Φωτογραφική αρχιτεκτονική: Φωτο-μπαρόκ στο Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά

Αποπνέουν ζωή –και ας μην είναι παρούσα– οι εσωτερικοί χώροι παλατιών, μουσείων, βιβλιοθηκών που έστησε αντίκρυ τους τον φακό του ο ιταλός φωτογράφος Μάσιμο Λίστρι. Οι χώροι είναι άδειοι, όμως η ανθρώπινη παρουσία υπονοείται: Στις φθαρμένες ράχες δερματόδετων βιβλίων, στην γλυπτή κληρονομιά από την τέχνη της αρχαιότητας, στα φρέσκο με ουράνιες αλληγορίες στα ταβάνια και τους τοίχους, στα έπιπλα με φανερές τις συνέπειες της χρήσης τους.

Τριάντα μία φωτογραφίες μεγάλων διαστάσεων και υψηλής ευκρίνειας του διάσημου φωτογράφου παρουσιάζονται στο μουσείο Μπενάκη. Έργα που προσδιορίζουν στον θεατή το όραμα της αρχιτεκτονικής για τους εσωτερικούς χώρους κτηρίων που εκπροσωπούν τρεις σχόλες: της αναγέννησης, του μπαρόκ και του νεοκλασικισμού. Πρόκειται για πολυσύχναστες αίθουσες, που δόθηκε το προνόμιο στον διάσημο φωτογράφο να αποκαλύψει με την κάμερά του την μυστική τους ζωή, τις ώρες που δεν ανήκουν στο κοινό.


Τα θέματά του είναι ένα επιλεγμένο απόσταγμα από ένα portofolio δεκαετιών εργασίας, από τις αρχές τις δεκαετίες του 1990 μέχρι και το 2012. Τίτλος της έκθεσης είναι «Massimo Listri: Φωτογραφική Αρχιτεκτονική». Η τέχνη της φωτογραφίας, που την υπηρετεί από τα εφηβικά του χρόνια, λειτουργεί για τον ίδιο, όπως λέει, ως μια έκφραση «ηρεμίας και σιωπής, μια αίσθηση της προοπτικής και της ισορροπίας που έρχεται σε αντιδιαστολή με τη σημερινή χαοτική κοινωνία». Κάθε φορά που φωτογραφίζει αισθάνεται σαν να του αποκαλύπτεται ένας θησαυρός για πρώτη φορά, «είτε πρόκειται για ένα άδειο δωμάτιο ή για τους μεγαλύτερους θησαυρούς του Βατικανού».

Αυτός ο θησαυρός αποκαλύπτεται μόνο με το φυσικό φως. Ποτέ δεν χρησιμοποιεί τεχνικό φωτισμό για να «βοηθήσει» την απεικόνιση του θέματος του, όπως οι αρχιτέκτονες τους προηγούμενους αιώνες δεν λάμβαναν υπόψη τους τον τεχνικό φωτισμό. Όπως ο ίδιος εύγλωττα σημειώνει, «το μυστικό είναι στο φως που αναδεικνύει τις λεπτομέρειες».

Θα στήσει τον εξοπλισμό του απέναντι από μπαρόκ αίθουσες που κανένα τους εκατοστό δεν έχει μείνει ανεκμετάλλευτο από την υπερβολική τάση διακόσμησης του ρεύματος, σε απέριττες νεοκλασικές εισόδους, αλλά και σε δωμάτια με στοιβαγμένα σκονισμένα έπιπλα. Οι ζυγισμένες στην εντέλεια φωτογραφίες του αποκαλύπτουν βαθιά γνώση της τεχνικής. Ο ίδιος προσδιορίζει τη σχέση του ανάμεσα στη τεχνική και τη διαίσθηση λέγοντας «η διαίσθηση είναι κάτι που δεν μπορεις να διδαχθείς, είναι τα συναισθήματά σου, ο τρόπος που κοιτάς το θέμα. Η τεχνική είναι απλά ένα εργαλείο που όλοι πρέπει να μάθουν από την αρχή της καριέρας τους».

Οι φωτογραφίες στο ισόγειο του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς συστήνουν στο κοινό τις αίθουσες των ρωμαϊκών γλυπτών του Μουσείου του Βατικανού στη Ρώμη, το Παλάτσο Μαρτέλι που βρίσκεται στην καρδιά της ιδιαίτερης πατρίδας του, τη Φλωρεντία, την αίθουσα ανάγνωσης των Βιβλιοθηκών του Ρίο ντε Τζανέιρο στη Βραζιλία και του Άντμοντ της Αυστρίας, το Παλάτσο Ρεάλε της Νάπολης και το Εθνικό Παλάτι στην Σίντρα της Λισσαβόνας. Η περιπλάνηση στην έκθεση καταλήγει σε μία εντυπωσιακή φωτογραφία της αίθουσα των Καθρεπτών στις Βερσαλίες. Η λήψη έγινε από τον Σίντρι το σούρουπο δίνοντας μία ονειρική εικόνα του διάσημου χώρου.

Την έκθεση επιμελείται η Μάγδα Μπαλτογιάννη η οποία και σημειώνει «η έλλειψη της αίσθησης του χρόνου είναι αναπόσπαστο στοιχείο του έργου του με τις διαχρονικές, ακατοίκητες φωτογραφίες του. Μέσα από την παντελή απουσία των ανθρώπων, η ιστορία παραμένει ανέπαφη».


Σύντομο βιογραφικό του καλλιτέχνη

Ο Μάσιμο Λίστρι, γεννημένος το 1953, ξεκίνησε την καριέρα του ως φωτογράφος σε πολύ νεαρή ηλικία. Άλλωστε το πάθος του για την τέχνη της φωτογραφικής απεικόνισης ήταν εμφανές ήδη από την εφηβεία του. Αυτή η κλίση του ζυμωνόταν μέσα από τα πολλά βιβλία και τα περιοδικά που κυκλοφόρησαν στο σπίτι του εργαλεία της εργασίας του πατέρα του που ήταν δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εργάστηκε για πολλά περιοδικά τέχνης, αρχιτεκτονικής και εσωτερικής διακόσμησης.

Το 1981 μαζί με τους εκδότες Franco Maria Ricci και Vittorio Sgarbi ίδρυσε το διεθνούς φήμης περιοδικό και τις εκδόσεις τέχνης FMR. Για είκοσι χρόνια, το περιοδικό, λειτούργησε ως το κύριο μέσο για την έκφραση των φωτογραφικών δοκιμίων του Λίστρι. Σε διάρκεια τριάντα χρόνων, έχει δημοσιεύσει περισσότερα από εξήντα βιβλία συνεργαζόμενος με τους πιο φημισμένους εκδοτικούς οίκους της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών.


Έχει πραγματοποιήσει πολλές ατομικές εκθέσεις σε όλο τον κόσμο όπως το Βασιλικό Παλάτι του Μιλάνου, τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο Morgan στη Νέα Υόρκη, το Ιταλικό Ινστιτούτο Πολιτισμού στο Τόκιο, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Μπογκοτά, το Μουσείο της Ιταλικής Τέχνης στη Λίμα κ.α.

Όσο για τα μελλοντικά του σχέδια ο φωτογράφος σημειώνει, «Το μέλλον μου είναι άγνωστο σε μένα. Το μόνο πράγμα για το οποίο είμαι σίγουρος είναι ότι αυτή η διαδικασία ανακάλυψης θα συνεχίσει να είναι ένα μεγάλο στοιχείο στη δουλειά μου».