Η τέχνη κάνει στάση… στο μετρό

του Γιώργου Κόκουβα

Ένα ευρώ και σαράντα λεπτά. Τόσο στοιχίζει η είσοδος στο δίκτυο της πιο δημοφιλούς γκαλερί της Αθήνας. Εκείνου του δικτύου μπροστά από τα έργα του οποίου περνάμε καθημερινά, συνήθως χωρίς να τους δώσουμε καμία σημασία. Κι όμως, σε αυτά τα έργα είναι που συναντάται με απόλυτη ακρίβεια η χρηστικότητα μιας εγκατάστασης με την «άχρηστη» φύση της τέχνης. Η καθημερινή ρουτίνα του μετρό με την αισθητική αξία μιας καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Γιατί, μπορεί τις περισσότερες φορές, πάνω στην βιασύνη του συρμού να εστιάζουμε στον φωτεινό πίνακα με τα δρομολόγια και όχι στο διπλανό γλυπτό, αλλά τελικά αν το σκεφτούμε, τα έργα τέχνης είναι αυτά που κάνουν τους σταθμούς του αθηναϊκού μετρό «ανθρώπινους». Χωρίς αυτά, θα ήταν απλώς άχαρες τρύπες τυφλοπόντικα στο έδαφος με κυλιόμενες σκάλες.

Αυτό που σπάνια σταματάμε για να κάνουμε στους σταθμούς της πόλης, αποφασίσαμε να το κάνουμε μέσα από φωτογραφίες: να γνωρίσουμε τα «γνωστά-άγνωστα» έργα τέχνης του μετρό. Τι ιστορία κρύβουν τα πουλιά στο Μέγαρο Μουσικής; Τι κοιτάζει η Μελίνα στην πλατφόρμα της Ακρόπολης; Είναι τέχνη τα νέον των Αμπελοκήπων; Πού κάνουν στάση ο Φασιανός, ο Μόραλης και ο Βαρώτσος;

Επόμενη στάση: Σταθμός Λαρίσης
Άτιτλο παραμένει το έργο τέχνης που κοσμεί τον σταθμό Λαρίσης – κι όμως, είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα. Κι αυτό, χάρη στα χαρακτηριστικά ανθρωπάκια του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Γιάννη Γαϊτη, τα οποία κοσμούν το σπίτι του στην Ίο και έχουν χρησιμοποιηθεί από τον ίδιο σε σειρά από έργα του τα τελευταία 20 χρόνια της ζωής του – πέθανε το 1984. Η κόρη του, Λορέττα Γαϊτη, η οποία έδωσε και την άδεια να διακοσμηθεί ο σταθμός με μεταξοτυπία-αντίγραφο του έργου, είχε δηλώσει πως οι συγκεκριμένες μορφές ανθρώπων του είχαν γίνει εμμονή. Στο μετρό πάντως, όχι μόνο τα «ανθρωπάκια» ξαναζούν, αλλά το έργο επεκτείνεται και στην χρηστικότητα των καρεκλών της αποβάθρας, που έχουν πάρει κι αυτές την φόρμα του έργου.

Επόμενη στάση: Σύνταγμα

Να αποτυπώσει την διαχρονικότητα και την ροή του ελληνικού πολιτισμού στον χρόνο. Αυτός είναι ο σκοπός του ρολογιού που δημιούργησε ο γνωστός γλύπτης Θόδωρος για τον σταθμό του Συντάγματος, όπου η χρηστική αξία ενός καθημερινού αντικειμένου που όλοι συμβουλεύονται μόλις μπουν στον σταθμό συνδυάζεται με την συνεκδοχική χρήση του «ρολογιού του πολιτισμού». Όπως αναφέρεται και στην αφιερωμένη στον καλλιτέχνη ιστοσελίδα, theodoros.net «Η ιδιαιτερότητα προκύπτει από τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο τεχνικών και καλλιτεχνικών έργων μέσα από τα οποία εγγράφεται σε διάφορα υλικά η συνέχεια και η εξέλιξη στη διαχρονικότητα του Ελληνικού πολιτισμού». Στον ίδιο χώρο λοιπόν, συνυπάρχουν από αρχαία ευρήματα μέχρι σύγχρονα έργα γλυπτικής, όπως το «Αίθριο» του Ζογγολόπουλου.

Επόμενη στάση: Μεταξουργείο

Σε σκηνικό από παλιά ελληνική ταινία έχει μετατρέψει τον τοίχο του σταθμού η τέχνη του Αλέκου Φασιανού, ο οποίος νοσταλγεί την αίσθηση της παλιάς Αθήνας με το έργο του «Ο Μύθος της Γειτονιάς μου». Ο καλλιτέχνης που υπήρξε ο ίδιος «θρέμμα» του Μεταξουργείου ανέλαβε με τα έντονου χρώματος έργα του να αναβιώσει στο μετρό την γειτονιά του ’50, όταν ο οπωροπώλης ζύγιζε τα σταφύλια στην μπαλάντζα, οι άνθρωποι έκαναν άφοβα ποδήλατο και συνέρρεαν στο θερινό σινεμά «Αλκαζάρ».

Επόμενη στάση: Δουκίσσης Πλακεντίας

Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα… κάτω από την γη, και συγκεκριμένα στον σταθμό της Δ. Πλακεντίας, όπου ο διάσημος γλύπτης Κώστας Βαρώτσος δημιούργησε έναν ιδιότυπο γαλαξία από πέτρες που αιωρούνται πάνω από την κεντρική αίθουσα και δίνουν το στίγμα τους και στους υπόλοιπους χώρους του μετρό με διάσπαρτες μετέωρες «σταγόνες» και γυάλινες εγκαταστάσεις. 

Επόμενη στάση: Αμπελόκηποι

«Υπόγεια» και αθόρυβα, όπως αρμόζει στην underground φύση του μετρό, λειτουργούν προς τους περαστικούς οι νέον κατασκευές του σταθμού των Αμπελοκήπων, έργο του Ελληνοαμερικανού καλλιτέχνη Stephen Antonakos. Ο άνθρωπος που έχει «ντύσει» με τα νέον έργα του σημαντικά κτίρια από το Τόκυο μέχρι το Παρίσι και από την Νέα Υόρκη μέχρι… τον «κάτω κόσμο» της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, υποστηρίζει πως η τέχνη του είναι στην ουσία «πραγματικά πράγματα, σε πραγματικούς χώρους». Σε δεύτερο επίπεδο, οι φωτεινές εικαστικές γραμμές που οδηγούν τους επιβάτες μέσα και έξω από τον σταθμό, παραπέμπουν στις αρχαίες αθηναϊκές πομπές των πολιτών. Αυτό άλλωστε επισφραγίζει και ο τίτλος της εγκατάστασης: Πομπή (Procession). 

Επόμενη στάση: Πανόρμου

Όχι, δεν μπήκατε σε φουτουριστικό dancefloor. Το «φωτογλυπτικό» έργο «ΜΑΖΑΡΕΚΟ» του Έλληνα ζωγράφου-γλύπτη Μιχάλη Κατζουράκη κοσμεί τον σταθμό της Πανόρμου, και του προσδίδει ιδιαίτερο χρώμα χάρη στις εγκαταστάσεις καθρεφτών και χρωματικών αντανακλάσεων, δημιουργώντας την αίσθηση του ρυθμού στον χώρο. Ο καλλιτέχνης, γνωστός για τις μινιμαλιστικές του τάσεις, υπήρξε ο «πατέρας» της γραφιστικής τέχνης στην Ελλάδα, ποντάροντας πολλή από την λειτουργία των έργων του στην οπτική επικοινωνία. Σήμερα, συνεχίζει να παράγει έργο, το οποίο θα εκτίθεται από τις 8 Δεκεμβρίου στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης – μάθετε περισσότερα εδώ. 

Επόμενη στάση: Εθνική Άμυνα

Εκ των οικολογικότερων σταθμών του Αττικού Μετρό, η Εθνική Άμυνα έχει να επιδείξει ταυτόχρονα πολλά έργα, που μάλιστα… πολλαπλασιάζονται. Από αυτά, σίγουρα ξεχωρίζει εκείνο που συναντάμε στο πρώτο επίπεδο του σταθμού, όπου τα δώδεκα μεταλλικά δέντρα του Κώστα Τσόκλη αντανακλώνται στον απέναντι καθρέφτη και πολλαπλασιάζονται δίνοντας την εντύπωση ενός δάσους – γι’ αυτό και η εγκατάσταση ονομάζεται «Υπόγειο Πάρκο» - ένα απλό αλλά όμορφο στην σύλληψή του έργο.

Επόμενη στάση: Συγγρού-Φιξ

Ο γνωστός γλύπτης Takis άντλησε έμπνευση από τους σηματοδότες του σταθμού και δημιούργησε σε σκούρο φόντο τα «Φωτεινά Σινιάλα» του, το πρώτο του ανάγλυφο έργο που ενσωματώνει την χρήση λαμπτήρων. Ταυτόχρονα, στο επίπεδο των κυλιόμενων σκάλων έχει δημιουργήσει την εγκατάσταση «Φωτοβολταϊκή Ενέργεια», επιδεικνύοντας τα παιχνίδια του φωτός του προβολέα, που περνά από διάφορες μορφές ενέργειας μέχρι να ξαναφτάσει στα μάτια μας μέσα από τους λευκούς λαμπτήρες.

Επόμενη στάση: Πανεπιστήμιο

Ο μεγάλος ζωγράφος της γενιάς του ’30, Γιάννης Μόραλης, «ζει» ακόμη στον σταθμό της Πανεπιστημίου, όπου βρίσκονται σε περίοπτη θέση δύο συνθέσεις του. Μία σε κεραμικό πλακάκι και η άλλη σε μέταλλο, οι δύο δημιουργίες του Μόραλη προτείνουν ένα αρχαϊκό λεξιλόγιο με λιτή αλλά μοντέρνα αισθητική – το ίδιο άλλωστε είχε κάνει για τις περίφημες προσόψεις του ξενοδοχείου Χίλτον.

Επομένη στάση: Άγιος Ιωάννης

Το πρόγραμμα της εικαστικής πλαισίωσης του αττικού μετρό έφτασε και στους σχετικά νεότερους σταθμούς της πόλης. Στον Άγιο Ιωάννη, ο παραδοσιακός χάρτης της περιοχής αποκτά νέα πνοή, αφού γίνεται μεταλλικός και πλαισιώνεται από το γλυπτό έργο «Η πόλη ενώνει την διαφορετικότητα των ανθρώπων» της Χριστίνας Σαραντοπούλου. Πρόκειται για οκτώ δακτυλικά αποτυπώματα με έντονα χρώματα, που κινούνται συνεχώς και αποκαλύπτουν τον μεταλλικό χάρτη της γύρω περιοχής. Δείτε περισσότερα έργα της καλλιτέχνιδος εδώ. 

Επόμενη στάση: Μέγαρο Μουσικής

Ο λυρισμός που θα περίμενε κανείς να αναδίδει ο διάκοσμος του πιο «μουσικού» σταθμού της Αθήνας συνδέεται με μια τραγική ιστορία. Ο Πάνος Φειδάκης, δημιουργός της ψηφιδωτής σύνθεσης με τα πουλιά, πάνω στο μάρμαρο του σταθμού, λίγους μήνες αφού ολοκλήρωσε την συγκεκριμένη εικαστική παρέμβαση με τίτλο «Μπαμπουζίνα», έδωσε τέλος στην ζωή του σε ηλικία 46 ετών. Κάπως έτσι, η λιτή, όμορφη εικαστική «δωρεά» του στο επιβατικό κοινό έγινε τελικά το κύκνειο άσμα του.

Επόμενη στάση: Ακρόπολη

Εδώ η τέχνη δεν χρειάστηκε να παραχθεί: Κληροδοτήθηκε από την Αρχαία Ελλάδα και βρέθηκε εν μέρει κατά την κατασκευή του μετρό, οπότε και ο σταθμός της Ακρόπολης αποτελεί ταιριαστό «σπίτι» για τα ευρήματα και τα αντίγραφα της αρχαιοελληνικής τέχνης. Έτσι, στο επίπεδο της έκδοσης εισιτηρίων οι προθήκες κοσμούνται από αετώματα, γλυπτά, κεραμικά και άλλα αντικείμενα από την κλασική Αθήνα, ενώ στις αποβάθρες, η μία πλευρά καλύπτεται από αντίγραφο της ζωφόρου του Παρθενώνα, ως υπενθύμιση των απόντων Ελγινείων μαρμάρων που λείπουν από τον πάνω χώρο, το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Και ακριβώς απέναντι, η Μελίνα χαιρετάει.

*Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του "Αττικό Μετρό"