Το νέο βιβλίο του Καζαντζάκη είναι η έκδοση της χρονιάς

Γράφει ο Σπύρος Σμυρνής

Δύσκολα θα φανταζόταν κανείς ότι το 2022 όλη η λογοτεχνική κοινότητα μαζί με τους βιβλιόφιλους της χώρας θα συζητούσαν ένα «νέο» βιβλίο του ανυπέρβλητου Νίκου Καζαντζάκη. Ας βάλουμε ωστόσο τα πράγματα σε μια σειρά παρουσιάζοντας τον Ανήφορο, το μοναδικό ανέκδοτο έως τώρα μυθιστόρημα του –όπως υποστηρίζουν πολλοί- σπουδαιότερου ίσως Έλληνα γραφιά. Οι εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον Ανήφορο περίπου 75 χρόνια μετά από τη συγγραφή του.

Πώς πρέπει ν’ αγαπούμε το Θεό;
Αγαπώντας τους ανθρώπους
Πως πρέπει ν’ αγαπούμε τους ανθρώπους;
Μοχτώντας να τους φέρουμε στο σωστό δρόμο
Ποιος είναι ο σωστός δρόμος;
Ο ανήφορος

Κάποιος γνώστης του έργου του Νίκου Καζαντζάκη θα σου πει ότι ο Ανήφορος, γράφτηκε το 1946 μετά τον Αλέξη Ζορμπά και πριν τον Καπετάν Μιχάλη, λογοτεχνικά έργα δηλαδή που συνέβαλαν τα μέγιστα στη διεθνή αναγνώριση του Έλληνα συγγραφέα.

Διαβάζοντας το οπισθόφυλλο του βιβλίου μαθαίνεις για την κεντρική ιστορία του: «Ο Κοσμάς, έπειτα από απουσία είκοσι χρόνων και την ενεργή συμμετοχή του στον πόλεμο, επιστρέφει στην πατρίδα του, το Μεγάλο Κάστρο, μαζί με την Εβραία γυναίκα του, τη Νοεμή, η οποία κουβαλάει την πανανθρώπινη μνήμη του Ολοκαυτώματος, και μαζί της την ερώτηση για την αξία της ζωής. Έχουν περάσει μόλις μερικές μέρες από τον θάνατο του πατέρα του κι η Κρήτη μετράει τις πληγές της αναβιώνοντας προσωπικές ιστορίες θάρρους και πόνου.

Ο άνθρωπος που βγαίνει από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να στοχαστεί, ένας άνθρωπος που δεν έχει σωθεί, που κινδυνεύει, και ο Κοσμάς μεταβαίνει στη μεταπολεμική Αγγλία για να τον σώσει. Το προσωπικό κόστος της επιλογής του είναι τεράστιο. Όμως αυτό είναι το χρέος, αυτός είναι ο ανήφορος που όλοι πρέπει να διαβούμε».

 «Δε με νοιάζει ο θάνατος», συλλογίζουνταν, «με νοιάζει η φθορά, αυτή εξευτελίζει τον άνθρωπο. Αυτήν πρέπει να νικήσω…» Είχε γεράσει η πολιτεία της παιδικής του ηλικίας και της νιότης, θρύβουνταν κι αυτή, άρχιζε να γίνεται κουρνιαχτός και να σκορπίζεται στον άνεμο. Μπορούσε άλλη πολιτεία να χτιστεί αποπάνω της μα δε θα ’ταν η δική του, θα ξαναγέμιζαν πάλι οι δρόμοι με νέους μα δε θα ’ταν η δική του νιότη… «Αγαπημένο Κάστρο», μουρμούριζε κοιτάζοντάς το με τρυφερότητα, «γεράσαμε...

Η δράση του βιβλίου εκτυλίσσεται μεταξύ Κρήτης κι Αγγλίας, την περίοδο που ολόκληρη η ανθρωπότητα μετρά τις πληγές της μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου κι η Ελλάδα σπαράσσεται από το εμφυλιακό κλίμα. Προφανώς αυτό το κλίμα δεν αφήνει ανεπηρέαστη την πένα του Νίκου Καζαντζάκη ο οποίος αναμετράται με το βάρος που φέρει ένας άνθρωπος των γραμμάτων, όταν γράφονται με μελανό τρόπο σελίδες στο βιβλίο της ιστορίας. Στο κεντρικό δίδυμο των ηρώων του Ανήφορου βρίσκεται από τη μία πλευρά ο Κοσμάς που μοιάζει ξεκάθαρα σαν λογοτεχνικό alter ego του Καζαντζάκη και από την άλλη η Νοέμη, σύντροφος του Κοσμά, που αντιπαραβάλλεται με την πληγή που άφησε πίσω του ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ειδικά στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος.

Όσο ο αναγνώστης αφήνεται στη συγγραφική μαεστρία του Καζαντζάκη, τόσο βυθίζεται στον ξεκάθαρα αντιπολεμικό Ανήφορο, ο οποίος- γίνεται εύκολα αντιληπτό- αποτελεί  ένα σπουδαίο βιβλίο. Όχι γιατί μας αποκαλύπτεται 75 χρόνια σχεδόν μετά τη συγγραφή του, αλλά κυρίως γιατί αποδεικνύει περίτρανα το πολιτιστικό και λογοτεχνικό αντίκτυπο του Καζαντζάκη τα χρόνια που μεσουρανούσε γράφοντας.

Έτσι μονάχα η ζωή σώζεται.
Τι θα πει σώζεται;
Ανεβαίνει.

Ο Ανήφορος διαβάζεται απνευστί όχι μόνο εξαιτίας της προσμονής να διαβάσουμε ξανά Καζαντζάκη, αλλά γιατί αποτυπώνει εξαιρετικά το κλίμα της εποχής που γράφτηκε, αποκαλύπτοντας παράλληλα όλες τις αφηγηματικές αρετές του τεράστιου δημιουργού του.