Νύφες: Παράδοση και μόδα… παντρεύονται στο Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά

Ένα από τα σύμβολα της γαμήλιας τελετής, που συνοψίζει όλες τις προσδοκίες, μικρές ή μεγάλες, για το μέλλον της ένωσης του ζευγαριού είναι το νυφικό. Αυτό το ειδικό ένδυμα που σηματοδοτεί την έναρξη του οικογενειακού βίου, αν και πρόκειται για μίας χρήσης φυλάσσεται, μεταβιβάζεται στην επόμενη γενιά και φοριέται σε πολλές περιπτώσεις ξανά.

Το νυφικό στο ταξίδι του στο χρόνο άλλαξε σε χρώματα, υλικά και σχέδια συμβαδίζοντας με τις επιταγές της τρέχουσας αισθητικής και μόδας. Ποτέ όμως δεν ευτελίστηκε: τα υλικά, ο χρόνος και το κόστος προσφέρονται απλόχερα, πάντα σε σχέση με τις δυνατότητες της κάθε οικογένειας. Όλες οι εκφάνσεις της ιστορίας του ελληνικού νυφικού παρουσιάζονται αυτό το διάστημα στο μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς.



Στην ευρύχωρη αίθουσα του πρώτου ορόφου νυφικά που φορέθηκαν στις «χαρές» δεκάδων γυναικών καλύπτουν μία μεγάλη χρονική περίοδο από τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, όταν το ένδυμα του γάμου ήταν μία παραλλαγή της τοπικής φορεσιάς, μέχρι και τις κοντινές μας δεκαετίες με νυφικά υπογεγραμμένα από μόδιστρους που κυριαρχούν στα παγκόσμια ντεφιλέ. Το υλικό αυτής της σπάνιας έκθεσης με τίτλο «Νύφες: Παράδοση και μόδα στην Ελλάδα» είναι μέρος της πλούσιας συλλογής του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος.

Τα νυφικά προέρχονται κατά κύριο λόγο από δωρεές προς το ίδρυμα από τις γυναίκες που τα φόρεσαν ή οικογένειες που τα κληρονόμησαν. Και στους δωρητές είναι αφιερωμένη η έκθεση. Η επιμέλεια είναι της σκηνογράφου - ενδυματολόγου και προέδρου του Πελοποννησιακού Λαογραφικού, Ιωάννας Παπαντωνίου. Αρχικά είχε προγραμματιστεί η έκθεση να έχει μεγαλύτερη γεωγραφική εκπροσώπηση, με νυφικά από όλη τη Μεσόγειο λόγω των κοινών πολιτισμικών εθίμων, όμως οι οικονομικές δυσχέρειες την περιόρισαν στα καθ’ ημάς.

Συνολικά παρουσιάζονται ογδόντα νυφικά, δίνοντας στον θεατή την ευκαιρία να παρακολουθήσει τη μόδα, τα σχέδια, αλλά και τα υλικά στο πέρασμα των δεκαετιών. Ένα νυφικό του 1840 που φορέθηκε στη Προύσα είναι ένα από τα παλαιότερα. Τα χρώματα του, της παλέτας του κόκκινου, είναι εντελώς διαφορετικά από ό,τι έχουμε συνηθίσει στα νυφικά στις μέρες μας.

Το λευκό χρώμα που θεωρείται αυτονόητο σήμερα ξεκίνησε να καθιερώνεται τη χρονιά που έγινε το μυστήριο στη Μικρά Ασία μεταξύ δύο γαλαζοαίματων: της βασίλισσας Βικτώριας με τον πρίγκιπα Αλβέρτο. Η εστεμμένη φόρεσε λευκό νυφικό, πράγμα που δεν συνηθιζόταν, και το στόλισε με τις αγαπημένες τις δαντέλες. Η βρετανική αυτοκρατορία τότε εκτεινόταν στα τέσσερα σημεία του πλανήτη και το γεγονός πήρε παγκόσμια φήμη. Η περιγραφή του γάμου στον τύπο, οι γκραβούρες και οι φωτογραφίες του ζεύγους ταξίδεψαν παντού. Και πολλές μελλοντικές νύφες θέλησαν να μιμηθούν το βασιλικό πρότυπο. Αυτή η τάση έφτασε και στην Ελλάδα. Αρχικά τα νυφικά διατηρούσαν στοιχεία της λαϊκής παράδοσης, έως ότου αυτά απαλειφθούν με την σταδιακή εκδυτικοποιήση της ενδυμασίας.

Σε ένα σημείο της έκθεσης, μπροστά από τη διάσημη απεικόνιση ελληνικού γάμου στην Αθήνα του 1819 από τον γάλλο φιλέλληνα ζωγράφο Λουί Ντυπρέ, υπάρχει η παραδοσιακή φορεσιά της νύφης που στο λευκό της μαντήλι είναι προσαρμοσμένα πέντε λουλούδια φτιαγμένα από μέταλλο και ύφασμα. Τη ματιά κεντρίζει επίσης η αναπαράσταση της νυφικής πομπής από το Κεφαλόβρυσο Αργολίδας: Η νύφη και ο γαμπρός ακολουθούνται από τον κουμπάρο και τρεις μουσικούς. Επικεφαλής της πομπής είναι ένα παιδί και οι γονείς.

Τα προικιά μίας νύφης από τα Μέγαρα, ο «γιούκος», καταλαμβάνει μία ολόκληρη γωνία της έκθεσης. Κουβέρτες, παπλώματα, στρωσίδια, σεντόνια καλοδιπλωμένα το ένα πάνω στο άλλο με το ύψος τους να προσδίδει το μέγεθος της προίκας που είχε το κορίτσι. Τα στήσιμο του γιούκου στην έκθεση έκαναν οι κόρες της νύφης, σύμφωνα με το παραδοσιακό τυπικό. Κοντά στην είσοδο, ένας γαμπρός και μία νύφη φέρουν στο στήθος τους περασμένα με καρφίτσες χαρτονομίσματα των δέκα και είκοσι κυπριακών λιρών. Πρόκειται για αναπαράσταση του κυπριακού εθίμου, κατά το οποίο συγγενείς και φίλοι καρφιτσώνουν τα χρηματικά τους δώρα στο ζευγάρι.

Τέλος περιμετρικά της αίθουσας βρίσκονται φωτογραφίες από γάμους όταν ακόμα το ασπρόμαυρο αρνητικό ήταν η μόνη μέθοδος αποτύπωσης των αναμνήσεων. Στην έκθεση περιλαμβάνονται δημιουργίες ιστορικών ελληνικών οίκων (Mady Donnet, Georgette, Οίκος Τσούχλου, Οίκος Τσοπανέλη, C. Mavropoulos, Νίκος-Τάκης), ενώ δεν λείπουν και τα διεθνή ονόματα του χώρου (Jean Dessès, Mme Grès, Yves Dooms, Etienne Brunel).

Η έκθεση εντάσσεται στον εορτασμό των 40 χρόνων από την ίδρυση του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος. Στο τέλος της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί ένα ντεφιλέ με τα νυφικά φορέματα που θα δωριθούν κατά τη διάρκειά της. Τα νυφικά αμέσως μετά τη λήξη της έκθεσης θα μεταφερθούν στο πολιτιστικό κέντρο «Φουγάρο» του Ναυπλίου.

Ξεναγήσεις για το ευρύ κοινό θα πραγματοποιηθούν τα Σάββατα 8, 15, 22 Φεβρουαρίου, 8, 15, 29 Μαρτίου και 5 Απριλίου. Οι ξεναγήσεις θα πραγματοποιούνται στις 12:30 μ. μ.