Black Venus: Το καρναβάλι της διαφωτισμένης Ευρώπης

του Λουκά Τσουκνίδα

Η Σάρα Μπάρτμαν ήταν μια γυναίκα της φυλής Κοϊκόι (ή Χότεντοτ, υποτιμητικά) της Νοτίου Αφρικής που περιόδευσε στην Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα, επιδεικνύοντας τις ανατομικές ιδιαιτερότητές της μέσα από ένα ρατσιστικό καρναβαλικό σόου, υπό τις εντολές του εμπνευστή και παρουσιαστή της παράστασης Χέντρικ Σίζαρ. Ο Αμπτελατίφ Κεσίς επιλέγει ν' αφηγηθεί την ιστορία της και με το μακροσκελές, αλλά ισορροπημένο, "Black Venus" εκθέτει όλους όσους βρέθηκαν απέναντι ή δίπλα της.

H υπόθεση
Παρακολουθούμε την ιστορία της "Μαύρης Αφροδίτης" (Γιαχίμα Τόρες) απ' την εποχή που φτάνει στο Λονδίνο με τα αφεντικά (ή συνεργάτες) της, τον ολλανδό Χέντρικ Σίζαρ (Αντρέ Τζέικομπς) και τον βρετανό Αλεξάντερ Ντάνλοπ, όπου και εμφανίζεται σε περιοδεύοντα θεάματα ως μέλος της τελευταίας φυλής αγριανθρώπων. Το σόου είναι πρωτόγονο και αποκρουστικό, ο Τζέικομπς βγάζει την Αφροδίτη από ένα κλουβί σαν άγριο ζώο, την προστάζει με το μαστίγιό του να κάνει διάφορα κόλπα για χάρη του κοινού κι εκείνη είτε αντιδρά αγριεύοντας και γρυλίζοντας είτε ακολουθεί τις εντολές, αλλά με αδέξιες, κτηνώδεις κινήσεις. Στο εξευτελιστικό φινάλε, οι πιο τολμηροί εκ των θεατών καλούνται να αγγίξουν τα οπίσθιά της για να διαπιστώσουν ότι δεν είναι ψεύτικη.

Η παράσταση έχει μεγάλη επιτυχία όμως, στην Αγγλία, η απαγόρευση της σκλαβιάς είναι μια φρέσκια κατάκτηση και η ευαισθησία κάποιων φέρνει το μικρό μπουλούκι στα δικαστήρια. Όταν τη γλιτώνουν, εμφανίζεται σαν από μηχανής θεός ο δαμαστής αρκούδων Ρεό (Ολιβιέ Γκουρμέ) και τους προτείνει να παν μαζί του στο Παρίσι, όπου ο ίδιος θα παρουσιάζει το εξαιρετικό αυτό θέαμα στην εκεί αριστοκρατία. Εφόσον πρέπει να βγάλουν χρήματα δεν υπάρχει άλλος δρόμος κι έτσι η "Μαύρη Αφροδίτη" φτάνει απ' τ' αλώνια του Κέηπ Τάουν στα σαλόνια της Ευρώπης...

Η κριτική
Προφανώς, η ιστορία της Σάρα Μπάρτμαν μιλά από μόνη της κι είναι σχεδόν αδύνατο να την αφηγηθεί κάποιος χωρίς να καταδικάσει τους εκμεταλλευτές της και να εξυψώσει την ίδια σε βάθρο αγίου ή μάρτυρα. Ο Κεσίς δεν επιχειρεί να ανατρέψει την αναπόφευκτη αυτή φύση της ιστορίας που επέλεξε να διηγηθεί ούτε να παίξει το ρόλο του αμφιλεγόμενου δημιουργού και του εικονοκλάστη ιστοριογράφου. Απλώς, χρησιμοποιεί την αντανακλαστική γοητεία που ασκεί και σε μας η "Μαύρη Αφροδίτη", ως μακρινούς εκ του ασφαλούς κατήγορους της εποχής εκείνης (που πέρασε άραγε;) και ως αγανακτισμένους πολιτισμένους ανθρώπους που αναζητούν ένα σύμβολο, να καθρεφτίζει όσα αποστρέφονται και πολεμούν.

Η Σάρα είναι πάντα στο κέντρο της αφήγησης, πάντα σιωπηλή, άλλοτε ενοχική άλλοτε συνειδητοποιημένη κι άλλοτε στωική, έτοιμη να κάνει αυτά για τα οποία έχει δώσει τη συγκατάθεσή της, αλλά και να τραβήξει τα όριά της όταν φτάνει αυτή η στιγμή. Η πρωτάρα Kουβανή Γιαχίμα Τόρες ενσαρκώνει υπέροχα αυτή την τραγική ηρωίδα, όχι όπως πιθανώς ήταν ούτε όπως τη θέλουμε εμείς, αλλά όπως τη θέλει ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος, μέσα στο παιχνίδι και συνάμα έξω απ' αυτό, έρμαιο των δυτικών που αγοράζουν μερίδιο επάνω της αλλά και υπεράνω κριτής τους, καθρέφτης της φαυλότητας των τρόπων και των προθέσεών τους.

Ο Κεσίς σκηνοθετεί απλά χωρίς εντυπωσιασμούς, αλλά δοκιμάζει κάπως την υπομονή μας με τη διάρκεια (2 ώρες και 40 λεπτά) της ταινίας του, καθώς η ζωή της Σάρα παίρνει μια δυσάρεστα μη ανατρέψιμη τροπή και το τέλος παίρνει διαστάσεις λύτρωσης. Παρ' ολ΄αυτά, δε νομίζω ότι θα ήταν σωστό να πατήσει φαστ-φόργουορντ στο δεύτερο μισό και να χάσει την ευκαιρία να εκθέσει όλους τους πόλους της διαφωτισμένης Ευρώπης. Κανείς δε γλιτώνει απ' την κριτική του: οι τσιφλικάδες, οι έμποροι, οι ακτιβιστές, οι πολιτικοί, οι δικαστές, οι δημοσιογράφοι, ο λαός, οι αριστοκράτες, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες, όλοι μεταχειρίζονται ή επιχειρούν να μεταχειριστούν τη Σάρα ως αντικείμενο αποκαλύπτοντας τη δική τους ανεπάρκεια να δουν πέρα από αυτό που θεωρούν προφανές.

Πέρα απ' την Τόρες, την παράσταση κλέβει (όπως συνηθίζει) ο πληθωρικός Ολιβιέ Γκουρμέ στο ρόλο του θηριοδαμαστή Ρεό, που παίρνει το σόου του Σίζαρ και το απεκδύει απ' τα σεμνότυφα, εθνογραφικά, λαϊκίστικα προσχήματά του δίνοντας στον παρισινό καλό κόσμο την ωμότητα που αποστρέφεται δημοσίως αλλά ποθεί ιδιωτικώς, κατευθείαν στο πιάτο. Επισπεύδοντας με σκληρότητα και χωρίς κανέναν ενδοιασμό τη μοίρα της "Μαύρης Αφροδίτης", τον κατήφορό της προς μια άλλου είδους σκλαβιά από 'κείνη που επιχείρησε ν' αφήσει πίσω της.

Το "Black Venus" είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ταινία, δεν την απολαμβάνεις ούτε ταυτίζεσαι με την ηρωίδα, αλλά σίγουρα, σ' αφήνει με μια επίμονη ένταση και μια περίεργη εγρήγορση.

Βγαίνουν ακόμη:
- Το πρωτότυπο θρίλερ επιστημονικής φαντασίας "Source Code" του Ντάνκαν Τζόουνς, το εξαιρετικό ρόουντ-μούβι του Μάικλ Γουιντερμπότομ "The Trip", το νέο κάφρικο πόνημα των Αφών Φαρέλι "Hall Pass", το τρισδιάστατο χορευτικό αφιέρωμα στην Πίνα Μπάους, διά χειρός Βιμ Βέντερς, "Pina 3D", το ιστορικό δράμα "The Mill and the Cross" και η ταινία κινουμένων σχεδίων "Winnie the Pooh".

Όλες οι Ταινίες