Άγγελος Σκούρτης: "Η άμεση επαφή είναι κάτι που έχουμε ανάγκη"

του Γιάννη Ασδραχά

«Στην εποχή μας έχει χάσει ο άνθρωπος. Έχει μείνει μόνος του σε σχέση με τον ποιητή» διευκρινίζει ο εικαστικός Άγγελος Σκούρτης, για να συνεχίσει λέγοντας πως «έπαψαν οι δημιουργοί να είναι μπροστάρηδες, να είναι αυτοί που τραβάνε τον κόσμο». Αυτή την χαμένη χημεία ανάμεσα στο κοινό και τον καλλιτέχνη επαναδραστηριοποεί αυτό το διάστημα ο Σκούρτης στους χώρους της γκαλερί «Έκφραση - Γιάννα Γραμματοπούλου».
 
Έχοντας μετατρέψει τις αίθουσες του εικαστικού χώρου σε προέκταση του ίδιου του έργου του, εμβαθύνει στον σκοπό του με μία πρωτότυπη πρόσκληση στο κοινό. Ο εικαστικός υποδέχεται καθημερινά τους επισκέπτες της έκθεσης για να μιλήσουν μαζί του, σε μία κουβέντα που δεν είναι αυτοαναφορική, ούτε περισπούδαστη περί τέχνης, αλλά έχουν το ελεύθερο να απλώσουν στο στρογγυλό τραπέζι της γκαλερί τους προβληματισμούς τους.

Μια σπάνια επαφή που χρειάζεται ένα δοκιμασμένο υποβοήθημα στο «λύσιμο» των αναστολών, αυτό του καφέ. Σε μία τελετουργία κατανάλωσης του αφεψήματος παρόμοια με αυτή των καφενείων μίας άλλης εποχής. Όταν ακόμα ήταν κοινωνικοί χώροι ανταλλαγής απόψεων ιδεών, ειδήσεων με την ικανότητα το «ποίμνιο» τους να πυροδοτεί ακόμα και επαναστάσεις. Αυτή η ανοικτή πρόσκληση για διάλογο γίνεται υπό το βλέμμα των έργων του εικαστικού. Μία δουλεία που χρειάστηκε δύο χρόνια για να ολοκληρωθεί και συνάπτει έναν αδιαίρετο κρίκο με συνέπεια στην μέχρι τώρα πορεία του.

Γεωμετρικά σχήματα, με έντονο συμβολισμό, σε αποχρώσεις που έχουν βαρύτητα σε ένα σημειολογικό σύμπαν. Με κοινό σημείο προσδιορισμού των έργων τη λέξη Δύναμη και παράγωγά της. Ημερολόγια με βιωματικό υλικό στο έργο «Ο Ποιητής Στους Δρόμους», ανοικτά σε ημέρες σημαδιακές για τη ψυχοσύνθεση του καλλιτέχνη. Και ανάμεσα τους ένα ποίημα, κρυφό, καλυμμένη η κάθε του λέξη με μαύρο υλικό. Με τον καφέ ζεστό στο τραπέζι συναντήσαμε τον Αγγελο Σκούρτη όπου και μας μίλησε με αφορμή την έκθεση. Κάτι που άλλωστε θα έκανε και με τον καθένα.

Είναι μία τελετουργία για εσάς ο καφές;
Ο καφές είναι ένα πολιτικό ρόφημα. Στην Ελλάδα ταυτίστηκε με την έννοια του δημοσίου λόγου. Τα καφενεία ήταν χώροι ξεκούρασης, επικοινωνίας, διαλόγου. Σε αυτά ζυμώθηκαν αλλά και ξεκίνησαν επαναστάσεις. Στην Ελλάδα υπήρχαν λογοτεχνικά καφενεία. Για παράδειγμα ο Σεφέρης και ο Ελύτης σύχναζαν σε καφενεία-στέκια. Ήταν κοινωνικοί χώροι όπου σχημάτιζαν οι παρέες ιδιωτικούς κύκλους. Παλαιότερα ήταν συνηθισμένη η φράση "έλα να κουβεντιάσουμε πίνοντας ένα καφέ". Στις μέρες μας έχασε την αυθεντικότητα του το καφενείο. Τώρα στον καφέ αφιερώνουμε ένα δεκάλεπτο, διεκπεραιώνουμε καταστάσεις, δεν επικοινωνούμε. Πρόσφατα διέσχισα την οδό με τα καφέ στο Κολωνάκι και μου έκανε εντύπωση ότι οι θαμώνες δεν κοιτάζονταν μεταξύ τους αλλά ήταν στραμμένοι προς τους περαστικούς. Πλέον το καφενείο έχει αποκτήσει τις ιδιότητες της οθόνης, όπως την οφθαλμολαγνεία.

Πόσο καιρό δουλέψατε τη νέα σας έκθεση;
Για αρκετό χρόνο, δύο χρόνια συγκεκριμένα. Και αυτό επειδή όταν δουλεύεις ακόμα και το ελάχιστο πρέπει να είναι σωστά οργανωμένο. Παράδειγμα, αν τα έργα αυτά στηθούν αλλού θα έχουν μία εντελώς διαφορετική αίσθηση. Επειδή δεν διακοσμούν τον χώρο αλλά τον σηματοδοτούν. Δηλαδή ο χώρος διαμορφώνει το έργο και το έργο τον χώρο.

Τα νέα έργα βρίσκονται σε συνάρτηση με το μέχρι τώρα καλλιτεχνικό σας ύφος ή διαφοροποιούνται;
Σαφώς σε συνάρτηση. Πιστεύω ότι το νέο πηγάζει πάντα από το παλιό. Αυτή η ανακύκλωση συντελείται με το να χρησιμοποιείς λιτά πράγματα, αλλά να θεωρούνται καινούρια. Δεν ενστερνίζομαι την άποψη που είχαν οι καλλιτέχνες στην αρχή του 20ου αιώνα, που πίστευαν ότι δημιουργούσαν καινούρια πράγματα. Δεν ήταν πάρα αφαιρετικά. Δηλαδή δεν καταργείς το παρελθόν σου, αλλά το ανακυκλώνεις, προχωράς λίγο μπροστά και γυρίζεις πίσω, ξαναβλέποντας ό,τι έχεις αφήσει. Όπως και ο πολιτισμός.

Αυτό σημαίνει ότι κάνετε επιλογές;
Βέβαια, άλλα πράγματα απορρίπτεις και σε αλλά προχωράς.

Στα έργα σας υπάρχει έντονη η γεωμετρικότητα. Ποια είναι η σημασία στην προσωπική σας απόδοση; Υπάρχει κάποια κωδικοποίηση;
Ναι, για παράδειγμα ο κύκλος θεωρώ ότι είναι το πιο ελληνικό σύμβολο και όχι σήμα. Αν σκεφτούμε με ποιο σχήμα θα αποδίδαμε την δημοκρατία; Τον κύκλο. Ακόμα με τον κύκλο ταυτίζεται η θεατρική σκηνή. Επίσης ο σταυρός είναι ένα σύμβολο που ορίζει τα σημεία του ορίζοντα αλλά και τις τέσσερις διαφορετικές καταστάσεις του ανθρώπου. Σύμβολο είναι και το τρίγωνο. Ακόμα και στον χριστιανισμό χρησιμοποιείται το τρίγωνο, δηλώνοντας την Αγία Τριάδα. Έχει την έννοια της θεότητας μέσα του. Τα σχήματα λοιπόν δεν είναι απλά γεωμετρικά σύμβολα ή διακοσμητικά. Γενικά σε όλα μου τα έργα ισχύει ο κανόνας ότι μικρά πράγματα γίνονται μεγάλα σε συνάρτηση με τη δύναμη που προσδίνει ο ίδιος ο χώρος. Είναι δηλαδή ισοδύναμα ο τοίχος με το έργο. Οι χιλιάδες σκιές που υπάρχουν ανάμεσά τους δίνουν την δική τους δύναμη στο έργο.



Ποια είναι η βιωματική σχέση που απορρέει από τα ημερολόγια;
Είναι η έννοια του χρόνου που με απασχολεί. Παράδειγμα, οι ημέρες όπου [τα ημερολόγια] είναι ανοικτά ανήκουν στη λατρεμένη μου εποχή: το τέλος της άνοιξης και τις αρχές του καλοκαιριού. Επίσης όλα τα ημερολόγια είναι χρησιμοποιημένα: υπάρχουν υπενθυμίσεις για συναντήσεις, ραντεβού με γιατρούς, σημειώσεις κ.ά. Αυτά έχουν μία άλλη σημασία όταν τα ξεφυλλίζεις με το πέρασμα του χρόνου. Αισθάνεσαι μία νοσταλγία για το εφήμερο. Στα έργα έχω «κλειδώσει» τις σελίδες τους βιδώνοντας τες. Αυτή η πράξη έχει σχέση με το προσωπικό απόρρητο. Ότι δηλαδή διαφυλάττω αυτό που αισθάνομαι εντελώς δικό μου.
 
Ανάμεσα στις δύο συστοιχίες των ημερολογίων υπάρχουν ορθογώνιες γραμμές σε διάφορα μήκη που διακόπτονται. Ποιος είναι ο συμβολισμός τους;
Είναι ένα ποίημα, ένα μικρό απόσπασμα από το «Κατά Σαδδουκαίων» του Μιχάλη Κατσαρού, που έσβησα τις λέξεις. Αυτό που μένει, οι διακεκομμένες γραμμές είναι ένα γεωμετρικό σχήμα το οποίο όμως κρύβει ένα ρυθμό, μία αρμονία που συνομιλεί με τα έργα και τον χώρο.

Στην σειρά έργων «Δυνάμεις Φωτός» πώς ερμηνεύετε τους χρωματισμούς που τα διαφοροποιούν;
Φανερώνουν τη σχέση που έχει το φως με το ελληνικό περιβάλλον. Το λευκό συμβολίζει το πρωινό φως. Το κίτρινο το μεσημέρι και το μπλε το σούρουπο. Έχω μία ανάμνηση από τα παιδικά μου χρόνια: η μητέρα μου όταν έφευγε η μέρα με φώναζε να έρθω στο σπίτι επειδή νύχτωνε. Δεν ήθελα, όμως, και της απαντούσα στο κάλεσμα ότι δεν είναι νύχτα. Και όταν με ρωτούσε "τότε τι είναι;" απαντούσα "μέρα με λίγη νύχτα". Δεν ήθελα να παραδεχτώ ότι η ενδιάμεση κατάσταση, με τον μπλε ουρανό που χάνεται το φως, είναι νύχτα. Επίσης θυμάμαι κάποτε που βρέθηκα για μία έκθεση στη Σουηδία μου είπε ένας γηγενής φιλέλληνας ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε τυχεροί επειδή λατρεύουμε τον ήλιο. Ασυναίσθητα του απάντησα ότι δεν λατρεύουμε τον ήλιο αλλά τον ίσκιο. Δηλαδή ζητάμε τον ίσκιο, όχι για να κρυφτούμε από τον ήλιο, αλλά επειδή στην Ελλάδα υπάρχει η δυνατότητα μεταξύ του φωτός και του σκοταδιού να βρεθείς σε έναν άλλο χώρο, αυτό που ονομάζουμε υπόστεγο, στέγαστρο. Κάτι που δεν υπάρχει σε άλλα μέρη με αυτή την ιδιότητα.

Δηλαδή η αντίθεση που ορίζεται στο μεταίχμιο των καταστάσεων σας προβληματίζει;
Ναι, και δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτό που λέμε ορθό λόγο στην ελληνική σκέψη έχει μέσα του την αμφιβολία. Αυτό το «Είναι δεν είναι/ Είναι αλλά μπορεί να μην είναι». Πρόκειται για μία θέση που δεν ισχύει στους καλβινιστές και τους προτεστάντες, που με απόλυτο τρόπο θεωρούν πως ό,τι δεν είναι σωστό είναι λάθος. Στους Έλληνες και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία υπήρχε πάντα η έννοια του ενδιάμεσου. Πιστεύω, και ας κάνω και λάθος, ότι οι Έλληνες δεν υπήρξαν ποτέ δογματικοί. Ήταν ανοικτοί σε κάθε τι καινούριο και έτοιμοι στο να απορρίψουν ό,τι θεωρούσαν άχρηστο. Σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους, που πήραν τον ορθό λόγο και τον έκαναν ορθολογισμό, χωρίς να αφήνει η κοσμοθεωρία του περιθώριο για παραδοχή των λαθών. Όπως και στη σημερινή κατάσταση, ολόκληρη η Ευρώπη δεν παραδέχεται κανένα λάθος στην οικονομική της πολιτική. Πρόκειται για μία κατάσταση απόρροια του δογματισμού της ευρωπαϊκής σκέψης Και χωρίς να θεωρώ ότι εμείς πράξαμε σωστά.

Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο σκοπός της τέχνης;
Πιστεύω ότι πάντοτε η τέχνη σκοπό είχε τον θεατή και την ζωή. Στις περιπτώσεις της τέχνης που απασχολούσαν μόνο τον θάνατο υπάρχει το παράδειγμα της Αρχαίας Αίγυπτου που λειτουργούσε ως δίαυλος μεταθανάτιου επικοινωνίας. Σε αντίθεση με τους αρχαίους Έλληνες, για παράδειγμα, σύμβολα της ομορφιάς ήταν ο κούρος και η κόρη. Η επεικόνηση του νέου ανθρώπου που περιγράφει ότι ο θεός και ο άνθρωπος είμαστε ένα. Ειδικότερα ο καλλιτέχνης έχει ανάγκη την επικοινωνία και ο θεατής έχει ανάγκη τον καλλιτέχνη. Είναι κάτι όμως που στις μέρες μας έχει χαθεί. Νομίζω πως είναι η μοναδική περίοδος της ιστορίας που ο άνθρωπος έχει μείνει μόνος του σε σχέση με τον ποιητή. Σε άλλες εποχές ο ποιητής είναι αυτός που τραβάει τον κόσμο, ο μπροστάρης. Στις μέρες μας ο ποιητής- δημιουργός είναι χαμένος. Ενδιαφέρεται για παράδειγμα περισσότερο να μιλήσει στα ΜΜΕ για το έργο του παρά να έρθει σε επαφή με το κοινό.

Αυτή η αντίληψη πιστεύετε αλλάζει στην περίοδο της κρίσης;
Ναι, η άποψη μου είναι πως στην περίοδο που αλλάζουν τα πράγματα η τέχνη γίνεται πολύ αυστηρή. Για παράδειγμα, αν παρατηρήσουμε την αρχαιότητα τον 5ο αιώνα διαδέχεται ο 6ος αιώνας, στην κλασσική αναγέννηση η οποία δεν έχει «στολίδια». Επίσης στις αρχές του 20ου αιώνα που αλλάζουν τα πράγματα η τέχνη είναι πολύ αυστηρή, παράδειγμα ο Καζιμίρ Μάλεβιτς κλπ.

Πώς είναι η μέχρι τώρα επαφή σας με το κοινό στο πλαίσιο του Καφενείου;
Καταρχάς ήθελα να ενώσω όλη την γκαλερί στο να μην είναι ένας άδειος χώρος που θα περιέχει τα έργα μου. Θέλησα να λειτουργεί το σύνολο του χώρου και των έργων ως ένα ενιαίο έργο τέχνης και ένας κοινωνικός χώρος όπως τα καφενεία. Λειτούργησε. Αυτό που μου κάνει εντύπωση τη βραδιά των εγκαινίων είναι ότι διάβαζαν το κείμενο και είχαν διάθεση για κουβέντα. Με πήραν πολλοί άνθρωποι συγκινημένοι την επόμενη μέρα. Ίσως να το έχει ανάγκη η εποχή μας. Αυτό σημαίνει ότι κάτι αλλάζει μέσα μας. Η επικοινωνία και η άμεση επαφή είναι κάτι που έχουμε ανάγκη. Είμαστε όλοι σε μία κατάσταση που οριοθετεί μία καινούργια αρχή. Να μην λειτουργήσει απλά ένα ωραίο έργο και να σταματήσει εκεί.

Όποιος έρθει εδώ θα πιει τον καφέ του και θα κουβεντιάσετε. Είστε έτοιμος να ακούσετε τα πάντα;
Ναι, τα πάντα, ακόμα και τα προσωπικά του. Ένα μεσημέρι ήρθε μία κυρία και μου είπε για προσωπικά της θέματα, παρά το ότι δεν την ήξερα. Ήταν το ίδιο πράγμα, σαν να μιλούσαμε για τέχνη. Ταυτίστηκε αυτό που κάνω με αυτό που έχει, το προσωπικό με το κοινωνικό. Την ρώτησα αν ασχολείται με την τέχνη και μου απάντησε όχι, αλλά ότι έχει άλλα προβλήματα και άρχισε να μου τα εξηγεί. Ένοιωσε μία ελευθερία στο να μιλήσει σαν να είχε απέναντι της έναν δικό της άνθρωπο. Προσέχω όμως να μην πίνω πολλούς καφέδες γιατί θα τρελαθώ.

Info:
Η επιμέλεια της έκθεσης είναι της Λίνας Τσίκουτα
Γκαλερί «Εκφραση Γιάννα- Γραμματοπούλου. (Βαλαωρίτου 9α, Αθήνα)
Έκθεση «Έλα να Πιούμε τον Καφέ Μαζί» του Άγγελου Σκούρτη 
Έως τις 9 Φεβρουαρίου