολόκληρη την χρονιά, οι γονείς χρειάζονται μια επιπλέον σκέψη, λίγη επιπλέον τρυφερότητα», καταλήγει.

«Δεν κρέμεται η ζωή μας από μία ημέρα»
Βασιλική Ντούμου, ψυχολόγος

Για τις ανάγκες του δημοσιεύματος, δοκιμάσαμε να επικοινωνήσουμε με την Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη του ΕΠΙΨΥ (1034). Το μήνυμα που επί πολλή ώρα έφτανε στα αυτιά μας ήταν πως "όλες οι γραμμές είναι κατειλημμένες". Ήδη είχαμε καταλάβει πολλά πράγματα. Επικοινωνήσαμε λοιπόν με την κ. Ντούμου, που λαμβάνει καθημερινά κλήσεις δεκάδων ανθρώπων οι οποίοι τηλεφωνούν στην Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη και ζητούν την συμβουλή ενός ψυχολόγου. Εκείνη με την σειρά της μας εξήγησε πως επιδρούν οι γιορτές στην ψυχολογία των ανθρώπων με κατάθλιψη:

«Σίγουρα παρατηρούμε αξιοσημείωτη αύξηση κλήσεων στις ημέρες των γιορτών. Δεν μιλώ μόνο για τις δύο ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς – η αύξηση διανέμεται σε όλη την εορταστική περίοδο, από νωρίς τον Δεκέμβριο. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι πως αυτές τις ημέρες αλλάζει και η “ποιότητα” των αιτημάτων όσων καλούν. Η πλειοψηφία κάνει λόγο για μοναξιά.

»Η οικονομική κρίση και τα αντίστοιχα προβλήματα μπορεί να αρκούν σε μερικές περιπτώσεις για να προκαλέσουν την εμφάνιση κατάθλιψης, αλλά τα οικονομικά προβλήματα δεν είναι η γενεσιουργός αιτία της. Υπάρχει σχεδόν πάντα ένα υπόβαθρο ψυχολογικό, και ο οικονομικός είναι συνήθως ένας επιβαρυντικός παράγοντας.

»Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όμως, πως εξαιτίας των οικονομικών συνθηκών, υπήρξαν πολλές μετακινήσεις και μεταναστεύσεις Ελλήνων. Υπάρχουν πλέον πολλές διασπασμένες οικογένειες, αρκετοί έχουν χάσει το υποστηρικτικό τους δίκτυο, έχουν οικογενειακά προβλήματα, ενώ έχουν αυξηθεί και τα διαζύγια. Όλα αυτά δημιουργούν το αίσθημα έλλειψης κοινωνικού δικτύου, που οδηγεί στην σημαντική αύξηση των κλήσεων στην Γραμμή.

»Χωρίς να θέλω να γενικεύσω, η τρίτη ηλικία νιώθει πιο έντονα την μοναξιά κατά την εορταστική περίοδο, αλλά η μέση ηλικία όσων μας καλούν όσο πάει και πέφτει σημαντικά. Αυτό που κυριαρχεί είναι το αίσθημα αβεβαιότητας το οποίο δημιουργεί η εποχή της κρίσης και η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης – ο κόσμος δεν γνωρίζει πού να απευθυνθεί για (κρατική ή μη) βοήθεια.

»Η πηγή του “προβλήματος” των γιορτών εντοπίζεται στο γεγονός πως το κλίμα των ημερών προστάζει να ευχαριστηθείς τις γιορτές. Όταν ένας άνθρωπος, είτε έχει διαγνωσμένη παθολογία, είτε υποκλινική κατάθλιψη, δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε αυτές τις “απαιτήσεις”, αντιμετωπίζει πρόβλημα. Εμάς, με την σειρά μας, μας καλούν είτε για υποστήριξη, είτε για συμβουλές. Δίνουμε μια πρώτη συμβουλευτική, αλλά και πληροφόρηση για το πού μπορούν να απευθυνθούν για πιο ολοκληρωμένη υποστήριξη στην συνέχεια.

»Αυτό που θα συμβούλευα όσους αντιμετωπίζουν δυσκολίες την περίοδο των γιορτών, είναι να χαμηλώσουν τις προσδοκίες τους. Δεν χρειάζεται να περάσουμε τέλεια τα Χριστούγεννα για να είμαστε ευτυχισμένοι – δεν κρέμεται όλη η ζωή μας από μία γιορτινή ημέρα. Πρέπει να χαμηλώσουμε τις προσδοκίες μας και να μάθουμε να αντλούμε χαρά από μικρά πράγματα, από την ανθρώπινη εγγύτητα, από τους ανθρώπους που έχουμε».