Νεκρές φύσεις: Σεζάν και Ρενουάρ στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

του Γιάννη Ασδραχά

Είναι εφικτό το να διατρέξουμε τους αιώνες με ένα ροδάκινο; Γίνεται, στο εικαστικό σύμπαν που ξετυλίγεται αυτό το διάστημα στο «Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη» και στην έκθεση «Νεκρή Φύση, Αριστουργήματα από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Παράδοση και Καινοτομία». Με όχημα τη νεκρή φύση, το ροδάκινο στη δεξιά άκρη του πίνακα του φλαμανδού ζωγράφου Scipio Goltzius, έργο του 1577, με τίτλο «Πωλητές Φρούτων και Λαχανικών» το συναντάμε στο γυάλινο δοχείο του ιταλού ζωγράφου που επιδόθηκε στη νεκρή φύση στα τέλη του 17ου αιώνα Τζιοβάνι Πάολο Σπαντίνο.

Το φρούτο μοιράζεται το χώρο του ξύλινου καλαθιού στον καμβά του αμερικάνου ζωγράφου Rubens Peale στα μέσα του 19ου αιώνα. Για να το αντικρίσουμε ξανά την ίδια εποχή στη Γαλλία και στο έργο του Ανρί Φαντέν-Λατούρ, μέσα σε ένα πορσελάνινο πιάτο έχοντας δίπλα το μαχαίρι σε θέση ετοιμότητας για τον τεμαχισμό. Αποτυπωμένο με το πνεύμα του ιμπρεσιονισμού από τον Εντουάρ Μανέ, ισορροπεί μέσα στο πανέρι. Και εντοπίζεται στην άκρη του τραπεζιού στον πίνακα του Henri Matisse «Βάζο Με λουλούδια» του 1924. Τέλος παρακολουθούμε σταδιακά την αποσύνθεσή του στο video έργο του Σαμ Τέιλορ Γούντ που ο καλλιτέχνης έχει στρέψει τον φακό του απέναντι σε ένα ψάθινο μπολ με φρούτα το 2001.

Τα παραπάνω είναι κάποια από τα 48 έργα της έκθεσης που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με κοινό προσδιορισμό τη νεκρή φύση. Ο όρος νεκρή φύση, «Natura Morta» εισάγεται στην ιταλική ορολογία της τέχνης τον 18ο αιώνα. Με αυτόν τον όρο χαρακτήρισαν την ζωγραφική απεικόνιση των άψυχων πραγμάτων. Στους αγγλοσάξονες η ονομασία που καθιερώθηκε είναι «Still Life». Η «Νεκρή Φύση» είναι μία από τις σπάνιες περιπτώσεις εικαστικής θεματολογίας που έχει συγγένειες με ψηφιδωτά και φρέσκο της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας.

Καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα στις Κάτω Χώρες τον 17ο αιώνα, όμως εκείνη την εποχή η νεκρή φύση θεωρείται ζωγραφική δεύτερης κατηγορίας και αντιδιαστέλλεται προς την «ευγενή» natura vivente, τη ζωντανή φύση, όπου πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος. Όπως διευκρινίζει στον κατάλογο της έκθεσης ο Μάλκολμ Ρότζερς, διευθυντής της Πινακοθήκης “Ann and Graham Gund”: «Από τότε που η νεκρή φύση εξελίχθηκε σε ανεξάρτητο είδος καλλιτεχνικής έκφρασης, πρόσφερε στους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να επιλέγουν, να διευθετούν και να απεικονίζουν αντικείμενα του άμεσου περιβάλλοντος τους. Ενσταλάζοντας σε αυτά προσωπικούς ή συλλογικούς συμβολισμούς και ερμηνείες».

Όσο για την συλλογή που παρουσιάζεται στο ίδρυμα, τονίζει ότι «οι πίνακες ζωγραφικής ασφαλώς αντικατοπτρίζουν τις καλλιτεχνικές ανησυχίες του χρόνου και του τόπου δημιουργίας τους, δίνοντας μας έτσι τη δυνατότητα να ιχνηλατήσουμε μεγάλο μέρος της δυτικής τέχνης μέσα από το πρίσμα ενός συγκεκριμένου ρεύματος». Η επιμελήτρια του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστώνης, Ρόνι Μπάερ και συνεπιμελήτρια της συγκεκριμένης έκθεσης μαζί με τον Τάκη Μαυρωτά και την Ελίζα Πολυχρονιάδου αναφέρει ότι η δημοτικότητα των έργων «Νεκρής Φύσης» αναζωπυρώθηκε στην Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα, υπογραμμίζοντας ότι «δεν πρόκειται πλέον για νεκρές φύσεις με εννοιολογικό φορτίο, όπως συνέβαινε στην Ολλανδική Δημοκρατία του 17ου αιώνα. Αντιθέτως, πρόκειται για την προμελετημένη επιλογή οικείων αντικειμένων τα οποία έδιναν στους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να απελευθερώσουν το χρωστήρα τους, ώστε να μην αποτυπώνουν απλώς τη φόρμα».
 
Ειδικότερα, όπως σημειώνει, ο Εντουάρ Μανέ ανύψωσε «τη νεκρή φύση σε ένα επίπεδο ισάξιο με εκείνο της ανθρωποκεντρικής ζωγραφικής. Το έργο του με τίτλο «Πανέρι με φρούτα» (που παρουσιάζεται στην έκθεση) αποτελεί λαμπρό παράδειγμα της μοναδικής ικανότητάς του να μετουσιώνει αυτό που παθιασμένα παρατηρούσε σε μεστές πινελιές συναρπαστικού χρώματος».

Τα έργα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Τάκης Μαυρωτάς, προκαλούν «την ηδονή της όρασης»: Πρόκειται για επιτραπέζια νεκρή φύση, νεκρές φύσεις vanitas, (είδος νεκρής φύσης με συμβολικές αναφορές όπως κρανία που αναπτύχθηκε στη Φλάνδρα και την Ολλανδία τον 16ο και 17ο αιώνα) trompe l’oeil (ρεαλιστικές εικόνες που δημιουργούν την οπτική ψευδαίσθηση ότι τα αντικείμενα που απεικονίζονται έχουν τρεις διαστάσεις), έργα με θέμα τρόπαια και εκθέματα κυνηγιού, πίνακες που εκδηλώνουν ανατολίτικες επιρροές και μινιμαλιστικές τάσεις.

Οι υπογραφές που φέρουν είναι κορυφαίων ευρωπαίων και αμερικάνων ζωγράφων όπως Πιερ Ογκίστ Ρενουάρ, Πωλ Σεζάν, Ανρί Ματίς, Εντουάρ Βιγιάρ, Γκυστάβ Κουρμπέ, Εντουάρ Μανέ, Άλφρεντ Σίσλεϋ, Ζωρζ Μπρακ, Ζαν Μετσινγκέρ, Τζέιµς Ένσορ, Τζόρτζιο Μοράντι, Ανρί Φαντέν-Λατούρ, Χουάν Γκρι, Φραντς Κλάιν, Τζόρτζια Ο' Κήφι, Ρούμπενς Πιλ, Μόρις Λούις και Σαμ Τέιλορ Γουντ.

Η έκθεση πλαισιώνεται από δύο ρεσιτάλ (21 Φεβρουαρίου & 25 Απριλίου 2013) και μια ημερίδα (4 Μαρτίου 2013) με θέμα τη Νεκρή Φύση και συνοδεύεται από πολυσέλιδο, δίγλωσσο κατάλογο.

Info:
Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν 1
Νεκρή Φύση, Αριστουργήματα από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης. Παράδοση και Καινοτομία
Διάρκεια έκθεσης έως τις 28 Απριλίου.
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο, Κυριακή: 10 π.μ.-6 μ.μ. Πέμπτη, Παρασκευή: 10 π.μ.- 8 μ.μ.