Οι πληροφοριοδότες: Καλοστημένο «ερευνητικό» μυθιστόρημα

Διαβάζω το πίσω αυτί του βιβλίου. Δυο τρεις συγγραφείς και κριτικοί εντοπίζουν ως κύριο θέμα του έργου την προδοσία και τις συνέπειές της. Κι όμως όσο έχω ξεκινήσει, καμιά 100 -120 σελίδες, βλέπω πιο πολύ το θέμα της λήθης, της ανάγκης για λήθη, και συνειδητοποιώ ότι το κυλιόμενο θέμα, αυτό που ξεκινά από μια παρονυχίδα και σταδιακά φτάνει στο κέντρο του (ή δεν φτάνει ποτέ) είναι πιο ενδιαφέρον, εν τέλει.

Ο δημοσιογράφος Γκαμπριέλ Σαντόρο γράφει ένα βιβλίο μαρτυρία για τη Σάρα Γκούτερμαν, γηραιά πλέον Εβραία της Μπογκοτά που μικρό κορίτσι έφυγε με τους γονείς της από τη ναζιστική Γερμανία και κατέφυγε στην Κολομβία (οι “Αιρετικοί” του Παδούρα έχουν ανάλογη φυγή ναζόπληκτων προς τη Λατινική Αμερική). Η πρώτη αρνητική κριτική που δέχεται είναι από τον πατέρα του, Γκαμπριέλ Σαντόρο κι αυτός, ο οποίος κατακεραυνώνει το βιβλίο ως καθηγητής ρητορικής που είναι. Τώρα που είναι στα τελευταία του ξετυλίγεται στο μυαλό του γιου το πώς και το γιατί της πράξης του πατέρα.

Η πρώτη εξήγηση που δίνεται είναι η ανάγκη για λήθη. Αυτό το βιβλίο του Σαντόρο, ενώ φαίνεται να ξεδιπλώνει τα δεινά του ναζισμού και της προσφυγιάς, είναι ένα έργο που ξεθάβει μισοξεχασμένες ντροπές και αφήνει τη δυσωδία τους να αναδίδεται στην ατμόσφαιρα. Χρήσιμο είναι εδώ ένα μικρό παράρτημα για την ιστορία της Κολομβίας σε σχέση με τη συμμαχία της με την Αμερική και την αντίδρασή της στον Άξονα, παράρτημα που υπάρχει στο τέλος του έργου του Βάσκεθ. Όταν η χώρα συμμάχησε με τους Αμερικάνους, υποχρεώθηκε να βάλει σε μαύρη λίστα όσους είχαν ή έχουν ύποπτες σχέσεις με τον Άξονα κι έτσι δημιουργήθηκε ένα δίκτυο με πληροφοριοδότες, δηλαδή καταδότες, που ενημέρωναν τις αρχές.

Τι σχέση είχε με όλα αυτά ο πατέρας Γκάμπριελ Σαντόρο;

Κεντρική φιγούρα είναι ένας φίλος του Σαντόρο, ο Κόνραντ Ντέρεσερ, ο οποίος, επειδή ήταν Γερμανός, μπήκε στη μαύρη λίστα και υπέστη τον κοινωνικό αποκλεισμό των Κολομβιανών. Ο γιος του Ενρίκε σιχάθηκε τη γερμανική κληρονομιά, ενώ ο ίδιος επέμενε ότι πάνω από τον Χίτλερ, ο οποίος είναι φυσικά βδέλυγμα, η Γερμανία είναι διαχρονική αξία και αξίζει να προστατευθεί. Γι’ αυτό έκανε παρέα με όποιον Γερμανό συναντούσε, ακόμα και ναζιστικών καταβολών, γι’ αυτό απόπαιρνε τον γιο του, ο οποίος είχε χάσει την πίστη του στις γερμανικές αξίες, γι’ αυτό άντεχε, παρόλο που είχε δεχτεί πολλά χτυπήματα. Ο Κόνραντ αναδεικνύεται σε τραγική φιγούρα, που παλεύει ανάμεσα σε δύο αντίρροπες δυνάμεις, οι οποίες τον λιώνουν…

Ο πατέρας Σαντόρο νιώθει, όπως αποκαλύπτεται, τύψεις γι’ αυτήν την υπόθεση, επειδή έδωσε κάποιες πληροφορίες στις αρχές, όχι βέβαια με διάθεση χαφιεδισμού, αλλά αυτές οι πληροφορίες εξέθεσαν τον Κόνραντ. Έκ τοτε προσπάθησε να ξεχάσει το θέμα, δεν μπόρεσε, το βιβλίο του γιου του ξύπνησε άγριες μνήμες και στην προσπάθειά του να δει τον γιο του Κόνραντ Ενρίκε, σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα. Η τραγικότητα της περίπτωσης του Κόνραντ συνοδεύτεαι με την τραγικότητα του Γκαμπριέλ…

Κι εκεί που το αφηγηματικό ξεδίπλωμα έχει κουράσει με μια άνευρη και υποτονική γραφή, ο Βάσκεθ κάνει μια πιρουέτα και ανυψώνει το μυθιστορηματικό επίπεδο. Με την τεχνική του εγκιβωτισμού, όπως την είδαμε σε πιο πολύπλοκο βαθμό στους “Κιβδηλοποιούς” του Ζιντ, όχι μόνο δείχνει ότι ο Γκαμπριέλ Σαντόρο έγραψε και δημοσίευσε το βιβλίο του με τίτλο “Μια ζωή στην εξορία” για τη Σάρα Γκούτερμαν, αλλά γράφει και δεύτερο βιβλίο με τίτλο “Οι πληροφοριοδότες” στο οποίο σχολιάζει την ανακάλυψη της συμμετοχής του πατέρα του σε όλα αυτά και το πώς έγραψε το πρώτο βιβλίο. Και φυσικά δεν ξεχνάμε ότι όλο αυτό εμπεριέχεται στο μυθιστόρημα του Βάσκεθ “Οι πληροφοριοδότες”…

Ευτυχώς, αυτές οι αφηγηματικές τεχνικές δεν είναι φτηνά κόλπα, αλλά ουσιώδεις καμπές σε μια διαρκή αναζήτηση. Ο νεαρός δημοσιογράφος ξεκίνησε να αναζητήσει τη μοίρα των Γερμανών προσφύγων και σταδιακά κατέληξε να αναζητεί τη μοίρα του άγνωστου εν πολλοίς πατέρα του. Κι ίσως και τη δική του μοίρα. Γι’ αυτό γράφει ένα και δύο και… βιβλία, αφού μέσω της γραφής επαν-ορίζει τους ανθρώπους και τον κόσμο.

Νομίζω ότι θα μπορούσε ο Κολομβιανός συγγραφέας να είναι πιο μεστός, πιο περιεκτικός, αφού αφέθηκε να κεντήσει το κομψοτέχνημά του με λεπτομέρειες, πολλές φορές περιττές. Παρ’ όλα αυτά, διάβασα ένα έργο με πολλούς τραγικούς ήρωες, με αναζητήσεις και ανακαλύψεις, με καλοστημένες σκηνές.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος