Εμπρός: Ένα θέατρο για όλους

της Ηρώς Κουνάδη

Η ιστορία του Θεάτρου Εμπρός στου Ψυρρή ξεκινά το 1989, όταν μια ομάδα ηθοποιών (Δημήτρης Καταλειφός, Ράνια Οικονομίδου, Τάσος Μπαντής και άλλοι) νοικιάζει από την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου το εμβληματικό, και χαρακτηρισμένο μνημείο βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, τυπογραφείο της εφημερίδας Εμπρός, για να το μετατρέψει σε θέατρο. Εδώ ανεβαίνουν, επί είκοσι σχεδόν χρόνια, μερικές από τις πιο επιτυχημένες θεατρικές παραστάσεις της Αθήνας, εδώ ιδρύεται η Δραματική Σχολή του Εμπρός, εδώ ο Τάσος Μπαντής ιδρύει τον Θεατρικό Οργανισμό "Μορφές", όπου μεταφράζονται και σκηνοθετούνται έργα του νεώτερου και κλασσικού ελληνικού και ξένου δραματολογίου.

Ο κόσμος που περνούσε σε λαοθάλασσες έξω από το ιστορικό κτίριο το καλοκαίρι του 2007, τότε που η γειτονιά του Ψυρρή ήταν η απόλυτη πιάτσα της νυχτερινής Αθήνας, δύσκολα μάντευε το ένδοξο παρελθόν του. Στα μάτια των περισσότερων εξ ημών, ήταν άλλο ένα μεγάλο εγκαταλελειμμένο κτίριο που κατέρρεε μέρα με τη μέρα –ένα από τα χιλιάδες του κέντρου της Αθήνας. «Όταν πέθανε ο Τάσος Μπαντής, τον Ιανουάριο του 2007, το έκλεισε το κράτος, γιατί υπήρχαν οικονομικές δυσκολίες» μου λέει ο Κώστας Μόσχος, συνθέτης, μουσικοπαιδαγωγός που συμμετέχει στο Εμπρός. «Δεν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη ιδέα για το τι θα μπορούσε να γίνει. Έπεσαν κάποιες ιδέες στο τραπέζι, αλλά καμία δεν προχώρησε».

Κι έτσι, το Θέατρο Εμπρός αφέθηκε στην τύχη του, μέχρι τον Νοέμβριο του 2011 όταν «μια ομάδα καλλιτεχνών, η Κίνηση Μαβίλη, βρήκαν τρόπο να μπουν μέσα και το ‘ενεργοποίησαν’, όπως λένε οι ίδιοι, αξιοποιώντας έτσι έναν κενό χώρο» διηγείται ο κ. Μόσχος. Ξεκίνησαν να κάνουν φεστιβάλ, στα οποία καλούσαν καλλιτέχνες για να παρουσιάσουν το έργο τους, και τα οποία γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. 

«Τον Οκτώβριο του 2012 επιχειρήθηκε η εκκένωση και το κλείσιμο του χώρου από την Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου. Η κίνηση Μαβίλη απηύθυνε πρόσκληση στους φίλους και υποστηρικτές της να αντιταχθούν στην απόφαση αυτή. Τελικά με πρωτοβουλία όσων συμμετείχαν τότε στο Εμπρός, ο χώρος ξανάνοιξε και τέθηκε σε λειτουργία με νέες συνθήκες λειτουργίας». 

Κάτι τρέχει στο Εμπρός

Για την ακρίβεια, τρέχουν πολλά πράγματα, και μάλιστα παράλληλα: Θεατρικές παραστάσεις, προβολές ταινιών, διημερίδες και ανοιχτές συζητήσεις, φεστιβάλ μικρότερα και μεγαλύτερα, workshops, πάρτι, συναυλίες, DJ set’s, σεμινάρια, ακόμα και... φαγοπότια, όπως αυτό που διοργανώθηκε πρόσφατα με την αφορμή της Τσικνοπέμπτης. «Τα πάντα είναι δωρεάν εδώ, δεν υπάρχει νύξη για χρήματα» λέει ο κ. Μόσχος. «Το μπαρ προσφέρει δωρεάν κρασιά, μπύρες και καφέδες. Υπάρχει μόνο ένα κουτί και βάζει ο καθένας ό,τι θέλει, χωρίς να υποχρεώνεται κανείς. Θεωρούμε ότι ειδικά αυτήν την περίοδο είναι πάρα πολύ σημαντικό ακόμα και άνθρωποι που δεν έχουν να πληρώσουν ένα ευρώ για το κρασί ή τον καφέ τους να μπορούν να έρχονται να το πίνουν δωρεάν εδώ».

«Και πώς συντηρούνται όλοι αυτοί οι χώροι που βλέπω περιποιημένους και πεντακάθαρους: της μεγάλης σκηνής, του μπαρ, του φουαγιέ, των επάνω ορόφων που στεγάζουν τα καμαρίνια των ηθοποιών και φιλοξενούν εκθέσεις, συζητήσεις και άλλες ενδιαφέρουσες δράσεις;» είναι η εύλογη απορία μου. «Έχει όντως αρκετά έξοδα, κυρίως επειδή υπάρχουν πάρα πολλά φώτα» απαντά χαμογελώντας ο κ. Μόσχος. «Χρειάζονται προμήθειες για το μπαρ, εξοπλισμοί για να είναι λειτουργικός ο χώρος, θέλει και επισκευές συνεχώς. Αυτά προσπαθούμε να τα βγάζουμε απ’ ό,τι αφήνει ο κόσμος στο μπαρ, πάντα χωρίς να υποχρεώνουμε κανέναν». Αφήνει λεφτά ο κόσμος; αναρωτιέμαι. «Αφήνει. Ρωτάνε πόσο κοστίζει, λέμε ‘ό,τι θέλετε’. Αφήνουν, όμως».

«Όλα γίνονται εθελοντικά εδώ», συνεχίζει. «Κανείς δεν αμείβεται για τίποτα. Ορίζουμε μια ομάδα λειτουργίας, η οποία έχει θητεία ένα μήνα, και κάθε μήνα αλλάζει έτσι ώστε όλοι να συμμετέχουμε. Υπάρχει μια υπο-ομάδα επικοινωνίας, στην οποία είμαι εγώ και γι’ αυτό μιλάμε τώρα, μία υπο-ομάδα προγράμματος, που φροντίζει το πρόγραμμα, μια ομάδα που αναλαμβάνει το μπαρ και τη φροντίδα του χώρου και πάει λέγοντας».

Μπορώ κι εγώ να οργανώσω κάτι στο Εμπρός;

«Μπορεί ο καθένας να δηλώσει στο site ότι ενδιαφέρεται να κάνει κάποια εκδήλωση ή κάποια πρόβα» εξηγεί ο κ. Μόσχος. «Εμείς δεν έχουμε κριτική επιτροπή, δεν διαλέγουμε τις παραστάσεις. Κοιτάζουμε μόνο να είναι στο γενικό πνεύμα. Αν είναι κάτι εντελώς εκτός, απλά θα το κουβεντιάσουμε». Τι θα ήταν εντελώς εκτός; ρωτάω και τον βάζω σε σκέψεις. «Δεν έχει προκύψει ακόμα, να πω την αλήθεια. Μια κομματική εκδήλωση ίσως» απαντά μετά από λίγη ώρα. «Δεν θέλουμε να υπάρχει συγκεκριμένος πολιτικός χαρακτήρας, επειδή εδώ υπάρχουν άνθρωποι απ’ όλες τις ιδεολογίες. Κυριολεκτικά απ’ όλες».

Κι αν (δεν) είναι κατάληψη, μην τη φοβάσαι

Αναρωτιέμαι αν το εγχείρημά τους αντιμετωπίζεται με επιφυλακτικότητα, λόγω της αρνητικής δημοσιότητας που έχουν λάβει τελευταία οι καταλήψεις, και σπεύδει να μου απαντήσει ότι η επίσημη ονομασία που έχει κοινά συμφωνηθεί είναι Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός. «Ο κόσμος όμως το λέει ‘η Κατάληψη του Εμπρός’» επιμένω. «Κατά την προσωπική μου άποψη, ένας δημόσιος χώρος δεν καταλαμβάνεται, ελευθερώνεται» απαντά. «Αυτή δεν είναι η έννοια του δημόσιου χώρου, να ανήκει σε όλους; Εμείς αυτό κάνουμε, τον αντιμετωπίζουμε ως κοινό αγαθό που ανήκει σε όλους αλλά και μέσα στον οποίο παράγεται δημόσιος λόγος. Πολλές φορές κουβεντιάζουμε για το θέμα της νομιμότητας, και τα όριά της, ότι τελικά ποιος είναι πιο νόμιμος; Αυτός που ένα δημόσιο χώρο τον κάνει δημόσιο, ή αυτός που ένα δημόσιο χώρο τον αξιοποιεί προς όφελος του δημοσίου οικονομικά, μειώνοντας τον δημόσιο χαρακτήρα του, ή τον δίνει σε μια ομάδα μονάχα; Είναι κάτι που δεν απαντιέται εύκολα».

Και βέβαια, αν δεν είχε ‘ενεργοποιηθεί’, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο των αρχικών εμπνευστών της Κίνησης Μαβίλη, το κτίριο του Θεάτρου Εμπρός θα ρήμαζε. «Η αλήθεια είναι ότι έχουμε προσφέρει πάρα πολλά στη συντήρησή του. Είναι παλιό κτίριο, θέλει συνεχή συντήρηση. Στις βροχές κοιτάζουμε από πού θα μπάσει νερό, για να πάμε να επιδιορθώσουμε τα κεραμίδια. Υπάρχει ένα όφελος για τον χώρο, εκ των πραγμάτων. Επιπλέον αν σκεφτεί κανείς ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που δουλεύουν εθελοντικά εδώ αν ήταν επίσημα διορισμένοι από το κράτος θα έπαιρναν ένα μισθό, αυτό θα κόστιζε μια περιουσία. Είναι περίπου ογδόντα άνθρωποι που συμμετέχουν εδώ για να λειτουργεί ο χώρος, δεν είναι ένας και δύο. Κάθε μέρα κάτι συμβαίνει και όλα λειτουργούν με αυτοδιαχείριση και εξωστρέφεια. Ελπίζουμε ο τρόπος λειτουργίας αυτός να αποτελέσει μοντέλο για άλλους χώρους που δεν έχουν αξιοποιηθεί ακόμη. Η έννοια του δημόσιου χώρου στον αστικό ιστό είναι πολύ σημαντική. Τον κοινόχρηστο χώρο τον έχουμε πάρα πολύ ανάγκη».

Συντονίζοντας μια μεγάλη προσπάθεια

Καθένα από τα events και τις εκδηλώσεις του Εμπρός διοργανώνεται από μια ομάδα, μία εκ των συλλογικοτήτων που συμμετέχουν, η οποία έχει και την τελική επιμέλεια. «Ο βασικός λόγος γι’ αυτό είναι ότι είμαστε πολλοί. Ογδόντα άτομα να συμφωνήσουν είναι δύσκολο» λέει ο κ. Μόσχος. «Υπάρχουν πάρα πολλές και διαφορετικές απόψεις. Στις συνελεύσεις έχουν γίνει τεράστιες εξελίξεις: από εκεί που ήταν συγκρουσιακές καταστάσεις, τώρα είναι πολύ πιο συναινετικές. Εφαρμόσαμε κάποια μοντέλα πιο σπάνια, όπως το ότι δεν υπάρχει συντονιστής, ή ψηφοφορία. Είπαμε κάποια στιγμή ότι η ψηφοφορία έχει μια μορφή φασισμού, διότι μια πλειοψηφία επιβάλλεται σε μια μειοψηφία. Αυτό δεν έχει σεβασμό, και δεν έχει και αγάπη.

»Όταν υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, το ξανακουβεντιάζουμε και το ξανακουβεντιάζουμε και ο καθένας προσπαθεί να έρθει όλο και πιο κοντά, να δει πόσο μπορεί να ανεχτεί τη διαφορετικότητα του άλλου, μέχρι να καταλήξουμε σε έναν κοινό τόπο. Αν δεν καταλήξουμε, δεν καταλήγουμε, τι να κάνουμε; Είναι ένα πείραμα όλο αυτό, ένα παιχνίδι με την καλή έννοια. Έχει ενδιαφέρον να δει κανείς πώς μπορεί να συνυπάρχει με ετερότητες, με διαφορετικούς ανθρώπους. Γιατί είναι εύκολο να συνυπάρχεις με ανθρώπους που συμφωνείς. Το δύσκολο είναι να συνυπάρχεις με ανθρώπους που δε συμφωνείς σε όλα, και παρ’ όλα αυτά υπάρχει κοινός στόχος: να βρίσκεται ο κοινός τόπος. Κι αυτό είναι μοντέλο ζωής.

»Ελπίζω αυτό να περάσει σιγά σιγά στην κοινωνία. Γιατί το καλό που γίνεται εδώ σε σχέση, ας πούμε, με την πλατεία Συντάγματος –η οποία άνοιξε πόρτες και έβαλε κάποιες βασικές αρχές– είναι ότι παράγονται πράγματα. Δεν είναι, δηλαδή, μόνο οι ιδέες. Ωραίες είναι οι ιδέες, αλλά να γίνονται και πράξεις. Αυτό λέμε και σε όσους έρχονται εδώ να πουν τις ιδέες τους: έλα να συμμετάσχεις, να καθαρίσεις τους χώρους, να κολλήσεις κανένα σίδερο, να συμβάλεις σε καμιά εκδήλωση... Να έχεις και απόψεις. Μόνο οι απόψεις, όμως, δε φτάνουν.

»Το σημαντικό τελικά εδώ δεν είναι μόνο ότι γίνονται κάποιες παραστάσεις. Και στο Ίδρυμα Κακογιάννη γίνονται. Είναι ότι γίνονται δωρεάν, για όλο τον κόσμο, με τη συμμετοχή όλων, χωρίς να κόβεται κανείς, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Το άλλο σημαντικό κατά τη γνώμη μου είναι ότι παράγεται ένα μοντέλο συνύπαρξης των ανθρώπων στον αστικό χώρο».


(*) Οι παραπάνω θέσεις αποτελούν προσωπικές απόψεις του Κ. Μόσχου και δεν εκφράζουν υποχρεωτικά όλους τους συμμετέχοντες στο ελεύθερο αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο Εμπρός.