Ενδύεσθαι: Μια βόλτα στο... ντεφιλέ του Μουσείου Μπενάκη

του Γιάννη Ασδραχά

Ένα δερμάτινο τζάκετ της Χάρλεϊ Ντέιβιντσον που κάποτε κάλυψε η σκόνη του δρόμου αντίκρυ σε μία κομψή ρεντιγκότα από βελούδο, σύγχρονη της Γαλλικής Επανάστασης. Ένα δίμιτο φόρεμα του Αμερικανικού Εμφυλίου αντιπαραβάλλεται με ένα ταφταδένιο σύνολο της ίδιας εποχής από την Κωνσταντινούπολη των Οθωμανών. Μία αργολική φουστανέλα των αρχών του 20ου αιώνα που ο κάτοχος της φορούσε στις αγροτικές δουλειές συνομιλεί με μία χρυσοκέντητη στολή ενός πρεσβευτή που εκπροσωπούσε σε άλλες εποχές την χώρα στα υψηλά σαλόνια του εξωτερικού. Ενδυματολογικοί προσδιορισμοί της ιδιότητας που ορισμένοι σήμερα έχουν εκλείψει. Και συνυπάρχουν όπως τα πιόνια μίας σκακιέρας όταν μετά την παρτίδα καταλήγουν στρατιώτης και βασιλιάς στο ίδιο κουτί. Αυτό το «κουτί» των παραπάνω εικόνων είναι η έκθεση με τίτλο «Ενδύεσθαι» που φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη (Κτήριο Οδού Πειραιώς).

Μία έκθεση που «εξυμνεί» το ένδυμα και όχι απλά ως ένα κομμάτι ύφασμα που κάποτε φορέθηκε ή πρόκειται δυνητικά να ντύσει ένα κορμί. Αλλά ως κοινωνιολογικό «πείραμα». Ως έκφανση μια κοινωνίας, της εξέλιξης της, των αναγκών, των τάσεων, της μόδας. Πληθωριστική από εκθέματα που προέρχονται από την πλούσια συλλογή του «Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος» (ΠΛΙ).

Αυτή η παράταξη των επιλογών για την κάλυψη των κορμιών που ξεκινά από την αρχαιότητα και καταλήγει έως τον… επόμενο χειμώνα, με φορέματα της κολεξιόν 2011 με ακόμα επάνω τους τον αέρα της πασαρέλας. Τα ενδύματα παρουσιάζονται στην έκθεση, που έχει και τον χαρακτήρα «επίδειξη δυνάμεως» του ΠΛΙ για τη δημιουργία μίας μόνιμης στέγης, ενός μουσείου «Πολιτισμού του Ενδύματος» που θα φυλάξει αυτούς τους ευαίσθητους θησαυρούς του. Ψυχή της έκθεσης αλλά και πρωτοστάτης αυτού που πολυκαιρισμένου αιτήματος είναι η Σκηνογράφος-Ενδυματολόγος Ιωάννα Παπαντωνίου, πρόεδρος του ΠΛΙ. «Το ελληνικό κράτος πρέπει επιτέλους να απονείμει τα απαιτούμενα εύσημα στο ένδυμα και την ιστορία του» τόνισε συστρατευμένος στο αίτημα της για την ίδρυση του μουσείου, ο διευθυντής του Μπενάκη Άγγελος Δεληβοριάς.
 
Η έκθεση εστιάζει σε όλες τις οπτικές γωνίες από τις οποίες θα μπορούσε κανείς να προσεγγίσει το ένδυμα. Όπως τονίζει η Ιωάννα Παπαντωνίου, δίνει απαντήσεις στον επισκέπτη σε ερωτήματα όπως «Γιατί ντύθηκε ο άνθρωπος; Πότε έγινε αυτό; Τι έπαιξε ρόλο; Η αιδώς ή ο τονισμός της σεξουαλικότητας; Ο στολισμός ή η προστασία; Τι αναλογεί στον κάθε πολιτισμό;». Με αμέτρητα υφάσματα, βελονιές και τάσεις της μόδας σκιαγραφείται στην έκθεση μέσω του ενδύματος η θέση, η τάξη, η οικονομική επιφάνεια και η βαθμίδα στην ιεραρχία της κοινωνίας.

Παράλληλα, τα ρούχα που παρουσιάζονται διαγράφουν όλες τις φάσεις του κύκλου της ζωής: από τη γέννηση και τη βάφτιση, στην εργασία, τον στρατό, το γάμο, τις γιορτές, την καθημερινότητα, έως το θάνατο, φωτογραφίζοντας ταυτόχρονα τους ενδυματολογικούς κανόνες πολλών πολιτισμών και εποχών. Το υλικό παρουσιάζεται σε δύο διαφορετικούς άξονες που εκτός του ότι τέμνονται λειτουργούν και συμπληρωματικά. Στο πρώτο τα ενδύματα είναι «στοιχημένα» σε μία χρονολογική σειρά ακολουθώντας επιλεγμένους σταθμούς στην εξέλιξη της ιστορίας της ένδυσης, από τις απαρχές της έως και τη σύγχρονη εποχή. Παράλληλα αναπτύσσεται και μια σειρά από μικρότερες ενότητες, στις οποίες τα εκθέματα έχουν κοινή λειτουργία, είναι δηλαδή προσαρμοσμένα σε ένα «dress code».
 
Αυτό που πραγματεύεται η έκθεση, όπως υπογραμμίζει η Ιωάννα Παπαντωνίου είναι το ένδυμα «από τη σωματογραφία, μέχρι το μη φορέσιμο, σε μία ελεύθερη εγκατάσταση».
Αρκετά από τα ρούχα είναι «επώνυμα», όπως το σακάκι της στολής πρεσβευτή που ανήκε στον Ανδρέα Κουντουριώτη. Το φόρεμα του Γιάννη Τσαρούχη που φόρεσε η Μαρία Κάλλας στη «Μήδεια» το 1958. Αλλά και η «Μήδεια» που έντυσε ο Γιώργος Πάτσας στο πρόσωπο της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη το 1997. Το κοστούμι που έντυσε την Μελίνα Μερκούρη στην «Ορέστεια» του Αισχύλου το 1980.

Παρουσιάζονται, ακόμη, κομψοτεχνήματα της μοδιστρικής τέχνης σε ένα μεγάλο χρονικό φάσμα: ένα παρισινό νυφικό του Jean Desses της δεκαετίας του ’50, μια σύγχρονη τουαλέτα του Γκοτιέ (2007). Ένα υφαντό ολομέταξο πουκάμισο από το Σουφλί (19ος αιώνας), μεταξωτό «αντερί» από τη Συρία (19ος αιώνας), γιορτινά φόρεμα της Σίφνου (18ος αιώνα). Στολή ιππασίας του 1895 από τον οίκο Haas Bros, γυναικείο μαγιό του 1910 κι ένα χάρτινο φόρεμα για την προεκλογική καμπάνια του Ροκφέλερ (1968). Άμφια και πετραχήλια. Σχολικές ποδιές που φορούσαν οι μαθητές μέχρι και τη δεκαετία του 1980. Αλλά και ιδιόρυθμες δημιουργίες: μια γάτα "σχεδιασμένη" ώστε να ταιριάζει με το ταρτάν του κιλτ του ιδιοκτήτη της. Ένα φόρεμα εμπνευσμένο από την απόδραση του Νίκου Παλαιοκώστα από τις φυλακές του Κορυδαλλού.

Σημαντική θέση κατέχει ο Γιάννης Τσεκλένης, ο οποίος έχει παραχωρήσει το σύνολο του προσωπικού του αρχείο στο Ίδρυμα. Παρουσιάζεται, επίσης, η δωρεά της Κλειώς Μποσταντζόγλου, με υλικό από την μπουτίκ «Cleo’s Art Souvenirs». Ακόμα επώνυμες δημιουργίες των Γιάννη Ευαγγελίδη, Ζαν Ντεσέ, Ισέι Μιγιάκε, Γκι Λαρός, Ζαν Πολ Γκοτιέ, Κριστιάν Ντιόρ, Τζον Γκαλιάνο κ.ά.

Η έκθεση «Ενδύεσθαι» θα διαρκέσει μέχρι τις 23 Μαΐου. Στις παράλληλες εκδηλώσεις περιλαμβάνεται ένα τριήμερο συνέδριο (9-11 Απριλίου) με θέμα «Ενδύεσθαι: Ιστορικές, κοινωνιολογικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις», το οποίο διοργανώνεται από το ΠΛΙ σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Ενδυμασιολογίας, το Μουσείο Μπενάκη και το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. συμμετοχή εισηγητών από 15 χώρες.

Στόχος του συνεδρίου είναι η διερεύνηση των πολλών και διαφορετικών εκφάνσεων του ενδύματος, τόσο από άποψη ιστορική και καλλιτεχνική όσο και ψυχολογική και κοινωνική. Από τις 16 Απριλίου θα ξεκινήσει πρόγραμμα ξεναγήσεων από 33 Ελληνες σχεδιαστές, οι οποίοι παρουσιάζουν στην έκθεση μικρό δείγμα της πρόσφατης δουλειάς τους. Ειδικά προγράμματα δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της ιστορίας της ένδυσης από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Η έκθεση συνοδεύεται από πλούσιο δίγλωσσο κατάλογο (ελληνικά- αγγλικά), με την ενδυματολογική συλλογή του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, καθώς κι από ένα cd με μουσική που εμπνεύστηκε ο Σταμάτης Κραουνάκης.

* Το Ίδρυμα και η διευθύντριά του Ιωάννα Παπαντωνίου καλούν τους επισκέπτες να αφήσουν όποιο ρούχο επιθυμούν να δωρίσουν σε κουτιά που βρίσκονται σε έναν από τους τοίχους της έκθεσης.

Info:
Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, τηλ. 210 3453111.
Ωράριο Λειτουργίας: Δευτέρα, Τρίτη: ΚΛΕΙΣΤΑ
Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή: 10.00-18.00 Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-22.00.