Οι ταινίες της Ανιές Βαρντά και γιατί πρέπει να τις δεις
Το τρομερό κορίτσι του γαλλικού Νέου Κύματος έχει πράγματα να σου πει… που δεν περιορίζονται στην ιστορική αξία και το τεχνικό μεγαλείο των ταινιών της.
της Ηρώς Κουνάδη
Όπως σε όλες τις τέχνες, έτσι και στον κινηματογράφο, υπάρχουν πράγματα που θεωρούνται αριστουργηματικά επειδή ήταν πρωτοποριακά για την εποχή τους. Όπως σε όλες τις τέχνες, έτσι και εδώ, έχεις κάθε δικαίωμα ως θεατής να μην συγκινείσαι από μια πρωτοπορία που για σένα δεν είναι πρωτοπορία. Μπορείς μια χαρά να αναγνωρίσεις τη συμβολή του ενός ή του άλλου ιερού τέρατος που έβαλε για πρώτη φορά την κάμερα στον ώμο, ή που έκανε για πρώτη φορά κοφτό μοντάζ, χωρίς να προσποιηθείς ότι συγκλονίζεσαι από κάτι που έχεις δει άλλες χίλιες φορές.
Η περίπτωση της Ανιές Βαρντά δεν είναι τέτοια. Ναι, το τρομερό κορίτσι του γαλλικού Νέου Κύματος έχει όλα εκείνα τα στοιχεία για τα οποία θα σου μιλούσαμε αν ήμασταν σχολή κινηματογράφου. Έχει, όμως, και απολαυστικές ιστορίες, και πανέξυπνα σενάρια, και χαρακτήρες που θα μπορούσαν ή θα ήθελες να ‘ναι φίλοι σου, και βαθιά τρυφερή ματιά στις ιστορίες τους, και δυνατά θέματα-ταμπού που λίγοι άλλοι έχουν τολμήσει να πιάσουν, ακόμα και σήμερα. Γι’ αυτό λέμε ότι πρέπει να δεις τις ταινίες της. Όχι για το ευρηματικό μοντάζ της.
Από πού όμως να πρωτοξεκινήσεις; Η αγέραστη κι ακούραστη, υπέροχη αυτή τύπισσα πρόλαβε στα 90 χρόνια που έζησε να γυρίσει ούτε λίγο ούτε πολύ 60 ταινίες, όπως μας πληροφορεί το IMDb. Τόσο το Cinobo όσο και το Mubi έχουν ένα μεγάλο κομμάτι της φιλμογραφίας της, το πρώτο με ελληνικούς υπότιτλους σε όλες τις ταινίες, το δεύτερο με αγγλικούς στις περισσότερες. Από αυτές, ξεχωρίσαμε τις πέντε που αγαπάμε πιο πολύ, για να σε βοηθήσουμε να ξεκινήσεις το ταξίδι στον μαγικό κόσμο της.
Kung-fu Master! (1988)
Το απόλυτο θέμα-ταμπού των ερωτικών σχέσεων ενηλίκων με ανήλικες αναποδογυρίζει σπανιότατα –κι όταν το παθαίνει, γίνεται γαργαλιστικά αστείο και περιγράφεται με ακρωνύμια που γίνονται κομμάτι της ποπ κουλτούρας. Όχι εδώ. Εδώ η Ανιές Βαρντά βάζει την θεάρα Τζέιν Μπίρκιν να ερωτεύεται 14χρονο συμμαθητή της κόρης της και σε καλεί να κοιτάξεις κατάματα τα έμφυλα στερεότυπα που δεν παραδέχεσαι ούτε στον εαυτό σου ότι έχεις.
Εκατό και Μία Νύχτες του Σιμόν Σινεμά (1995)
Ο κινηματογράφος κλείνει 100 χρόνια από την εφεύρεσή του, και η Βαρντά το γλεντάει με μια ταινία σκέτο κινηματογραφικό πανηγύρι, από το οποίο παρελαύνουν… οι πάντες: Μισέλ Πικολί, Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, Φανί Αρντάν, Κατρίν Ντενέβ, Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Αλέν Ντελόν, Ζεράρ Ντεπαρντιέ, Χάρισον Φορντ, Ζαν Πολ Μπελμοντό, Ανούκ Αϊμέ, και ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Ο πρωταγωνιστής μας, ο Σιμόν Σινεμά, είναι ένας ηλικιωμένος σινεφίλ που αρχίζει να χάνει τη μνήμη του και προσλαμβάνει μια φοιτήτρια κινηματογράφου για να του διηγείται ιστορίες από υποθέσεις γνωστών ταινιών, για να μην τις ξεχάσει. Ε, και κάποιες από αυτές αναπόφευκτα ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια του, καθώς έρχονται να τον επισκεφθούν παλιοί φίλοι.
Η Ευτυχία (1965)
Έχεις αναρωτηθεί ποτέ, αν η ευτυχία κάνει τους ανθρώπους εθισμένους εγωιστές που όσο πιο ευτυχισμένοι είναι, τόσο περισσότερη ευτυχία αποζητούν –ρισκάροντας όλο και περισσότερο για να την αποκτήσουν; Το αναρωτήθηκε η Ανιές για σένα, σε αυτό το γεμάτο χρώμα ταινιάκι που διαρκεί λίγο παραπάνω από μια ώρα, μέσα στην οποία καταφέρνει να καταλήξει από αισθηματικό δράμα σε ψυχολογικό θρίλερ, και να σε αφήσει κλείνοντας λίγο θυμωμένο/η με το αντρικό προνόμιο που δεν έχει αλλάξει και πολύ από το 1965 μέχρι σήμερα.
Η Κλεό απ' τις 5 ως τις 7 (1962)
Ίσως η διασημότερη από τις ταινίες της Ανιές Βαρντά, η Κλεό αφηγείται ένα δίωρο από τη ζωή της πρωταγωνίστριάς της, τραγουδίστριας και κομμάτι υποχόνδριας, που περιπλανιέται στους δρόμους του Παρισιού περιμένοντας να περάσει η ώρα και να συναντηθεί με τον γιατρό της, φοβούμενη πως έχει καρκίνο. Κι είναι φοβερό πόσα πράγματα μπορείς να μάθεις για έναν άνθρωπο ακολουθώντας τον για δύο ώρες (μιάμιση βασικά, που διαρκεί η ταινία)…
Vagabond (1985)
Με τον ελληνικό τίτλο Δίχως Στέγη, Δίχως Νόμο –απευθείας μετάφραση του ορίτζιναλ γαλλικού– εδώ έχουμε μια ταινία που ενώ ξεκινώντας σε προϊδεάζει πως θα είναι βαριά κι ασήκωτη, τελικά αποφεύγει έξυπνα τους εύκολους συναισθηματισμούς. Και καταλήγει γεμάτη ζωντάνια να θέτει δύσκολα ερωτήματα, με αφορμή τις τελευταίες μέρες μιας άστεγης περιπλανώμενης που παράτησε την τακτοποιημένη της ζωή και μια δουλειά γραφείου… για να ζήσει. Κι αυτό είναι διαβολικά έξυπνα οξύμωρο, αν σκεφτείς ότι στην πρώτη σκηνή τη βλέπουμε νεκρή, κι όλη η ταινία μετά είναι ένα μεγάλο flashback.
Όπως σε όλες τις τέχνες, έτσι και στον κινηματογράφο, υπάρχουν πράγματα που θεωρούνται αριστουργηματικά επειδή ήταν πρωτοποριακά για την εποχή τους. Όπως σε όλες τις τέχνες, έτσι και εδώ, έχεις κάθε δικαίωμα ως θεατής να μην συγκινείσαι από μια πρωτοπορία που για σένα δεν είναι πρωτοπορία. Μπορείς μια χαρά να αναγνωρίσεις τη συμβολή του ενός ή του άλλου ιερού τέρατος που έβαλε για πρώτη φορά την κάμερα στον ώμο, ή που έκανε για πρώτη φορά κοφτό μοντάζ, χωρίς να προσποιηθείς ότι συγκλονίζεσαι από κάτι που έχεις δει άλλες χίλιες φορές.
Η περίπτωση της Ανιές Βαρντά δεν είναι τέτοια. Ναι, το τρομερό κορίτσι του γαλλικού Νέου Κύματος έχει όλα εκείνα τα στοιχεία για τα οποία θα σου μιλούσαμε αν ήμασταν σχολή κινηματογράφου. Έχει, όμως, και απολαυστικές ιστορίες, και πανέξυπνα σενάρια, και χαρακτήρες που θα μπορούσαν ή θα ήθελες να ‘ναι φίλοι σου, και βαθιά τρυφερή ματιά στις ιστορίες τους, και δυνατά θέματα-ταμπού που λίγοι άλλοι έχουν τολμήσει να πιάσουν, ακόμα και σήμερα. Γι’ αυτό λέμε ότι πρέπει να δεις τις ταινίες της. Όχι για το ευρηματικό μοντάζ της.
Από πού όμως να πρωτοξεκινήσεις; Η αγέραστη κι ακούραστη, υπέροχη αυτή τύπισσα πρόλαβε στα 90 χρόνια που έζησε να γυρίσει ούτε λίγο ούτε πολύ 60 ταινίες, όπως μας πληροφορεί το IMDb. Τόσο το Cinobo όσο και το Mubi έχουν ένα μεγάλο κομμάτι της φιλμογραφίας της, το πρώτο με ελληνικούς υπότιτλους σε όλες τις ταινίες, το δεύτερο με αγγλικούς στις περισσότερες. Από αυτές, ξεχωρίσαμε τις πέντε που αγαπάμε πιο πολύ, για να σε βοηθήσουμε να ξεκινήσεις το ταξίδι στον μαγικό κόσμο της.
Kung-fu Master! (1988)
Το απόλυτο θέμα-ταμπού των ερωτικών σχέσεων ενηλίκων με ανήλικες αναποδογυρίζει σπανιότατα –κι όταν το παθαίνει, γίνεται γαργαλιστικά αστείο και περιγράφεται με ακρωνύμια που γίνονται κομμάτι της ποπ κουλτούρας. Όχι εδώ. Εδώ η Ανιές Βαρντά βάζει την θεάρα Τζέιν Μπίρκιν να ερωτεύεται 14χρονο συμμαθητή της κόρης της και σε καλεί να κοιτάξεις κατάματα τα έμφυλα στερεότυπα που δεν παραδέχεσαι ούτε στον εαυτό σου ότι έχεις.
Εκατό και Μία Νύχτες του Σιμόν Σινεμά (1995)
Ο κινηματογράφος κλείνει 100 χρόνια από την εφεύρεσή του, και η Βαρντά το γλεντάει με μια ταινία σκέτο κινηματογραφικό πανηγύρι, από το οποίο παρελαύνουν… οι πάντες: Μισέλ Πικολί, Μαρτσέλο Μαστρογιάννι, Φανί Αρντάν, Κατρίν Ντενέβ, Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Αλέν Ντελόν, Ζεράρ Ντεπαρντιέ, Χάρισον Φορντ, Ζαν Πολ Μπελμοντό, Ανούκ Αϊμέ, και ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Ο πρωταγωνιστής μας, ο Σιμόν Σινεμά, είναι ένας ηλικιωμένος σινεφίλ που αρχίζει να χάνει τη μνήμη του και προσλαμβάνει μια φοιτήτρια κινηματογράφου για να του διηγείται ιστορίες από υποθέσεις γνωστών ταινιών, για να μην τις ξεχάσει. Ε, και κάποιες από αυτές αναπόφευκτα ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια του, καθώς έρχονται να τον επισκεφθούν παλιοί φίλοι.
Η Ευτυχία (1965)
Έχεις αναρωτηθεί ποτέ, αν η ευτυχία κάνει τους ανθρώπους εθισμένους εγωιστές που όσο πιο ευτυχισμένοι είναι, τόσο περισσότερη ευτυχία αποζητούν –ρισκάροντας όλο και περισσότερο για να την αποκτήσουν; Το αναρωτήθηκε η Ανιές για σένα, σε αυτό το γεμάτο χρώμα ταινιάκι που διαρκεί λίγο παραπάνω από μια ώρα, μέσα στην οποία καταφέρνει να καταλήξει από αισθηματικό δράμα σε ψυχολογικό θρίλερ, και να σε αφήσει κλείνοντας λίγο θυμωμένο/η με το αντρικό προνόμιο που δεν έχει αλλάξει και πολύ από το 1965 μέχρι σήμερα.
Η Κλεό απ' τις 5 ως τις 7 (1962)
Ίσως η διασημότερη από τις ταινίες της Ανιές Βαρντά, η Κλεό αφηγείται ένα δίωρο από τη ζωή της πρωταγωνίστριάς της, τραγουδίστριας και κομμάτι υποχόνδριας, που περιπλανιέται στους δρόμους του Παρισιού περιμένοντας να περάσει η ώρα και να συναντηθεί με τον γιατρό της, φοβούμενη πως έχει καρκίνο. Κι είναι φοβερό πόσα πράγματα μπορείς να μάθεις για έναν άνθρωπο ακολουθώντας τον για δύο ώρες (μιάμιση βασικά, που διαρκεί η ταινία)…
Vagabond (1985)
Με τον ελληνικό τίτλο Δίχως Στέγη, Δίχως Νόμο –απευθείας μετάφραση του ορίτζιναλ γαλλικού– εδώ έχουμε μια ταινία που ενώ ξεκινώντας σε προϊδεάζει πως θα είναι βαριά κι ασήκωτη, τελικά αποφεύγει έξυπνα τους εύκολους συναισθηματισμούς. Και καταλήγει γεμάτη ζωντάνια να θέτει δύσκολα ερωτήματα, με αφορμή τις τελευταίες μέρες μιας άστεγης περιπλανώμενης που παράτησε την τακτοποιημένη της ζωή και μια δουλειά γραφείου… για να ζήσει. Κι αυτό είναι διαβολικά έξυπνα οξύμωρο, αν σκεφτείς ότι στην πρώτη σκηνή τη βλέπουμε νεκρή, κι όλη η ταινία μετά είναι ένα μεγάλο flashback.
