Οι δέκα καλύτερες ιδέες του 2009

Μπορεί η φετινή χρονιά να μην χαρακτηρίστηκε από οικονομική ευμάρεια, η οποία ενδεχομένως να οδηγούσε σε σπουδαιότερες εξελίξεις στον χώρο των τεχνών και της επιστήμης, δεν στερήθηκε όμως κάποιων σημαντικών ιδεών. Ξεχωρίσαμε τις δέκα πιο ενδιαφέρουσες από αυτές, όπως απαντήθηκαν από διεθνείς επιστήμονες και όπως δημοσιεύτηκαν πρόσφατα από τους New York Times, και τις αφήνουμε να μιλήσουν από μόνες τους. Άλλωστε, όπως είπε κάποτε και ο αμερικανός συγγραφέας Earl Nightingale, «τα πάντα ξεκινούν από μία ιδέα» και εμείς δεν έχουμε παρά να ελπίζουμε ότι οι παρακάτω ιδέες θα οδηγήσουν σε ακόμα σπουδαιότερες ανακαλύψεις.

Τέχνες
Η ιδέα: «Η Αγκάθα Κρίστι έπασχε από Alzheimer»
 
Οι υποψίες υπήρχαν και παλαιότερα αλλά ήταν τον φετινό Μάρτιο που μία ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τους Ian Lancashire και Graeme Hirst, καθηγητές του Πανεπιστημίου του Τορόντο, αποκάλυψαν σε έρευνά τους με τίτλο «Λεξιλογικές Αλλαγές στα Μυστήρια της Αγκάθα Κρίστι ως Ένδειξη Άνοιας», ότι η σπουδαία συγγραφέας έπασχε από Alzheimer. Οι καθηγητές, αφού ψηφιοποίησαν δεκατέσσερα βιβλία της και με την βοήθεια λογισμικού κειμενικής ανάλυσης, βρήκαν ότι το λεξιλόγιό της μειωνόταν κατά πολύ όσο αυτή μεγάλωνε, ενώ ο αριθμός των αόριστων και ασαφών λέξεων -«οτιδήποτε», «κάτι»- αυξανόταν. Αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα άνοιας από Alzheimer.

Συγκρίνοντας, μάλιστα, βιβλία που έγραψε δεκαοχτώ χρόνια πριν αποσυρθεί με πιο πρόσφατα βιβλία της, τα οποία ολοκλήρωσε στα ογδόντα της, οι διαφορές είναι αισθητές και η λογοτεχνική ικανότητα ασύγκριτη. Ο όγκος της δουλειάς της Christie προσφέρεται για τέτοιου είδους αναλύσεις καθώς εκτείνεται στο μεγαλύτερο μήκος της ενήλικης ζωής της: Έγραψε το πρώτο της βιβλίο στα 28 της και το τελευταίο της στα 82 της. Το ζήτημα, πάντως, που απασχολεί τον Hirst δεν είναι η σύγκριση της νεώτερης με την παλαιότερη γραφή, αλλά η σύγκριση γραφής ενός ηλικιωμένου υγιούς με έναν μη υγιή άνθρωπο. Προκειμένου, λοιπόν, να ολοκληρώσουν την ανάλυσή τους, οι δύο καθηγητές σκοπεύουν σύντομα να εξετάσουν την δουλειά του -ηλικιωμένου αλλά υγιούς- P.D. James, καθώς και του Ross Macdonald, ο οποίος αποδεδειγμένα έπασχε από Alzheimer.

Επιχειρήσεις
Η ιδέα: «Ο μύθος του ανεπαρκούς μεγαλύτερου -σε ηλικία- υπαλλήλου»

Παρόλο που οι εργαζόμενοι ηλικίας από 45 ετών και πάνω εμφάνισαν μικρότερο ρυθμό απολύσεων το 2008, σε σύγκριση με τους νεώτερους εργαζόμενους, παρέμειναν άνεργοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, σύμφωνα με το Γραφείο Εργασιακών Στατιστικών (Bureau of Labor Statistics). Αυτό δεν αποτελεί απροσδόκητη είδηση. Οι εργοδότες συχνά διστάζουν να προσλάβουν μεγαλύτερους σε ηλικία υπαλλήλους, όχι μόνο γιατί έχουν υψηλότερα κόστη στις ασφάλειες υγείας και απαιτούν υψηλότερους μισθούς, αλλά και λόγω του στίγματος της φήμης ότι οι μεγαλύτεροι εργαζόμενοι θεωρούνται λιγότερο παραγωγικοί και λιγότερο πρόθυμοι να «κερδίσουν», σε αντίθεση με τους νεώτερους εργαζόμενους. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι φέτος παρουσίασαν μία πιο ωραιοποιημένη εκδοχή του παραπάνω στερεότυπου.

Στην Αμερικανική Οικονομική Επισκόπηση (American Economic Review) του περασμένου Ιουνίου, οι καθηγητές οικονομικών Πανεπιστημίων της Αμερικής, Gary Charness και Marie Claire Villeval, δημοσίευσαν στοιχεία από έρευνα που διεξήγαγαν, τα οποία ήταν μάλλον ευνοϊκά ως προς τους «πρεσβύτερους» εργαζόμενους σε θέματα λήψης ρίσκου, ανταγωνιστικότητας και συνεργασίας. Οι μεγαλύτεροι εργαζόμενοι αποδείχτηκαν σε αυτά πολύ πιο συνεργάσιμοι, λίγο πιο ανταγωνιστικοί, ενώ δεν δίστασαν να αναλάβουν το ρίσκο. Πέραν της ανάδειξης των ικανοτήτων των μεγαλύτερων, η έρευνα έδειξε, επίσης, πως ομάδες αποτελούμενες από διαφορετικές ηλικίες εργαζόμενων αποδίδουν καλύτερα από τις ομογενοποιημένες ηλικιακά ομάδες.

Πολιτισμός
Η ιδέα: «Η διαφήμιση που σε βλέπει»

«Συμβαίνει όταν κανείς δεν κοιτάζει»: Ως λεζάντα σε διαφημιστικό πόστερ που σκοπό έχει να προκαλέσει αίσθηση για την οικογενειακή βία, αυτή η φράση δεν είναι καθόλου κακή. Ήταν, όμως, το ίδιο το πόστερ που κέντρισε την προσοχή του κοινού, καθώς έκανε πολύ πιο ζωντανό το κατά πόσο οι άλλοι μας βλέπουν ή όχι.

Η αφίσα της Διεθνούς Αμνηστίας τοποθετήθηκε σε μία μόνο στάση λεωφορείων του Βερολίνου. Όταν κάποιος πεζός κοιτούσε το πόστερ, έβλεπε, μαζί με τις λέξεις, την φωτογραφία ενός αγαπημένου ζευγαριού. Όταν, όμως, κανείς δεν έδινε σημασία στο πόστερ, η εικόνα στην αφίσα άλλαζε και ο άνδρας του ζευγαριού σήκωνε απειλητικά το χέρι του στην φοβισμένη γυναίκα.

Η αφίσα, η οποία δημιουργήθηκε από την γερμανική διαφημιστική εταιρία Jung von Matt, είχε τοποθετημένη κρυφή κάμερα πάνω της, όταν εντόπιζε το ανθρώπινο βλέμμα έδειχνε την «καλή» πλευρά της φωτογραφίας. Και όταν δεν εντόπιζε πρόσωπα, έδειχνε την «κακή». Η διαφημιστική κέρδισε για την καινοτόμο αφίσα ασημένιο βραβείο στο φετινό Cannes Lions International Advertising Festival και χρυσό βραβείο στο New York Festivals International Advertising Awards.

Design
Η ιδέα: «Λεωφόροι για ποδήλατα»
Ο μεγάλος ποδηλατόδρομος -χωρίς φανάρια, χωρίς αυτοκίνητα- είναι η φαντασίωση κάθε ποδηλάτη και η Κοπεγχάγη ξεκίνησε τον περασμένο μήνα να κάνει αυτήν την φαντασίωση πράξη, δημιουργώντας ένα σύστημα δεκαπέντε ιδιαίτερα πλατιών ξεχωριστών ποδηλατοδρόμων, οι οποίοι ενώνουν τα προάστια με το κέντρο της πόλης. Δεν πρόκειται για περιορισμένα τουριστικά μονοπάτια, αλλά για κανονικούς δρόμους, που σκοπό έχουν να μειώσουν την κίνηση, καθώς το 40% σχεδόν των κατοίκων της πόλης χρησιμοποιούν ποδήλατο για να φτάσουν στην δουλειά τους.

Στα μελλοντικά πλάνα του Γραφείου Ποδηλασίας της Κοπεγχάγης είναι να δημιουργηθούν σταθμοί πρώτης ανάγκης για τα ποδήλατα -με τρόμπες και εργαλεία για απλές επιδιορθώσεις- αλλά και να τοποθετηθούν ειδικά μηχανήματα σε ποδήλατα και δρόμους, έτσι ώστε όταν συγκεντρώνονται πολλοί ποδηλάτες μαζί να ανάβουν τα φανάρια για αυτούς. Φυσικά, ξεκαθαρίζει ο Δανός αρχιτέκτονας Jan Gehl, για να λειτουργήσει αυτό το σύστημα ποδηλατόδρομων πρέπει να προσφέρεται και η ίδια η πόλη –όπως προσφέρεται η Κοπεγχάγη. Δεν αρκεί να φτιάξει κανείς τέτοιους δρόμους, όπως λέει, πρέπει και να τους ενσωματώσει στην «ζούγκλα» της πόλης.

Υγεία
Η ιδέα: «Καπνός από τρίτο χέρι»
Οι περισσότεροι γονείς που καπνίζουν γνωρίζουν τους κινδύνους που ενέχει το παθητικό κάπνισμα. Γι’αυτό φροντίζουν να φυσούν τον καπνό έξω από το παράθυρο ή να μην καπνίζουν όταν τα παιδιά βρίσκονται στο σπίτι. Αυτό που δεν γνωρίζουν είναι ότι μπορεί ο καπνός του τσιγάρου να διαλύεται στην ατμόσφαιρα, όμως δεν εξαφανίζεται εντελώς. Τα παράγωγα του καπνού παραμένουν και επικάθονται στους τοίχους, στα έπιπλα και στα ρούχα, ή γίνονται μέρος της οικιακής σκόνης. Οι επιστήμονες που έκαναν την παραπάνω παρατήρηση ονόμασαν το φαινόμενο «Καπνός από τρίτο χέρι».

Η έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Pediatrics» έδειξε ότι το 84% των καπνιστών πιστεύει πως το παθητικό κάπνισμα είναι επικίνδυνο για τα παιδιά, ενώ μόνο το 43% πιστεύει ότι ο «καπνός από τρίτο χέρι» μπορεί να βλάψει. Κι όμως, σύμφωνα με τους επιστήμονες, τα παράγωγα του καπνού από τρίτο χέρι μπορούν να απορροφηθούν από τον οργανισμό μέσω του δέρματος ή της τροφής που βρίσκεται εκτεθειμένη στο σπίτι και αυτό είναι εξίσου βλαβερό με το παθητικό κάπνισμα. Ο επικεφαλής της έρευνας Dr. Jonathan Winickoff πρόκειται να ελέγξει τους πιθανούς κινδύνους του «καπνού από τρίτο χέρι» μέσα στους επόμενους μήνες.

Φυσική
Η ιδέα: «Δολοφόνος Γη»

Η Υπόθεση Gaia, η οποία προτάθηκε από Βρετανούς επιστήμονες στα 1970, υποστηρίζει ότι η ζωή διατηρεί τις συνθήκες της επιβίωσής της. Όπως τα φυτά «εκπνέουν» οξυγόνο και οι άνθρωποι το «εισπνέουν», έτσι και η όλη βιόσφαιρα διατηρεί την χημεία του αέρα, των οκεανών και του εδάφους στην απαραίτητη, για να ζει, ισορροπία. Όλος ο πλανήτης, σύμφωνα με την θεωρία αυτήν, συνεργάζεται ως ένας γιγαντιαίος οργανισμός.

Ο Peter Ward, παλαιοντολόγος στα Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, ο οποίος ειδικεύεται στις εξαφανίσεις ειδών, δημοσίευσε φέτος μία πιο «σκοτεινή» άποψη της ζωής στον πλανήτη. Αντί, λοιπόν, να βλέπει μία αυτοσυντηρούμενη βιόσφαιρα, βλέπει μία μάζα οργανισμών που εξελίσσονται προκειμένου να βλάψουν τους «ανταγωνιστές» τους και να μολύνουν το περιβάλλον τους, και οι οποίοι φέρονται με τρόπο «έμφυτα εγωιστικό και απόλυτα βιοκτονικό». Στο βιβλίο του «The Medea Hypothesis» (Η Υπόθεση της Μήδειας), ο Ward λέει πως η ζωή δείχνει να κυνηγά την κατάλυσή της φέρνοντας την γη πιο κοντά στην αναπόφευκτη ημέρα, όταν θα επιστρέψει στο αρχικό της στάδιο: την στείρωση.

Σύμφωνα με τον Ward, η «ζημιά» ξεκίνησε πριν δισεκατομμύρια χρόνια, με την εμφάνιση των βακτηριδίων, τα οποία «έπνιξαν» την ατμόσφαιρα της γης, ανεβάζοντας την θερμοκρασία του πλανήτη και αυξάνοντας επικίνδυνα τα επίπεδα οξυγόνου. Τα φυτά μετά «ρούφηξαν» όλο αυτό το οξυγόνο, η θερμοκρασία έπεσε απότομα, και δημιουργήθηκαν οι παγετώνες. Από τις πέντε μεγάλες εξαφανίσεις στην γη, εξηγεί ο Ward, οι τέσσερις προκλήθηκαν από την ίδια την ζωή. Μετά το τελευταίο στάδιο της υπερθέρμανσης του πλανήτη, όχι μόνο ο Ward αλλά η πλειοψηφία των επιστημόνων πιστεύουν ότι μέσα σε ένα εκατομμύριο χρόνια η φυσική ζωή στον πλανήτη σταδιακά θα εξαφανίζεται. Όσο ζοφερό κι αν ακούγεται αυτό, μπορεί τουλάχιστον να μας κάνει να νιώθουμε λιγότερες τύψεις για την καταστροφή του πλανήτη. «Πρέπει να ξεπεράσουμε την φύση, όχι να επιστρέψουμε σε αυτήν», γράφει ο Ward.

Πολιτική
Η ιδέα: «Ένοχα Ρομπότ»
Οι πόλεμοι τα τελευταία χρόνια διεξάγονται όλο και περισσότερο από μηχανές. Από το 2004 και μετά ο αριθμός των «ανεπάνδρωτων» συστημάτων στο Ιράκ, για παράδειγμα, έχει φτάσει από 200 στα 18.000. Λαμβάνοντας υπ’όψιν πόσο δύσκολο είναι για τους στρατιώτες να πάρουν λογικές, ηθικές και νόμιμες αποφάσεις στην έξαψη της μάχης, η αντικατάστασή τους από στρατιώτες-ρομπότ ακούγεται ενδιαφέρουσα. Η’ ανησυχητική. Τον περασμένο Ιούλιο, ο ρομποτιστής Ronald Arkin, του Πολυτεχνείου της Georgia, ολοκλήρωσε το τριετές πρότζεκτ που του ανέθεσε ο αμερικανικός στρατός, την σχεδίαση ενός πρωτότυπου λογισμικού για αυτόνομα "δεοντολογικά" ρομπότ. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι σε περιορισμένες καταστάσεις, όπως επιχειρήσεις ελεύθερων πυρών ή εφόδους σε κτίρια, το λογισμικό αυτό θα επιτρέπει στα ρομπότ να ξεπερνούν σε επιδόσεις τους ανθρώπους.

Το λογισμικό αποτελείται από «ηθική αρχιτεκτονική», όπως την ονομάζει ο Arkin, η οποία βασίζεται στους διεθνείς νόμους πολέμου και στους κανόνες ηθικής. Η συμπεριφορά, λοιπόν, των ρομπότ κυβερνάται κυριολεκτικά από αυτούς τους νόμους. Για παράδειγμα, σε μία υποθετική κατάσταση, το ρομπότ μπορεί να στοχεύει αντίπαλους στρατιώτες, αλλά να μην ανοίγει πυρ γιατί οι στρατιώτες βρίσκονται σε κάποια κηδεία και οι πυροβολισμοί σε νεκροταφείο θα καταστρατηγούσαν τους διεθνείς νόμους. Ο Arkin λέει ακόμα ότι τα ρομπότ αυτά θα έχουν πιο «συναισθηματικές» λειτουργίες, καθώς θα μπορούν να νιώθουν ενοχές. Όταν το επίπεδο «ενοχής» του ρομπότ θα αυξάνεται, π.χ. όταν θα πρέπει να βλάψει ανθρώπους και την περιουσία τους, τα όπλα που θα χρησιμοποιεί θα είναι λιγότερο θανάσιμα, ενώ το ρομπότ μπορεί ακόμα και να αρνηθεί να πολεμήσει.

Κοινωνική Επιστήμη
Η ιδέα: «Ο πλαστός εαυτός»
Το να φορά κανείς απομιμήσεις επώνυμων ρούχων και αξεσουάρ μπορεί να ξεγελά κάποιους, όμως όσο πειστική κι αν είναι η απομίμηση, δε μπορεί ποτέ κανείς να ξεγελάσει τον εαυτό του. Πρόκειται για μία μικρή αλλά αναμφίβολη πράξη υποκρισίας, η οποία οδήγησε τρεις ερευνητές στο να υποψιαστούν ότι το να φοράμε απομιμήσεις μπορεί υποσυνείδητα να μας επιφέρει ψυχολογικές επιπτώσεις. Για να ελέγξουν τις υποψίες τους, οι ψυχολόγοι Francesca Gino, Michael Norton και Dan Ariely, ζήτησαν από δύο ομάδες νέων γυναικών να φορέσουν γυαλιά ηλίου, τα οποία η μία ομάδα πήρε από ένα κουτί με την ταμπέλα «αυθεντικά» και η άλλη από ένα κουτί με την ταμπέλα «μαϊμού». Στην πραγματικότητα, όλα τα γυαλιά ήταν αυθεντικά και παραχωρήθηκαν από έναν διάσημο σχεδιαστή που σκοπό έχει να «πολεμήσει» τις απομιμήσεις.

Και από τις δύο ομάδες γυναικών ζητήθηκε, ενώ θα φορούν τα γυαλιά, να λύσουν, σε συγκεκριμένο χρόνο, κάποια απλά μαθηματικά προβλήματα. Έπειτα τους ζητήθηκε ανάφεραν σε πόσα προβλήματα πιστεύουν πως απάντησαν σωστά και σε πόσα λάθος. Οι εξεταστές, ωστόσο, είχαν ενημερώσει τις γυναίκες νωρίτερα ότι θα πληρώνονταν για κάθε σωστή τους απάντηση, δίνοντάς τους έτσι κίνητρο να πουν ψέματα. Χωρίς, όμως, οι συμμετέχουσες να το γνωρίζουν, οι εξεταστές ήξεραν από πριν τα αποτελέσματα, ενώ τα μαθηματικά προβλήματα ήταν ίδια και για τις δύο ομάδες γυναικών. Τι έδειξε τελικά η έρευνα; Ότι ενώ μόλις το 30% των γυναικών με τα «αυθεντικά» γυαλιά παραποίησαν τα αποτελέσματα που ανέφεραν, στις φέρουσες τα «μαϊμού» γυαλιά το ποσοστό αυτό έφτασε το 71%.

Γιατί συνέβη αυτό; Επειδή, σύμφωνα με τους ερευνητές, «όταν κανείς νιώθει υποκριτής έχει περισσότερες πιθανότητες να φερθεί υποκριτικά». Αυτή η συμπεριφορά λένε οι ερευνητές μπορεί να υιοθετηθεί και σε άλλες εκφάνσεις της ζωής μας και μάλιστα χωρίς καν να το καταλαβαίνουμε. Αυτό δεν ισχύει, όμως, πάντα και για τους γύρω μας.

Αθλητισμός
Η ιδέα: «Η σανίδα του surf… κλεψύδρα»

Η κλασική σανίδα του surf είναι στην πραγματικότητα μία επιμηκυμένη, ελαφρώς κοίλη, σχήμα που έχει αλλάξει ελάχιστα από τότε που ανακαλύφθηκε το surf από τους αρχαίους Χαβανέζους. Η σανίδα, όμως, που προτάθηκε την περασμένη Άνοιξη από τον Σουηδό σχεδιαστή Thomas Meyerhoffer, έχει στενή μέση και λεπτή ουρά, αλλά και πυθμένα με πιο βαθύ περίγραμμα από την τυπική σανίδα. Όλες αυτές οι καμπύλες σκοπό έχουν να προσδώσουν στην μακριά σανίδα τις –περισσότερες- δυνατότητες ελιγμών της κοντής σανίδας που χρησιμοποιείται από πιο δεξιοτέχνες surfers.

Σκοπός του Meyerhoffer ήταν να δημιουργήσει μία μακριά σανίδα του surf με περισσότερες δυνατότητες και η απάντηση στο «πρόβλημά» του ήρθε μέσω της αφαίρεσης. Σκέφτηκε, λοιπόν, ότι αφού η σανίδα καβαλιέται από μπροστά ή από πίσω, θα μπορούσε να μειώσει την μάζα της μέσης της, δίνοντας στην σανίδα του μαιανδρικό σχήμα κλεψύδρας, κάνοντάς την ελαφρύτερη και ευκολότερη στο πιλοτάρισμα. Πολλοί surfers, από τους οποίους ζητήθηκε να την χρησιμοποιήσουν, αρνήθηκαν αρχικά βλέποντάς την. Πρώην πρωταθλητές του αθλήματος, όμως, που την δοκίμασαν είπαν πολύ εγκωμιαστικά σχόλια και από τότε νεώτεροι «καβαλάρηδες» έχουν κερδίσει και σε αγώνες με αυτήν. Οι πωλήσεις της πλέον έχουν αυξηθεί κατακόρυφα και ο Meyerhoffer ελπίζει πως στο μέλλον θα προκύψουν περισσότερες ιδέες για την εξέλιξη και άλλων αθλημάτων.

Τεχνολογία
Η ιδέα: «Τεχνητός θόρυβος αυτοκινήτων»
Τίποτα δεν έδειχνε να προαναγγέλλει το τέλος των μηχανών εσωτερικής καύσης περισσότερο από την ικανότητα των υβριδικών αυτοκινήτων να «ανάβουν» χωρίς τον παραμικρό ήχο. Δυστυχώς, αποδεικνύεται ότι η γλυκιά σιωπή της τεχνολογίας του 21ου αιώνα έχει ένα σοβαρό μειονέκτημα: Οι πεζοί και οι ποδηλατιστές συχνά δεν ακούν τα υβριδικά και ηλεκτρικά αυτοκίνητα όταν τους πλησιάζουν, με αποτέλεσμα να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να χτυπηθούν από αυτά. Αυτό οδήγησε κάποιους επιστήμονες σε μία back-to-the-future λύση: Τον ψεύτικο θόρυβο αυτοκινήτων που θα ειδοποιεί τους ανυποψίαστους.

Τα στοιχεία που υπογράμμισαν τον κίνδυνο από τα αθόρυβα αυτοκίνητα, προέκυψαν από χιλιάδες ατυχήματα που συνέβησαν ως επί το πλείστο σε χώρους χαμηλής κυκλοφορίας, π.χ. πάρκινγκ και διασταυρώσεις και συνήθως ενώ ο οδηγός του υβριδικού επιχειρούσε να παρκάρει. Έτσι, μετά από χρόνια προσπαθειών να γίνουν τα αυτοκίνητα πιο αθόρυβα, οι μηχανικοί τώρα πρέπει να βρουν τρόπους ώστε να μπορούν αυτά να ειδοποιούν ηχητικά έναν πεζό ότι ενάμισης τόνος μετάλλου έρχεται κατά πάνω του. Ακόμα δεν υπάρχει σύμπνοια απόψεων για το πώς θα γίνει αυτό και μάλιστα χωρίς να γίνεται «χάβρα» στους δρόμους. Η Nissan, ωστόσο, δοκιμάζει ήδη κάποιους high-tech ήχους σε ορισμένα μελλοντικά υβριδικά της οχήματα.

Επιμέλεια: Έλενα Μπούλια