Φεστιβάλ Αθηνών: Αριστοφάνης και πρωτοπορία

Πολύ ενδιαφέρουσα και πλούσια σε θεατρικά δρώμενα είναι η εβδομάδα που ακολουθεί, αφού περιλαμβάνει παραστάσεις που κινούνται από την ”κλασική γραμμή” μέχρι την άκρα πρωτοπορία.

Έτσι, ανάμεσα στα τολμηρά και ανατρεπτικά που μας φέρνει φέτος το πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών εντάσσεται και το Wooster Group της Ελίζαμπεθ Λεκόντ, το οποίο παρουσιάζει την παράσταση πολυμέσων ”To you, the Birdie!” (Φαίδρα). Πρόκειται για μια μεταμοντέρνα εκδοχή της ”Φαίδρας” του Ρακήνα, η οποία βασίζεται στην ελεύθερη διασκευή που είχε κάνει το 1993 ειδικά για την ομάδα ο Πολ Σμιτ.

Έχοντας συμπληρώσει ήδη τριάντα χρόνια στην αμερικανική θεατρική πρωτοπορία, το Wooster Group συνδιαλέγεται με τον μεταμοντέρνο χορό, την περφόρμανς, το βίντεο, τη φωτογραφία και δουλεύει μεθοδικά με μακρές περιόδους πρόβας, αποσπασματικές παρουσιάσεις υλικού στο κοινό και διαφορετικές εκδοχές το ίδιου θεάματος, αναπτύσσοντας παράλληλα μια ιδιότυπη σχέση με την τεχνολογία.

Οι παραστάσεις αποκτούν φόρμα με τη μέθοδο κολάζ συνδυάζοντας ετερογενή στοιχεία (ταινίες, ηχογραφήσεις, ιστορικά ντοκουμέντα), ενώ η σκηνή τεμαχίζεται σε ζώνες χαμηλής και υψηλής έντασης που ενεργοποιούν ταυτόχρονα πολλαπλές εστίες δράσης θέτοντας σε λειτουργία την περιφερειακή όραση. Έτσι, οι διαφορετικές γωνίες καθιστούν αδύνατη την παθητική πρόσληψη.

Σαν ”όραμα με πουλιά να πετάνε ολόγυρα” είδε τη διασκευή της ”Φαίδρας” η Ελίζαμπεθ Λεκόντ και γι’ αυτό οργάνωσε το υλικό της με βάση τους αυστηρούς κανόνες του μπάντμιντον (ο τίτλος της παράστασης είναι η ακριβής μετάφραση του ”a vous, volant”, γαλλικού όρου για το σερβίς στο άθλημα). Έτσι, το παλάτι της Τροιζήνας μετατρέπεται σε τερέν και άτεγκτος διαιτητής του παιχνιδιού είναι η θεά Αφροδίτη.

Η τραγωδία αποδομείται στα βασικά συστατικά της και σε αυτό συμβάλλουν το ειδικά επεξεργασμένο ηχητικό περιβάλλον, οι κινητές οθόνες βίντεο, η κινησιολογία που αντιγράφει μοτίβα από το μπουρλέσκ και την αρχαιοελληνική εικονογραφία αλλά και τους κώδικες της Μάρθας Γκράχαμ (εξπρεσιονισμός) και του Μερς Κάνιγχαμ (μινιμαλισμός). Η Φαίδρα αδυνατεί να επωμιστεί το βάρος του λόγου της και γι’ αυτό οι στίχοι της εκφέρονται από έναν ορατό αφηγητή.

Στη ”Φαίδρα” του Wooster Group ακόμη και η ελάχιστη πράξη έχει μια συγκεκριμένη, αν και αμφίσημη, σκηνική λειτουργία, ενώ η ευθύνη για την τελική σύνθεση μετατίθεται έτσι κι αλλιώς στους θεατές.

Στον χώρο Πειραιώς 260, Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 21.00. Εισιτήρια 25, 15 ευρώ (μειωμένο)

Το άλλο θεατρικό σχήμα που εκπροσωπεί τη διεθνή θεατρική πρωτοπορία και προέρχεται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού είναι το φημισμένο Θέατρο του Ήλιου (Theatre du Soleil) της Αριάν Μνουσκίν. Με το εμβληματικό ”Τελευταίο Καραβανσαράι” έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ενισχύοντας με τον ισχυρότερο τρόπο τον άξονα της θεματικής ενότητας ”Ο ξένος” που εγκαινίασε φέτος το Φεστιβάλ Αθηνών.

Τριάντα έξι μεγάλοι και 4 παιδιά αυτοσχεδιάζουν, σκηνοθετούν και αφηγούνται σε πολλές γλώσσες περιπλανήσεις, αποχωρισμούς, διαλυμένους κόσμους και την επιθυμία για μια καινούργια πατρίδα. Η παράσταση προκαλεί θαυμασμό, δέος και συγκίνηση.

Το ”Τελευταίο Καραβανσαράι” ανανεώνει την πολιτική ταυτότητα του Θεάτρου του Ήλιου και είναι ένα έργο που γεννήθηκε από τις μαρτυρίες προσφύγων τις οποίες συνέλεξαν η ίδια Μνουσκίν και οι ηθοποιοί της ταξιδεύοντας σε σταθμούς συγκέντρωσης προσφύγων σε όλο τον κόσμο (καραβανσαράι = τόπος μεγάλος και άνετος όπου ξεκουράζονται τα καραβάνια).

Η Μνουσκίν φέρνει επί σκηνής τους σύγχρονους Οδυσσείς, αυτούς που έγιναν απάτριδες και πλάνητες εξαιτίας ενός πολέμου. Δεν τους σκηνοθετεί, απλώς τους καθοδηγεί με βάση το ότι η ανθρώπινη μνήμη έχει απαρχή τον πόλεμο.

Όπως σημειώνει η συγγραφέας Ελέν Σιξού: ”Στην αρχή της μνήμης ήταν ο πόλεμος. Η Ιλιάδα τον διηγήθηκε. Η Οδύσσεια περιγράφει τις τύχες όλων εκείνων που περιπλανώνται επί μακρόν μετά τον πόλεμο. Σήμερα καινούργιοι πόλεμοι ρίχνουν στους δρόμους του πλανήτη εκατομμύρια νέους πρόσφυγες, θραύσματα διαλυμένων κόσμων, τρέμοντα ψήγματα καθημαγμένων χωρών, τα ονόματα των οποίων δεν σημαίνουν πλέον πάτριο καταφύγιο αλλά ερείπια και φυλακή: Αφγανιστάν, Ιράκ, Κουρδιστάν... ο κατάλογος των δηλητηριασμένων χωρών αυξάνεται κάθε χρονιά”.

Η παράσταση, συμπαραγωγή του Θεάτρου του Ήλιου και της Triennale της Ρουρ, διαρκεί έξι ώρες και χωρίζεται σε δύο μέρη: το πρώτο, ”Το άγριο ποτάμι”, εστιάζει στην έξοδο, στις αναχωρήσεις, ενώ το δεύτερο, το ”Καταγωγές και πεπρωμένα”, αναζητά τα αίτια των εκπατρισμών. Οι διάλογοι γίνονται σε διαφορετικές γλώσσες με παράλληλη προβολή ελληνικών υπέρτιτλων.

”Τελευταίο καραβανσαράι”, στο Ολυμπιακό Κλειστό Γυμναστήριο Φαλήρου, Α΄ μέρος 19, 20, 26, 27 Ιουλίου - Β΄ μέρος 21, 23, 28, 30 Ιουλίου, στις 21.00, εισιτήρια 20 και 10ευρώ (μειωμένο). Τα Σάββατα 22 και 29 Ιουλίου παρουσιάζονται και τα δύο μέρη, οι παραστάσεις αρχίζουν στις 20.00 και τα εισιτήρια κοστίζουν 30 και 15 ευρώ (μειωμένο).

Εξάλλου, την Τετάρτη 19 και την Πέμπτη 20 Ιουλίου η Άντζελα Μπρούσκου και το Θέατρο Δωματίου παρουσιάζουν την ”Ηλέκτρα” του Σοφοκλή, στο Σχολείον - Χώρος Β΄, ιδωμένη από την ανατρεπτική οπτική της σκηνοθέτιδας..

Η αρχαία τραγωδία αποτελεί βασικό άξονα στην έρευνα της Μπρούσκου για την κατάκτηση ενός θεατρικού κώδικα που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας.

Έτσι, τοποθετεί την Ηλέκτρα σε έναν παρακμιακό χώρο εύκολης διασκέδασης, σ’ ένα νεκροταφείο ψυχαγωγίας, όπου ο πολιτικός Αίγισθος χορεύει τον δαιμονισμένο χορό της Ερινύας και, γυναικωτός, χουφτώνει τις κοπέλες του χορού.

Η Ηλέκτρα εκεί είναι η ανάγκη για δίκη σήμερα, ο Ορέστης είναι το όπλο και η Κλυταιμνήστρα προκλητικά νεανίζει. Ο φυσικός νόμος έχει διαταραχθεί. Πώς μπορεί να αποκατασταθεί η ισορροπία; Το Θέατρο Δωματίου δεν έχει απαντήσεις, η λύση θα έρθει στη συνάντηση με τους θεατές.

Την τιμητική του όμως έχει και ο Αριστοφάνης αυτή την εβδομάδα, αφού πάει Ηρώδειο, αλλά και Επίδαυρο.

Έτσι, την Τετάρτη 19 Ιουλίου ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου παρουσιάζει στο Ηρώδειο τις ”Εκκλησιάζουσες”.

Παράσταση προσανατολισμένη στην πρόταση του Κάρολου Κουν, την οποία ο σκηνοθέτης Γιώργος Μουαΐμης θεωρεί αξεπέραστη, κάνει αναφορές στην έκπτωση της πολιτικής ζωής του καιρού μας. Η διακωμώδηση του εγχειρήματος της Πραξαγόρας για την εφαρμογή ενός πρωτότυπου μοντέλου κοινωνικής δικαιοσύνης και κατανομής των αγαθών, μη εξαιρουμένης και της σεξουαλικότητας, ”δεν αντανακλά στο πρόσωπο της γυναίκας, αλλά στο ουτοπικό του πράγματος”.

Ο άνθρωπος δεν είναι το ”ιδανικό ζώο” για να ζήσει σε μια ιδανική πολιτεία. ”Ο αριστοφανικός σουρεαλισμός, η κωμική υπερβολή, το γκροτέσκο είναι στοιχεία διάχυτα και σήμερα, στην κοινωνία που ζούμε”, σημειώνει ο σκηνοθέτης.

Ακόμη, στις 21 και 22 Ιουλίου το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει στο πλαίσιο των Επιδαυρίων τις ”Θεσμοφοριάζουσες”, σε μετάφραση Κ.Χ. Μύρη, σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη και μουσική Σταμάτη Κραουνάκη.

Ο Σωτήρης Χατζάκης θεωρώντας τη συγκεκριμένη κωμωδία το άλλο πρόσωπο της περσινής παρουσίας του με τις ”Βάκχες” του Ευριπίδη σημειώνει χαρακτηριστικά: ”Ο Πενθέας -στις ”Βάκχες”- θα κατασκοπεύσει τις λειτουργίες των μαινάδων, θα γίνει αντιληπτός και θα διασπαραχτεί από αυτές. Ο Μνησίλοχος -στις ”Θεσμοφοριάζουσες”- θα εισέλθει στις απαγορευμένες για τους άνδρες τελετουργίες των Θεσμοφορίων, θα γίνει αντιληπτός και θα εξέλθει ύστερα από συμβιβασμό και με τη συναίνεση των γυναικών.

Η εισβολή του ”μιαρού” άρρενος στον γυναικείο πληθυσμό που ιερουργεί παίρνει στον Αριστοφάνη τη μορφή κωμικού γεγονότος, που μετέρχεται τα στοιχεία του άσεμνου, του σκωπτικού, για να μετατρέψει την τελετουργία σε μια φιέστα, όπου οι αλλεπάλληλες μεταμφιέσεις υπακούουν στην τεχνική του θεάτρου εν θεάτρω, σε μια αποθέωση της μιμητικής και της μεταμορφωτικής διαδικασίας”.

Τα σκηνικά επιμελήθηκε η Έρση Δρίνη, τα κοστούμια ο Γιάννης Μετζικώφ, τη χορογραφία έκανε η Φρόσω Κορρού, ενώ τους φωτισμούς φρόντισε ο Αντώνης Παναγιωτόπουλος. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους του Μνησίλοχου και του Ευριπίδη εμφανίζονται ο Γιώργος Αρμένης και ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος.

Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, ώρα έναρξης: 21.00

Εισιτήρια: 50 ευρώ (διακεκριμένη ζώνη), 40 ευρώ (ζώνη Α), 30 ευρώ (ζώνη Β), 15 ευρώ (άνω διάζωμα)

Στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου τώρα και στις ίδιες ημερομηνίες, σε μουσική του Νίκου Ξυδάκη, κείμενα του Διονύση Καψάλη και με τη σύμπραξη της Καμεράτα - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής παρουσιάζονται οι ”Θρήνοι Γυναικών”.

Πέντε ηρωίδες του Σοφοκλή από ισάριθμες τραγωδίες (η Τέκμησσα, η Ηλέκτρα, η Ιοκάστη, η Δηιάνειρα και η Αντιγόνη) θρηνούν για την απώλεια του άνδρα, του αδελφού, του πατέρα. Μεταφρασμένα αποσπάσματα του Σοφοκλή εναλλάσσονται με έμμετρους μονολόγους και λυρικές εκφράσεις (τις ”προσευχές” των γυναικών) σε μια ελεύθερης φόρμας μουσική σύνθεση που αποτελείται από πέντε μονωδίες και τέσσερα μουσικά μέρη.

Τα πέντε αυτά γυναικεία πρόσωπα, όσο κι αν διαφέρουν μεταξύ τους, μέσα από την καταλυτική λειτουργία του πένθους στο τέλος συμφύρονται σε ένα και ο θρήνος τους, ενιαίος πια και απαραμύθητος, αποκτά καθολική ισχύ.

Ερμηνεύουν: Ελευθερία Αρβανιτάκη, Όλια Λαζαρίδου, Ανέζα Παπαδοπούλου, Λυδία Φωτοπούλου

Στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου, ώρα έναρξης 21.30

Εισιτήρια: 40, 25 ευρώ

Τέλος, η ομάδα 41751 του Αρτύρ Νωζυσιέλ παρουσιάζει στην Πειραιώς 260 το έργο του Bernard Maries Koltes ”Αγώνας νέγρου και σκύλων”.

Γραμμένο στην Αφρική το 1979, το έργο (πρώτη παρουσίαση 4 χρόνια μετά στο Παρίσι από τον Πατρίκ Σερό) έρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών σε μια παράσταση από την Ατλάντα με την υπογραφή του Αρτύρ Νωζυσιέλ.

Ένας μαύρος άντρας, ο Άλμπουρι, σε κάποια χώρα της Δυτικής Αφρικής, καθώς πέφτει η νύχτα εμφανίζεται σε ένα εργοτάξιο δημοσίων έργων μιας ξένης εταιρείας για να ζητήσει το πτώμα του νεκρού αδελφού του. Ένας μαύρος έρχεται αντιμέτωπος με τρεις λευκούς σε ένα έργο χαρακτηριστικό της κοινωνικοϊδεολογικής στάσης του Koltes.

Oι αποικιοκρατικές αιχμές ωστόσο συνιστούν μόνο το υπόστρωμα του κειμένου, αφού δίνει ισότιμα φωνή σε λευκούς και μαύρους. Τα πρόσωπα του Koltes, εγκλωβισμένα σ’ αυτό τον ”χώρο των λευκών” που φρουρείται από ένοπλους στρατιώτες, βρίσκονται σε ένα μεταφορικό τόπο εξορίας, αντιμέτωπα με τη σκοτεινή φύση και τον εαυτό τους

Στη γαλλοαμερικανική παραγωγή, ο Αρτύρ Νωζυσιέλ προκρίνει τη σωματική προσέγγιση του κειμένου και αναδεικνύει μαζί με την ποιητική και την αισθησιακή του διάσταση, ενώ οι Αμερικανοί ηθοποιοί συνεισφέρουν στις δοκιμές τις δικές τους μήνες από το ρατσιστικό παρελθόν της πόλης τους.

Στον χώρο Πειραιώς 260, από 23 έως 25 Ιουλίου, στα γαλλικά με ελληνικούς υπέρτιτλους, ώρα έναρξης 21.00