«Το μέλλον ξεκινά εδώ»: Ο εικαστικός Στέφανος Τσιβόπουλος μιλά στο in2life

συνέντευξη στον Γιάννη Ασδραχά

 «Το μέλλον ξεκινάει εδώ» (The Future Starts Here) είναι ο φιλόδοξα… καταφατικός τίτλος της πολιτικής έκθεσης του Στέφανου Τσιβόπουλου που εγκαινιάζεται το Σάββατο, 1η Σεπτεμβρίου, σε ένα χώρο όπου η βιωματική δύναμη ξεχειλίζει: το παλαιό Ελαιουργείο «Βότρυς» στην Ελευσίνα -στο πλαίσιο των φετινών "Αισχυλείων".

Όμως, το μέλλον όπως το αποδίδει ο εικαστικός δεν έχει την τυπική του διάσταση κι ερμηνεία, αφού εκτείνεται έτσι ώστε να επιτυγχάνεται το φαινομενικά ακατόρθωτο: Όλοι οι χρόνοι, παρελθόν, παρόν και μέλλον, να είναι παρόντες. Εντός αυτής της σύμβασης εδράζεται η σειρά νέων συνθέσεών του που έχουν υλοποιηθεί ειδικά για την Ελευσίνα, σε απόλυτη συνάρτηση με την ιστορία της πόλης, ήδη από τότε που αχνόφεγγε το λυκαυγές της βιομηχανικής επανάστασης στην Ελλάδα. Εξ ου κι έχει αξιοποιηθεί αρχειακό υλικό από την ιστορία της περιοχής αλλά και πρώτες ύλες που κάποτε άνηκαν στο Ελαιουργείο.  

Το πρώτο μέρος της έκθεσης ασχολείται με την τρέχουσα κρίση, μέσα από χωρικές εγκαταστάσεις που ενσωματώνουν το βίντεο, την πέρφορμανς, φωτογραφικά, τηλεοπτικά και κινηματογραφικά αρχεία. Το δεύτερο μέρος αναδεικνύει, το φαντασιακό και το ποιητικό μέσω μιας ταινίας γυρισμένης στην -και για την- Ελευσίνα.

Στο σύνολό τους, όπως σημειώνεται, τα έργα του καλλιτέχνη συνθέτουν μία ‘αντίδραση’ στην τρέχουσα κοινωνικοπολιτική και οικονομική κρίση, ορισμένη και παραγμένη με το αίσθημα του κατεπείγοντος.

Το in2life μίλησε με τον Έλληνα καλλιτέχνη που ζει στο Άμστερνταμ συμμετέχοντας σε διεθνείς εικαστικές δράσεις .Ο Στέφανος Τσιβόπουλος έχει τιμηθεί με το βραβείο Golden Cube για την καλύτερη βίντεο εγκατάσταση στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Kasseler στο Kassel της Γερμανίας, ενώ έργα του έχουνε εκτεθεί μεταξύ άλλων στη Manifesta 8 στην Ισπανία, στο Centre Pompidou, στο Fondazione Pistoletto και στην 4η Riga Quadrennial.

 

Κληθήκατε να δημιουργήσετε σε ένα χώρο με έντονη βιωματικότητα αλλά και επιβλητικό μέγεθος. Πώς ήταν η «συνδιαλλαγή» σας;

Η παρουσία του χώρου είναι έντονη και με εμπνέει. Παρ’ ότι είναι άδειος αναδύει πολλές εικόνες, μπορείς και συνομιλείς. Όσο περισσότερο χρόνο ξοδεύει κάποιος εδώ, τόσο περισσότερο νιώθει την ιστορία. Είναι βιωματικός τόπος, με έντονες αισθήσεις. Δεν είναι σχήμα λόγου, είναι η πραγματικότητα. Αισθάνομαι ότι υπάρχει ένα φάντασμα που σε φιλοξενεί. Προσπαθώ λοιπόν να είμαι παρών, χωρίς να γίνομαι ενοχλητικός.

Πώς λειτουργείτε καλλιτεχνικά όμως με το ελαιουργείο;

Από άποψη εγκαταστάσεων δημιουργήθηκε ένα μεγάλο πρότζεκτ που καταλαμβάνει οκτώ αίθουσες. Είναι μεγάλη πρόκληση, εγχείρημα δύσκολο ακόμα και σε κλίμακα ευρωπαϊκή. Είναι ρίσκο. Στο Άμστερνταμ παρουσίασα κάτι παρόμοιο σε διαφορετικού τύπου στέγη, μία γκαλερί. Εδώ όμως είναι τελείως «άλλο πράγμα». Τέτοιοι χώροι στο εξωτερικό δεν  χρηματοδοτούνται  για ανάλογες  εκθέσεις. Μπορεί βέβαια να συνέβαινε αυτόνομα από μία ομάδα καλλιτεχνών.

Ποιες ήταν οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε όταν βρεθήκατε σε αυτόν;

Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ήταν το πώς θα συνυπάρξει, θα φιλοξενηθεί το έργο μου στο Ελαιουργείο. Αντιμετώπισα τον χώρο σαν αρχαιολογία της εργασίας. Δεν ήθελα να προσβάλω την μνήμη του επεμβαίνοντας ή ακόμα και ακουμπώντας στα αντικείμενά του. Για παράδειγμα, δεν χρησιμοποιώ «κομμάτια» του Ελαιουργείου ως βάθρα ή βάσεις. Προσδίδω το σεβασμό ενός αρχαιολόγου στην ανασκαφή. Έχω βάλει ακόμη και επιγραφές με τις ονομασίες τους σε αντικείμενα που βρίσκονται διάσπαρτα στο χώρο. Παράλληλα, ο κατάλογος της έκθεσης λειτουργεί και ως οδηγός των χρήσεων των χώρων και των αντικειμένων του Ελαιουργείου.

Ποιες επιθυμίες-στοχοθεσίες προκύπτουν από αυτήν την συνδιαλλαγή σας με τον χώρο;

Πρόθεσή μου ήταν η αποκατάσταση της σχέσης του με το κοινό μέσω της ανάγνωσης του.

Ανάγνωσής του;

Πρόκειται για μία προσέγγιση που συντελείται χωρίς να αφήνει ερωτηματικό. Έρχονται και «κλειδώνουν» πράγματα μέσα στην έκθεση. Βλέπω, δηλαδή, τον χώρο σαν ένα κείμενο που ξεθώριασαν κάποιες λέξεις του, αλλά επεβίωσαν κάποιες άλλες. Και αυτές που σώθηκαν προσπάθησα να κάνω προτάσεις. Χρησιμοποιώντας όμως αντί των λέξεων αντικείμενα τα οποία εκτείνονται στο φαντασιακό του αναγνώστη. Και αυτή είναι η πρόθεση μου: ο θεατής να φανταστεί τα αντικείμενα.

Πώς συντελείται η προσέγγιση του φαντασιακού; Ποια μέσα επιστρατεύετε;

Έχω μία ξεκάθαρη ιδέα, αυτή των τριών σημείων στο χρόνο, όχι στο χώρο. Ένα ταξίδι σε διαφορετικά μοντέλα χρόνου. Όπου ο χρόνος είναι κυκλικός και παλινδρομικός, βρίσκεται μεταξύ παρελθόντος παρόντος και μέλλοντος. Παράλληλα, το φιλμ που προβάλλεται ειδικά για την έκθεση - ντοκιμαντέρ, όπου εμπλέκεται η μυθοπλασία - ανασυνθέτει την πορεία του Θριάσιου στη βιομηχανία. Το παλιό υλικό της πόλης, από τα αρχεία του εργατικού κέντρου και του πολιτιστικού οργανισμού, έχει έντονη, είτε θες είτε όχι, την εργατική καταγωγή. Όταν γυρίζεις μία ταινία για την Ελευσίνα αυτή θα  αφορά και άλλα μέρη του κόσμου με κοινά ή παρόμοια προβλήματα. Για παράδειγμα το υλικό του ντόπιου φωτογράφου Ε.Τσάκου, ο οποίος εστίαζε σε  απεργιακές κινητοποιήσεις και ζητήματα εργατιάς συγχρόνως στρεφόταν στα λουλούδια της Ελευσίνας. Στο έργο του, τα άνθη έχουν άλλη αξίωση αλλά πρέπει να κάνεις συνδέσεις. Ανάλογες συνδέσεις κάνω εγώ στα αρχεία που δεν τις πρόσεξαν, ίσως επειδή το θεωρούσαν δεδομένο. Με τη φωνή του παρελθόντος και του μέλλοντος, που αλληλοσυμπληρώνονται με αφηγήσεις από την ιστορία της Ελευσίνας με αφετηρία τα περιβόητα μυστήρια. 

Η ταινία θα παρουσιάζεται τμηματικά σε διάφορα σημεία στο βιομηχανικό συγκρότημα του Ελαιουργείου, ώστε ο θεατής να βρίσκεται σε αναζήτηση της αφήγησης, σαν ένας ταξιδιώτης μέσα στο χώρο και το χρόνο. Και στο μέλλον, όπως αυτό μπορεί να οριστεί μέσα από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Το φιλμ που επιδιώκει να διεγείρει ως ικανότητα τη δύναμη να φανταστούμε το μέλλον μας το ονομάζω documentary science fiction. Πιστεύω ότι το πρώτο μας βήμα είναι να φανταστούμε αυτό που θέλουμε. Ειδικά γι’ αυτό μιλά ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Και ο λόγος του φιλόσοφου έχει σημαντικό ρόλο στο αφιέρωμα αναγνώσεων που πραγματοποιείται με την συμμετοχή των κατοίκων της Ελευσίνας.

Συμμετέχουν και οι κάτοικοι;

Ναι. Ήθελα να φτάσει η εκφορά του λόγου στους απλούς πολίτες της Ελευσίνας. Ο προφητικός λόγος του Καστοριάδη ήθελα να βγει ακόμα και από χείλη που δεν τον καταλαβαίνουν. Την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί μία ανάγνωση- μαραθώνιος με λόγους του Καστοριάδη.

Ποια κείμενά του επιλέξατε;

Αποσπάσματα από ανοικτές διαλέξεις και μαγνητοφωνημένες συζητήσεις. Σε όλα αυτά υπάρχει η συμμετοχή του κοινού. Ο δήμαρχος Ελευσίνας θα διαβάσει το πρώτο κείμενο και κάθε 15 λεπτά θα συνεχίζει την ανάγνωση κάποιος άλλος που θα παίρνει τον λόγο σαν σκυτάλη την ίδια στιγμή. Το ποιοι θα διαβάζουν δεν έχει σημασία επειδή το έργο δουλεύτηκε με σκοπό να ανοιχθεί στην κοινωνία. Ένα από τα κείμενα ονομάζεται «Διάλεξη στους σπουδαστές του Παρισιού» και είναι του 1978. Πρόκειται για μία συγκλονιστική ανάλυση που ξεκινά από μαρξιστικές θεωρίες κι εξετάζει περιπτώσεις που αφορούν την κρίση εκείνης της περιόδου, οι οποίες είναι πανομοιότυπες με της εποχής μας. Η επαναπροσέγγιση στο σήμερα γίνεται μέσω των ίδιων ερωτήσεων που έθεσε στο κοινό ο φιλόσοφος πριν από 34 χρόνια. Θα τις απευθύνει το κοινό αναβιώνοντας εκείνη την κουβέντα όπως ακριβώς είχε γίνει. Η συνθήκη της ανάγνωσης, που εμπεριέχει τη δύναμη της ιδέας, θα φέρει τον ανυποψίαστο θεατή εν μέσω ενός δρώμενου.

Ποιο είναι το νόημα του τίτλου της έκθεσης; Πώς  το μέλλον ξεκινάει εδώ;

Υπάρχει σύνδεση με το μέλλον μέσω της πολιτικής της οικονομίας και της ιστορίας. Αυτό που δεν έχει έρθει ακόμα  είναι η μόνη μας ελπίδα, η σωτηρία. Αν υπάρχει κάτι που είναι δημιουργικό είναι η προβολή που κάναμε φαντασιακά στο μέλλον. Το μόνο που μας απομένει είναι λοιπόν να την ξεκλειδώσουμε. Να φτιάξουμε το μέλλον να το φανταστούμε με νέα θεώρηση των πραγμάτων όχι απαραίτητα αισιόδοξα αλλά δημιουργικά. Όπως αναφέρεται ο Μαρξ στο 7ο κεφάλαιο: όταν παρατηρεί ένας αρχιτέκτονας τον ιστό της αράχνης την ζηλεύει. Όμως, αν συγκρίνεις τον χειρότερο κατασκευαστή με το έργο της αράχνης ή τη μέλισσα, η διαφορά είναι ότι ακόμα και αυτός θα φανταστεί πρώτα αυτό που θα δημιουργήσει. Εντέλει η φαντασία προϋπάρχει της πράξης.

Για την εγκατάστασή σας συνεργαστήκατε με την ομάδα Προφορικής Ιστορίας Kυψέλης (ΟΠΙΚ). Πώς προέκυψε;

Η ΟΠΙΚ κάνει στη Κυψέλη αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα. Εκεί προσομοιάζουν τα πάντα με την Ελευσίνα. Ουσιαστικά είναι ένα μοντέλο. Τα παιδιά διασώζουν κομμάτια πολύτιμης προφορικής ιστορίας, παίρνοντας συνεντεύξεις από παλιούς κατοίκους της Κυψέλης. Με ενδιέφερε ο λόγος που συλλέγουν, άλλωστε και εγώ δουλεύω με μικρά κομματάκια της πραγματικότητας.

Ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης σε αυτήν την κρίση; 

Θεωρώ ενδιαφέρον να αναφερθώ σε μία έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Γερμανία. Στην ερώτηση τι θα ήθελες να κάνεις στη ζωή σου, το 20% των απαντήσεων ήταν ότι ήθελαν να είναι καλλιτέχνες. Στην Ελλάδα θεωρώ ότι υπάρχει τεράστια ανάγκη για έκφραση. Βλέπουμε πάρα πολλούς να σπουδάζουν θέατρο, μουσική, κινηματογράφο, μόδα κ.α., ακόμα και να συμμετέχουν σε ριάλιτι «Ταλέντων». Πιστεύω ότι ο κόσμος θέλει να χρησιμοποιήσει την τέχνη για να καλλιεργηθεί σε ψυχή και πνεύμα. Όμως ο δημόσιος χώρος στην Ελλάδα δεν σου επιτρέπει να φανερώνεις τις ευαισθησίες σου, είναι άγριος με εντάσεις. Η τέχνη είναι ένα εκκολαπτήριο αυτής της ευαισθησίας.

Ζείτε και εργάζεστε στο εξωτερικό. Αισθάνεστε ότι έχετε επαφή με την ελληνική πραγματικότητα; 

Ζω στην Ολλανδία, αλλά ταξιδεύω πολύ και δεν αισθάνομαι ότι έχω φύγει από την Ελλάδα, απλά είμαι λίγο μακριά.

Οπότε ποια είναι η επόμενη σας παρουσία στη χώρα;

Το φεστιβάλ κινηματόγραφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας» περιλαμβάνει ένα αφιέρωμα στη δουλειά μου. Θα προβληθούν τέσσερα έργα μου, ταινίες μυθοπλασίας μικρού μήκους (στο Δαναό),παραγωγές από το 2006 έως το 2009. Παράλληλα, θα μετατρέψουμε το φουαγιέ του κινηματογράφου σε εικαστικό χώρο. Θα έχει τον χαρακτήρα μουσειακής έκθεσης, χάρη στην  παρουσίαση μίας σειράς αρχείων. Επίσης θα προβληθεί στα εγκαίνια του φεστιβάλ και για πρώτη φορά στην Ελλάδα η ταινία μου «Lost Monument». Το φιλμ αφορά το χρονικό του αγάλματος του Τρούμαν .

Η έκθεση του καλλιτέχνη πραγματοποιείται σε συνεργασία με την αρχιτεκτονική ομάδα In Situ και τη σχεδιάστρια Μαίρη Ικονιάδου.

The Future Starts Here

Του Στέφανου Τσιβόπουλου

Σάββατο 1 Σεπτεμβρίου – Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2012

Eίσοδος 3 ευρώ

Παλαιό Ελαιουργείο - Παραλία Ελευσίνας

Παράλληλα με την έκθεση του Τσιβόπουλου (1 Σεπτεμβρίου - 4 Οκτωβρίου) θα πραγματοποιείται  στο "Λ.Κανελλόπουλος" έκθεση με τίτλο "Βήματα πορείας" με καλλιτέχνες που παρουσίασαν δουλειά τους στα προηγούμενα Αισχύλεια. 

Στην έκθεση συμμετέχουν οι Βάννα Ξένου, Θώδωρος, Καλλιόπη Λεμού, Μάριος Σπηλιόπουλος, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Διοχάντη και Στήβεν Αντωνάκος.