Μύθοι και αλήθειες για το jet lag...

Στη σειρά ”Yes Minister”, ο sir Humphray επισημαίνει ότι οι συναντήσεις κορυφής είναι μια απάτη, καθώς όλες οι αποφάσεις έχουν ληφθεί από πριν καθώς οι πολιτικοί είναι σαν ”κοτόπουλα” από το jet lag.

Τον τελευταίο καιρό, λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, είχα την ευκαιρία να γνωριστώ καλά με την κατάρα του ταξιδιώτη μεγάλων αποστάσεων, το jet lag.

Καθισμένος στο γραφείο μου, με τα μάτια μου να κλείνουν και την αυτοσυγκέντρωσή μου να εξαφανίζεται, αναρωτιόμουν για τα μυστήρια αυτού του αισχρού φαινομένου. Φυσικά, όλοι γνωρίζουμε τα συμπτώματα, μεταξύ των οποίων η απίστευτη εξάντληση του οργανισμού και η υπνηλία. Όμως θέλησα να στηριχθώ σε συγκεκριμένες πληροφορίες, αποφεύγοντας τις γραφικότητες και τις εκατοντάδες πρακτικές συμβουλές για το jet lag.

Κάποιοι φίλοι μου, για παράδειγμα, επιμένουν ότι ο μόνος τρόπος επιβίωσης είναι να κοιμηθείς αμέσως μετά την άφιξη στον προορισμό σου. Άλλοι πάλι λένε το ακριβώς αντίθετο, πως ότι και αν σε προστάζουν οι βιορυθμοί σου, πρέπει να μείνεις άγρυπνος μέχρι το βράδυ για να συνηθίσεις.

Όμως υπάρχουν και άλλες ανακρίβειες. Ο πεθερός μου και η γυναίκα του είναι τακτικοί ταξιδιώτες, αλλά την προηγούμενη εβδομάδα μου τόνιζαν ότι υποφέρουν από το χειρότερο jet lag που είχαν ποτέ στη ζωή τους, μετά από ένα ταξίδι στην Ιαπωνία. Μήπως το φαινόμενο χειροτερεύει με την ηλικία;

Αναζητώντας κάποιες απαντήσεις σε αυτούς τους γρίφους, απευθύνθηκα σε επιστημονικές πηγές για απαντήσεις.

Το πρώτο που κατάφερα να ξεκαθαρίσω στο μυαλό μου είναι το τι δεν προκαλεί jet lag. Οι συγγραφείς μιας σχετικής μελέτης στο περιοδικό Τhe Lancet εξηγούν ότι τα προβλήματα που σχετίζονται με τα μεγάλα ταξίδια δεν οφείλονται στην ώρα της πτήσης ή την ίδια την απόσταση που διανύει κανείς.

Αντ΄ αυτού, το πρόβλημα οφείλεται αποκλειστικά στην διάσχιση των χρονικών ζωνών αλλαγής ώρας. Μελετητές που έχουν μελετήσει το φαινόμενο σε πληρώματα αεροπλάνων, για παράδειγμα, έχουν καταλήξει ότι τα συμπτώματα του jet lag δεν εμφανίζονται μετά από μεγάλες πτήσεις προς το νότο ή το βορρά.

Σύμφωνα με τον Jim Waterhouse και τους συναδέλφους του που εκπόνησαν τη μελέτη, οι πτήσεις προς ανατολάς είναι χειρότερες από τις πτήσεις προς τη δύση. Όταν πετάτε προς την ανατολή, θα συναντήσετε δυσκολίες όταν θα πρέπει να κοιμηθείτε στη νέα βραδινή ώρα ενώ μετά από ένα ταξίδι στη δύση, θα έχετε πρόβλημα να σηκωθείτε το πρωί.

Επίσης, βρήκα ότι η βιολογική ρίζα του προβλήματος είναι επίσης γνωστή. Οι επιστήμονες το αποδίδουν σε κάποια κύτταρα στον υποθάλαμο του εγκεφάλου. Αυτά τα κύτταρα, ονόματι suprachiasmatic nuclei, είναι η πηγή του επονομαζόμενου βιολογικού ρολογιού.

Όλα τα θηλαστικά διαθέτουν τέτοια εσωτερικά ρολόγια, τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση του καθημερινού κύκλου ύπνου, σε συντονισμό με εξωγενείς παράγοντες όπως το φως και το σκοτάδι. Αυτοί οι κύκλοι, γνωστοί και ως κιρκαδικοί ρυθμοί, επηρεάζουν επίσης τη θερμοκρασία μας, την αναπνοή μας, τα επίπεδα συγκέντρωσης κ.α.

Έτσι, όταν πετάμε πάνω από την ατμόσφαιρα με χιλιάδες χιλιόμετρα την ώρα, η εσωτερική ”ώρα” μας σταματά να συγχρονίζεται με την εξωτερική, πραγματική ώρα. Τα βιολογικά μας ρολόγια προσαρμόζονται αργά και, μέχρι να συγχρονιστούν ξανά, υποφέρουμε από jet lag.

Επίσης, πριν από λίγα χρόνια, ερευνητές έδειξαν ότι οι επιπτώσεις της αργής προσαρμογής όντως χειροτερεύουν σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπως υποπτεύθηκε ο πεθερός μου.

Ωστόσο, η γνώση είναι δύναμη και διάφοροι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει τη γνώση τους για τις αιτίες του jet lag για να προτείνουν τρόπους για την εξαφάνιση των συμπτωμάτων. Ο βασικότερος εξ’ αυτών είναι η μελατονίνη, μια ορμόνη που παράγεται στον υποθάλαμο και χρησιμοποιείται όταν τα μάτια μας εκτίθενται στο φως.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες η μελατονίνη εκκρίνεται στον οργανισμό σύμφωνα με έναν κιρκαδικό ρυθμό -ξεκινώντας περίπου στις 9 το βράδυ και σταματώντας στις 8 το πρωί. Τις τελευταίες δεκαετίες, εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν φαρμακευτικά την μελατονίνη για να μπορέσουν να κοιμηθούν. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η λήψη μελατονίνης κατά το απόγευμα μετατοπίζει χρονικά τον κιρκαδικό ρυθμό, βοηθώντας τον ύπνο.

Μελέτες έδειξαν ότι στις 8 από τις 10 περιπτώσεις jet lag, η λήψη μελατονίνης βοηθά τον οργανισμό να προσαρμοστεί και να εξαφανιστούν τα συμπτώματα. Οι επιστήμονες προτείνουν τη λήψη 2-5 mg μελατονίνης μετά την άφιξη στον προορισμό και την ώρα του ύπνου.

Φυσικά, υπάρχουν και άλλες προτάσεις. Το 2003, ο Andrew Herxheimer σε άρθρο του στο βρετανικό Medicine Journal αναφέρει ότι μετά από μια πτήση προς τη δύση, ο ταξιδιώτης θα πρέπει απλώς να παραμείνει ξάγρυπνος με το φως της ημέρας και να κοιμηθεί μόλις νυχτώσει. Μετά από ένα ταξίδι προς ανατολάς, προσθέτει, καλύτερα να αποφύγετε το έντονο φως κατά τις πρωινές ώρες και να παραμείνετε σε εξωτερικούς χώρους τις απογευματινές ώρες.

Οι ερευνητές αναφέρουν ότι τα γεύματα στις πρέπουσες ώρες επίσης βοηθούν, όμως προειδοποιούν ότι το αλκοόλ εμποδίζει την διαδικασία προσαρμογής στη νέα ώρα, επιδεινώνοντας τις συνέπειες του jet lag.

Την επόμενη φορά που θα πετάξετε, ίσως θα ήταν χρήσιμο να μην περάσετε ολόκληρη την υπερατλαντική πτήση πίνοντας…

Γιώργος Φλώκας