Έρικ Χομπσμπάουμ: «Το 2011 μου θυμίζει το 1848»

Με την Αραβική Άνοιξη να ανθίζει σε Τύνιδα, Κάιρο, Τρίπολη, Μανάμα και Δαμασκό, και την αγανάκτηση να ξεχειλίζει σε όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης και των ΗΠΑ, το 2011 ξαναέβαλε τη λέξη «επανάσταση» στο καθημερινό μας λεξιλόγιο. Πόσο σημαντική είναι η κληρονομιά που αφήνει στον νέο χρόνο; Ο διάσημος ιστορικός που ειδικεύεται στις επαναστάσεις, Έρικ Χομπσμπάουμ, μιλά με πάθος, παρά τα 95 του χρόνια, για τη φλόγα που εξακολουθεί να ρίχνει καθεστώτα και μας παρηγορεί ότι παρόλο που ο ενθουσιασμός εξατμίζεται, στο τέλος πάντα κάτι έχει αλλάξει προς το καλύτερο.

«Με τεράστια χαρά ανακάλυψα για ακόμη μία φορά ότι είναι δυνατόν να κατέβουν οι άνθρωποι στους δρόμους, να διαδηλώσουν, να γκρεμίσουν κυβερνήσεις», λέει ο Ε. Χομπσμπάουμ στον δημοσιογράφο του BBC που του παίρνει συνέντευξη στο σπίτι του στο Βόρειο Λονδίνο ανάμεσα σε βιβλία ιστορίας και τζαζ. «Αν πρόκειται να γίνει επανάσταση, θα είναι κάπως έτσι. Τουλάχιστον τις πρώτες μέρες. Οι άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους διαδηλώνοντας για τα σωστά πράγματα». Και προσθέτει: «Αλλά ξέρουμε ότι δεν θα διαρκέσει».

Γεννημένος λίγους μήνες πριν από τη Ρωσική επανάσταση του 1917, ο Χομπσμπάουμ έζησε τη ζωή του στη σκιά (ή τη λάμψη) των επαναστάσεων. Καινοτόμος στοχαστής, υπερασπιστής της επαναστατικής αλλαγής και πολυγραφότατος συγγραφέας, ο 95χρονος ιστορικός διατηρεί στο ακέραιο το πάθος του για την πολιτική, γεγονός που αντανακλάται τόσο στον τίτλο του τελευταίου βιβλίου του «How to Change the World», όσο και στο ζωηρό ενδιαφέρον του για τα τεκταινόμενα στον αραβόφωνο κόσμο.

Ως ιστορικός, παραλληλίζει την Αραβική Άνοιξη του 2011 με το 1848, την ευρωπαϊκή «χρονιά των επαναστάσεων», όταν πριν από σχεδόν δύο αιώνες, μία εξέγερση στη Γαλλία διαδόθηκε στα ιταλικά και γερμανικά κράτη, στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων κι ακόμη παραπέρα. «Μου θυμίζει το 1848, μια άλλη αυτοπροωθούμενη επανάσταση που ξεκίνησε σε μία χώρα και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την ήπειρο σε σύντομο χρονικό διάστημα».

Αραβικές Δημοκρατίες;

Όσο για το τι μπορούν να περιμένουν σήμερα όλοι όσοι κάποτε συνωστίζονταν στην πλατεία Ταχρίρ και τώρα ανησυχούν για το μέλλον της επανάστασής τους;
«Δύο χρόνια μετά το 1848, φαινόταν ότι όλα είχαν αποτύχει. Μακροπρόθεσμα, όμως, δεν είχαν αποτύχει. Μια σειρά σημαντικών φιλελεύθερων προόδων είχε επιτευχθεί. Επομένως ήταν μια άμεση αποτυχία αλλά μακροπρόθεσμα μια μερική επιτυχία, αν και όχι πλέον υπό τη μορφή επανάστασης».

Ωστόσο, με την πιθανή εξαίρεση της Τυνησίας, δεν υπάρχουν πολλές προοπτικές φιλελεύθερης δημοκρατίας με ευρωπαϊκού τύπου αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση στον αραβικό κόσμο.

Κατά τη γνώμη του, μέσα στον παροξυσμό των μαζικών διαδηλώσεων, δεν έχει δοθεί αρκετή σημασία στις διαφορές μεταξύ των αραβικών χωρών. «Είμαστε εν μέσω επανάστασης, αλλά δεν είναι η ίδια επανάσταση. Αυτό που τους ενώνει είναι η κοινή δυσαρέσκεια και το κοινό αίσθημα κινητοποιεί δυνάμεις – μια εκσυγχρονιζόμενη μεσαία τάξη, ειδικά μια νεαρή, φοιτητική μεσαία τάξη, και φυσικά η τεχνολογία που καθιστά σήμερα πολύ ευκολότερη την κινητοποίηση για διαμαρτυρία».

Αγανακτισμένη Δύση

Οι διαμαρτυρίες των Αγανακτισμένων σε Βόρεια Αμερική και Ευρώπη είναι το άλλο παγκόσμιο κίνημα της χρονιάς που τράβηξε την προσοχή του Έρικ Χομπσμπάουμ, και σε μεγάλο βαθμό τον θαυμασμό του.

Το κίνημα, υποστηρίζει, χρονολογείται από την εκλογική καμπάνια του Μπάρακ Ομπάμα, η οποία κινητοποίησε με επιτυχία πολιτικά αδρανείς νεαρούς ανθρώπους, κυρίως μέσω του internet.

«Οι διαμαρτυρίες δεν ήταν στις περισσότερες περιπτώσεις μαζικές διαδηλώσεις, δεν ήταν το 99% αλλά οι «συνήθεις ύποπτοι»: φοιτητές και εκπρόσωποι της αντι-κουλτούρας. Κάποιες φορές βρήκαν ανταπόκριση στην κοινή γνώμη. Στις διαμαρτυρίες εναντίον της Wall Street και του καπιταλισμού, αυτό ήταν ακριβώς που συνέβη».

H παλιά αριστερά σε έναν νέο κόσμο

Η παλιά αριστερά, μέρος της οποίας υπήρξε ο Χομπσμπάουμ, ως συμμέτοχος, χρονικογράφος και εκσυγχρονιστής, παρέμεινε στο περιθώριο των μαζικών διαδηλώσεων και διαμαρτυριών.

«Η παραδοσιακή αριστερά λειτούργησε σε έναν τύπο κοινωνίας που δεν υπάρχει πια ή είναι υπό εξαφάνιση. Πίστευε ευρέως στο μαζικό εργατικό κίνημα ως φορέα του μέλλοντος. Έχουμε αποβιομηχανοποιηθεί, επομένως αυτό δεν είναι πλέον εφικτό. Οι πιο αποτελεσματικές μαζικές κινητοποιήσεις σήμερα είναι αυτές που ξεκινούν από μια νέα εκσυγχρονισμένη μεσαία τάξη, και ειδικά από το υπερβολικά διογκωμένο σώμα των φοιτητών. Είναι πιο αποτελεσματικές σε κράτη στα οποία, δημογραφικά, οι νέοι άντρες και γυναίκες αποτελούν κατά πολύ μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού συγκριτικά με την Ευρώπη».

Ευρύτερη ώθηση

Ο Χομπσμπάουμ δεν προσδοκά ότι οι αραβικές επαναστάσεις θα επεκταθούν στον υπόλοιπο κόσμο, τουλάχιστον όχι ως ο προάγγελος μιας ευρύτερης επανάστασης. Πιο πιθανή, όπως πιστεύει, είναι μια ευρύτερη ώθηση για σταδιακές μεταρρυθμίσεις, όπως έγινε τη δεκαετία του 1980, με το κίνημα της μεσαίας τάξης στη Νότια Κορέα που απέσπασε την εξουσία από τους στρατιωτικούς.

Για τα πολιτικά δράματα που εξακολουθούν να παίζουν στα αραβόφωνα έθνη, φέρνει ως παράδειγμα το Ιράν του 1979, την πρώτη επανάσταση που «εκπαιδεύτηκε» στην πολιτική γλώσσα του Ισλάμ. Μία πλευρά αυτής της επανάστασης έχει βρει απήχηση στον αραβικό κόσμο τους τελευταίους μήνες.

«Οι άνθρωποι που έκαναν παραχωρήσεις στο Ισλάμ, αλλά δεν ήταν ισλαμιστές οι ίδιοι, περιθωριοποιήθηκαν. Και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται μεταρρυθμιστές, φιλελεύθεροι, κομουνιστές. Αυτό που αναδύεται ως μαζική ιδεολογία δεν είναι η ιδεολογία αυτών που ξεκίνησαν τις διαδηλώσεις». Ενώ λοιπόν η Αραβική Άνοιξη τον γέμισε χαρά, θεωρεί αυτή την πλευρά ως μία «αναπάντεχη και όχι απαραίτητα ευπρόσδεκτη» εξέλιξη.

Πηγή: BBC