10 μικρές ιστορίες από την λεωφόρο Πατησίων

Πες ό,τι θες για την σκοτεινιά της, και για την (γοητευτική ή όχι, το αφήνουμε πάνω σου) παρακμή της, άλλος δρόμος που να έχει γίνει στίχος «…και παραμυθιού γωνία» δεν υπάρχει. Κι αυτές είναι δέκα μικρές… μεγάλες ιστορίες από την λεωφόρο που κοιτάζει διαρκώς στα μάτια την Ακρόπολη.

Την αρ νουβό αρχιτεκτονική που χαζεύεις σε πόλεις όπως η Πράγα, την έχει και η Αθήνα –σε μικρές, τόσες δα δόσεις, αλλά πάντως την έχει. Να, στην πολυκατοικία Παπαλεονάρδου, ας πούμε, στη γωνία Πατησίων και Σκαραμαγκά, όπου έμενε μεταξύ άλλων και η Μαρία Κάλλας, από το 1936 μέχρι το 1945.

Αρ νουβό είναι επίσης και το Acropole Palace, το ιστορικό ξενοδοχείο στο 51 της Πατησίων, απέναντι από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Χτισμένο την περίοδο 1926-28, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σωτήρη Μαγιάση, υπήρξε το κέντρο της κοσμικής ζωής στην Αθήνα του Μεσοπολέμου. Από την ταράτσα του έχουν τραβηχτεί σχεδόν όλες οι φωτογραφίες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου που έχεις δει.

Στη γωνία της Πατησίων με τη Γλάδστωνος έγινε, τον Σεπτέμβριο του 1942, το πρώτο αντιναζιστικό σαμποτάζ στην Ευρώπη, όταν η ΠΕΑΝ (Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων) ανατίναξε τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση). Καταπώς φαντάζεσαι, οι περισσότεροι από τους σαμποτέρ συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν –στη μνήμη τους στήθηκε μαρμάρινη στήλη και πάνω στο κτίριο ένα ανάγλυφο σε μορφή βιβλίου με τα ονόματά τους.

Στις 11 Ιανουαρίου του 1928, ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Παναΐτ Ιστράτι αφηγήθηκαν τις εμπειρίες τους από το πρόσφατο ταξίδι τους στη νεοσύστατη τότε Σοβιετική Ένωση, σε κοινό που είχε συγκεντρωθεί στο Θέατρο Αλάμπρα, στο 27 της Πατησίων.

Να πάμε λίγο ακόμα πιο πίσω; Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Πατησίων υπήρξε ένας από τους δημοφιλέστερους δρόμους περιπάτου και… φλερτ. Γνωστός Δον Ζουάν και φανατικός θαμώνας της, ο Ευστράτιος Ράλλης, πρόεδρος της Φιλίππου Εταιρείας και διοργανωτής των πρώτων ιπποδρομιών στο Φάληρο, ο οποίος το 1854 έλαβε μέρος στον πόλεμο της Κριμαίας. Διάφορες μυστηριώδεις συνθήκες υπήρξαν αιτία, όταν εκείνος γύρισε από την Κριμαία στην Αθήνα, να μείνουν στο πεδίο της μάχης τα πράγματά του. Μεταξύ αυτών, ένας χαρτοφύλακας που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη υπό την βεβαιότητα πως θα περιέχει απόρρητα στρατιωτικά έγγραφα, γιατί ποιος αφήνει στο πεδίο της μάχης έναν χαρτοφύλακα φίσκα στις ερωτικές επιστολές; Ο φίλος μας ο Ευστράτιος Ράλλης, όπως πιθανότατα μαντεύεις, στον οποίο μάλιστα ο Τούρκος πρέσβης –που τον συμπάθησε όσο κι εσύ– επέστρεψε αυτοπροσώπως τα γράμματα μετά το τέλος του πολέμου.

Μπορεί οι Αθηναίοι να φημιζόμαστε για τη δυσκολία μας να υιοθετήσουμε νέες ονομασίες δρόμων (και να εξακολουθούμε να λέμε, ας πούμε, Πανεπιστημίου την Πανεπιστημίου και Θησέως την Θησέως, παρόλο που κανένα από αυτά τα ονόματα δεν είναι πια επίσημο) ξέρεις όμως από πότε βαστά η μετονομασία της Πατησίων σε 28ης Οκτωβρίου; Από το 1946.

Το προχειροφτιαγμένο, σχεδόν αυτοσχέδιο θέατρο όπου ο Παναγής Κουταλιανός μασούσε σίδερα και έδινε τις παραστάσεις του βρισκόταν επίσης εδώ, στην Πατησίων, απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο. Γύρω στο 1903 συνέβαινε αυτό, αν αναρωτιέσαι.

Πολύ κοντά του, το θερινό Θέατρο Αθήναιον, που επιβιώνει μέχρι σήμερα στη γωνία Πατησίων και Μάρνη, στέγαζε το 1922 τον θίασο που ίδρυσαν ο Αιμίλιος Βεάκης με την Σωτηρία Ιατρίδου και τον Χριστόφορο Νέζερ, για να παίζουν έργα του Σαίξπηρ και του Μολιέρου. Εδώ έπαιζε και παραστάσεις Καραγκιόζη ο θρυλικός Μίμαρος, κατά κόσμον Δημήτρης Σαρδούνης.

Στο μικρό πεζοδρομάκι της Αινιάνος, εκεί όπου τώρα πίνεις τα ποτά σου στο Match Point, έμενε τη δεκαετία του ’30 ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Στο σαλόνι του πρωτοδιαβάστηκαν έργα του ίδιου, όπως και η Αμοργός του Γκάτσου, και ο Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου. Θα αφήσουμε, όμως, τον Οδυσσέα Ελύτη να σου τα πει με δικά του λόγια (όπως τα έγραψε στο Χρονικό μιας Δεκαετίας):

«Είχαμε άλλωστε, τώρα, για τις βραδινές ώρες, αποκτήσει ένα άλλο καταφύγιο, το καινούριο σπίτι του Ανδρέα Εμπειρίκου στην οδό Γεωργίου Αινιάνου. Οι τακτικές συγκεντρώσεις της Πέμπτης, που κρατήσανε σ’ όλο το διάστημα της Κατοχής, και ακόμη –αλλά όχι με την ίδια ζωηρότητα– μετά την Απελευθέρωση, έμειναν ιστορικές. [...] Εκεί, στις δύο συνεχόμενες αίθουσες που η μια τους πλευρά ήταν σκεπασμένη ως επάνω με βιβλία και οι άλλες με έργα του Yves Tanguy και του Max Ernst, στριμωγμένοι σε καναπέδες, πολυθρόνες, καρέκλες, καρεκλάκια κι οπουδήποτε αλλού βρίσκαμε, πολλές φορές χάμω, πάνω σε μαξιλάρια, παρακολουθούσαμε τον οικοδεσπότη μας να διαβάζει με τη ζεστή, χαρακτηριστική φωνή του, που ήξερε τόσο καλά να παρακολουθεί και να χρωματίζει τις πιο παραμικρές διακυμάνσεις του κειμένου, όλα τα καινούρια τότε έργα του, τα Γραπτά πρώτα-πρώτα, ύστερα το Αργώ ή Πλους Αεροστάτου και, τέλος, το τεράστιο, χιλίων σελίδων, μυθιστόρημά του, Ο Μέγας Ανατολικός».