Μέσα / Πέρα από τα σύνορα: Η Ευρωπαϊκή Ένωση ζωγραφίζει

του Γιάννη Ασδραχά

Με αφορμή την επέτειο των 30 χρόνων από την προσχώρηση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η «Ευρωπαική Τράπεζα Επενδύσεων» (ΕΤΕπ) εκθέτει για πρώτη φορά τη συλλογή της έργων τέχνης εκτός έδρας, σε ένα άλλο κράτος μέλος της ΕΕ, στους χώρους του «Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου».

Η συλλογή της ΕΤΕπ επικεντρώνεται σε έργα καλλιτεχνών από τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συγκρότηση της συλλογής ξεκίνησε το 1958, και αριθμεί περισσότερα από 550 έργα που καταγράφουν την ποικιλία και την πολυμορφία των εικαστικών εκφράσεων από το 1950 μέχρι σήμερα.

Στους χώρους του μουσείου παρουσιάζονται 37 έργα τα οποία υπογράφουν 34 καλλιτέχνες, που εντάσσονται σε διάφορα σύγχρονα ρεύματα της ευρωπαϊκής τέχνης. «Στόχος της παρουσίασής τους δεν είναι μόνον η προβολή της εικαστικής ταυτότητας της Ευρώπης του σήμερα, αλλά και η προσπάθεια διαλόγου τους με τα έργα της βυζαντινής τέχνης που περιλαμβάνονται στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου» σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης η Διευθύντρια του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου Ευγενία Χαλκιά και συμπληρώνει: «Πολλά χαρακτηριστικά στοιχεία της βυζαντινής τέχνης, περισσότερο εμφανή στη ζωγραφική, όπως η αφαιρετικότητα, η υπερβατικότητα, η πνευματικότητα και το υπεραισθητό, που αποτυπώνονται συνήθως στα ζωγραφικά έργα, βρίσκονται στον πυρήνα πολλών σύγχρονων εικαστικών ρευμάτων».

Επιμελήτρια της έκθεσης είναι η επιμελήτρια της συλλογής έργων τέχνης της ΕΤΕπ Delphine Munro και στον κατάλογο σημειώνει ότι στη θεματική προσέγγιση «Ευρώπη: Μέσα/Πέρα από τα σύνορα» η ιδέα των συνόρων –πραγματικών ή φανταστικών, φυσικών ή νοητών– είναι πανταχού παρούσα στην έκθεση. Το σύνορο μπορεί να θεαθεί ως περίγραμμα που οριοθετεί τον χώρο, τον χρόνο και τον λόγο. Η έκθεση φιλοξενεί τόσο ιστορικά παραδείγματα καλλιτεχνικών εκφράσεων που σήμερα έχουν πλέον καθιερωθεί, όσο και έργα που εξακολουθούν να θεωρούνται περισσότερο πειραματικά. Για να αναδείξει την πολυμορφία της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής παραγωγής, παρουσιάζεται ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνών, που δουλεύουν με πολυποίκιλα μέσα: πίνακες, γλυπτά, φωτογραφίες, φωτεινά κουτιά/ εγκαταστάσεις και έργα σε χαρτί.

Η περιήγηση για τον θεατή ξεκινά με μινιμαλιστικά χρώματα και μορφές, στην είσοδο και στην πρώτη αίθουσα. Η δεύτερη αίθουσα φιλοξενεί πλουσιότερα χρώματα και μεγαλύτερη ποικιλία οπτικών και καλλιτεχνικών προσεγγίσεων. Στην τελευταία εκτίθενται φωτογραφικές αναπαραστάσεις που, σε μερικές περιπτώσεις, αποτελούν άμεση αντανάκλαση της πραγματικότητας.

Περιήγηση στην έκθεση

Αναλυτικά, αφετηρία της έκθεσης είναι το έργο «Border By Memory» (2006) του βούλγαρου καλλιτέχνη Pravdoliub Ivanov. Πρόκειται για έναν σωλήνα νέον, ο οποίος αναπαριστά τον ρου του Δούναβη στα γεωγραφικά σύνορα Βουλγαρίας και Ρουμανίας. Δίπλα μια φωτογραφία της σλοβενικής καλλιτεχνικής ομάδας IRWIN, το έργο «Like to like/Mount Triglav» (2004). Η φωτογραφία απεικονίζει την αναβίωση ενός δρώμενου υπό τον τίτλο «Mount Triglav». Στην πρώτη αίθουσα το έργο «Exposed Painting Lamp Black» (2004) του Callum Innes αποτελεί άριστο παράδειγμα καθαρής «ατμοσφαιρικής αφαίρεσης», η οποία χαρακτηρίζει τους πίνακές του από τη δεκαετία του ’60.

Το έργο του Pedro Cabrita Reis «Polychrome n° 2» (2000) είναι αντιπροσωπευτικό του ενδιαφέροντος του καλλιτέχνη για την αντανάκλαση του φωτός μέσα από βασικά σχήματα και χρώματα. Στο «Passenger White White» (1997), ο ιρλανδός ζωγράφος Sean Scully διαταράσσει συνειδητά την πειθαρχία της δομής, επιτρέποντας σκόπιμα κάτι το ακανόνιστο, που αποτυπώνει στο έργο το αχνάρι μιας ζωντανής και λυρικής παρουσίας.

Οι μονοχρωμίες του Simon Callery στο έργο «Enniogram» (2000) καλεί τον θεατή να στοχαστεί. Η ιδέα της λευκής μονοχρωμίας, αποδίδεται από τον Joan Hernández Pijuan, στο έργο «Limits» (1998). Το Άτιτλο έργο (1996) του Jaume Plensa, πρόκειται για μια αφαιρετική δισδιάστατη απεικόνιση που αναπαριστά ένα κουτί ή έναν κλειστό χώρο. Ο Claudio Parmiggiani στο έργο «Delocazione» (1971), χρησιμοποιεί καπνό για να αποτυπώσει μια ορθογώνια σκιά σε λευκό καμβά. Το Άτιτλο γλυπτό (1996) του Γιάννη Κουνέλλη, αποτελείται από πέντε σιδερένιες επιφάνειες, στιλβωμένες και συνδεδεμένες μεταξύ τους, πάνω στις οποίες είναι βιδωμένη οριζόντια μια μεγάλη δοκός που συμπιέζει τσόχινα υφάσματα.

Στη δεύτερη αίθουσα αυτή αφετηρία είναι το Άτιτλο (1998) του Anish Kapoor, ένας καθαρός μπλε κύκλος γεμάτος ένταση. Οι σχεδιασμένες με μπλε στυλό γραμμές του Jan Fabre στο Άτιτλο (1987) φαίνεται σαν να κατευθύνονται από ένα τελετουργικό της φύσης. Έργο που διερευνά τις ιδέες της δομής και των δημιουργικών συνόρων είναι το «Bau»
(2001) του Clay Ketter. Πρόκειται για έναν πίνακα-κολάζ που μοιάζει με πρωτότυπη απόδοση μιας αρχιτεκτονικής τομής. Η μετάβαση στην τρίτη διάσταση είναι έκδηλη και στο έργο «Rotes Gitter» (1988-1999) του Imi Knoebel. Στο μεταλλικό αυτό πλέγμα από κάθετες και οριζόντιες λωρίδες, οι επιφάνειες από φωσφορίζον κόκκινο, μπλε και κίτρινο χρώμα υπογραμμίζουν την αίσθηση του τεχνητού.

Ο Günther Förg στο έργο «Portrait n° 11.181» (1991), με απλότητα δείχνει τα θερμά χρώματα να κυριαρχούν πάνω στα ψυχρά, μέσα από μια επιφάνεια σε έντονο πορτοκαλί που έρχεται να καλύψει το συνεπτυγμένο πράσινο τμήμα του πίνακα. Ο πίνακας του Juan Uslé Soñé «que revelabas X» (2002) αναπαριστά λωρίδες χρώματος σε οριζόντια διάταξη, τις οποίες τέμνουν κατακόρυφες μαύρες πινελιές με περίτεχνη, απτή υφή, δημιουργώντας την εντύπωση κεντήματος. Στο έργο «Endless Endless» (1999) της Fiona Rae, τέλεια ορθογώνια σχήματα, σχεδιασμένα με στένσιλ, αιωρούνται πάνω σε ένα μαύρο φόντο διακοπτόμενα από πινελιές ανάμεικτων χρωστικών.

Τα οργανωμένα με τάξη σχήματα διαρρηγνύονται από βίαιες κηλίδες χρώματος στο «Dynamo» (2000) του Bernard Frize. Σωληνοειδείς μορφές και χρωματιστά υβριδικά σχήματα εμφανίζονται στο έργο «The Song of the Blacks and theBlues» (1989-1996) της Louise Bourgeois. Η ιδέα της Φύσης, είναι παρούσα στο Άτιτλο έργο του Per Kirkeby (1996) . Ένα είδος σκοτεινότητας αποπνέει το «Portrait No. 11.81» (1981) του Antonio Saura. Το ανθρώπινο ον απεικονίζεται με τραχύ, αλλά έντονα εκφραστικό τρόπο στο έργο της Marlene Dumas με τίτλο «Rival» (1983).

Στην τρίτη αίθουσα ξετυλίγεται το φωτογραφικό τμήμα της έκθεσης. Τη λάμψη που εκπέμπει η μεταλλική επένδυση του διάσημου παρισινού κτηρίου μεταφέρει το έργο «Institut du Monde Arabe N° 18» (2001) του Ola Kolehmainen. Η Riitta Päiväläinen στα δύο έργα της «Wind I», «Wind II» (2000), αιχμαλωτίζει αχανή τοπία, που φιλοξενούν σκιές ανθρώπινης ζωής: πουκάμισα παγωμένα ή να χορεύουν από τον άνεμο. Ο Mimmo Jodice με τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του από τοπία της Μεσογείου παρουσιάζει τον ορίζοντα της θάλασσας στο «Dormiente a Trentaremi» (2003) και μία λευκή καρέκλα μόνη σε μια παραλία στο “Sidari” (2000).

Η φωτογραφία με τίτλο «Loire et Cher, France» (2000) του Elger Esser είναι μια μελέτη της εικόνας ενός νησιού, λουσμένου στο φως του ήλιου, στη συμβολή των δύο ποταμών. «Icy Prospects No. 28» (2006) είναι ο τίτλος του «φωτογραφικού πίνακα» του Jorma Puranen. Το έργο «Splendour of Myself IV» (2007) της Zofia Kulik είναι μια αινιγματική αυτοπροσωπογραφία της καλλιτέχνιδος, που θυμίζει εικόνα από γοτθικό βιτρό και την απεικονίζεται με μορφή βασίλισσας. Ένα σύμπλεγμα αιωρούμενων φωτογραφιών μιας γυναίκας με πέπλο η οποία είναι τυλιγμένη σε ένα μαύρο τσαντόρ περιέχει το έργο «Black Oracles» (2009) της Maïmouna Patrizia Guerresi.

Στο έργο «Following the right hand of Marlene Dietrich in “The Song of Songs”» (2009) του Pierre Bismuth, τα χαρακτηριστικά της χολιγουντιανής σταρ εξαφανίζονται πίσω από μια επιθετική συστάδα γραμμών επάνω στο κάλυμμα από πλεξιγκλάς. Το έργο Véronique (1996) ανήκει σε μια σειρά με τον τίτλο «Suisses Morts», του Christian Boltanski προκαλεί τον θεατή να προβληματιστεί σχετικά με τον τρόπον με τον οποίο αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα.

Η έκθεση κλείνει με δύο άτιτλα έργα του φημισμένου λουξεμβούργιου καλλιτέχνη Michel Majerus. Ο καλλιτέχνης συνδυάζει τη ζωγραφική (το μέσο έκφρασης που προτιμούσε) με στοιχεία της ποπ κουλτούρας (ηλεκτρονικάπαιχνίδια, ψηφιακές εικόνες, ταινίες, ποπ μουσική). Τα έργα αντιπαραθέτουν την εμπειρία του εικονικού, συγκινησιακού χώρου με την πραγματική αντίληψη του θεατή. 

Info
«Μέσα / Πέρα από τα σύνορα»
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας
Βασ. Σοφίας 22, 106 75 Αθήνα
Ώρες Λειτουργίας:
Τρίτη-Κυριακή: 08.00-20.00
Δευτέρα: 13:30-20:00
Διάρκεια έως τις 31 Οκτωβρίου