Ποιος εφηύρε τελικά το κρασί;

Η ιστορία του κρασιού είναι ταυτόχρονα εντελώς απλή και εξαιρετικά περίπλοκη: Ένα τυχαίο φυσικό φαινόμενο που έφτασε να γίνει ολόκληρη κουλτούρα, τελετουργία, τέχνη και τελικά κομμάτι της ταυτότητάς μας. Από τον Καύκασο ως το Αιγαίο, το κρασί ακολουθεί την ανθρώπινη περιπέτεια εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το ερώτημα «ποιος το εφηύρε» δεν έχει μία απάντηση. Έχει έναν ολόκληρο πολιτισμικό χάρτη.

Η πρώτη σταγόνα: Όταν το σταφύλι ζύμωσε μόνο του

Πριν ακόμα υπάρξει η έννοια της οινοποίησης, προτού οι άνθρωποι μάθουν καν να καλλιεργούν συστηματικά το αμπέλι, υπήρξε η τύχη. Η φυσική ζύμωση του χυμού των σταφυλιών είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει από μόνο του: λίγη ζέστη, λίγος χρόνος, και οι μύκητες που ζουν στην επιφάνεια του σταφυλιού κάνουν όλη τη δουλειά.

Κάποιος –ή κάποιοι– στον Καύκασο, στη σημερινή Γεωργία, σε μια εποχή που γραφή δεν υπήρχε και οι μνήμες χάνονταν από γενιά σε γενιά, άφησαν έναν αμφορέα γεμάτο σταφύλια σε μια γωνιά. Ίσως για να τα διατηρήσουν, ίσως επειδή περίσσεψαν από τη συγκομιδή, ίσως επειδή απλώς… ξεχάστηκαν. Όταν επέστρεψαν, βρήκαν μέσα στο αγγείο ένα υγρό εντελώς διαφορετικό: πιο αρωματικό, πιο δυνατό, πιο ζωηρό.

Αυτό το ατύχημα έμελλε να γίνει μία από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις της ανθρώπινης Ιστορίας.

Γεωργία: Το λίκνο του κρασιού (6000 π.Χ.)

Αυτές από την Γεωργία είναι και οι παλαιότερες αρχαιολογικές ενδείξεις κρασιού που έχουμε ως ανθρωπότητα. Σε αμφορείς ηλικίας 8.000 ετών βρέθηκαν χημικά σημάδια ζύμωσης, όπως τρυγικό οξύ και οργανικά υπολείμματα που παραπέμπουν σε σταφύλια.

Εκεί γεννήθηκε και το περίφημο qvevri, το πήλινο δοχείο που θάβεται στο χώμα, και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα από τους Γεωργιανούς παραγωγούς. Η τεχνική αυτή θεωρείται η παλαιότερη διασωζόμενη μέθοδος οινοποίησης στον κόσμο.

Ιράν: Οι πρώτες οινολογικές ενδείξεις (5400 π.Χ.)

Λίγο δυτικότερα, στα βουνά του Ζάγκρου στο σημερινό Ιράν, ανακαλύφθηκαν δοχεία περίπου 5400 π.Χ. που περιείχαν επίσης υπολείμματα κρασιού. Το ενδιαφέρον εδώ είναι πως τα ευρήματα δείχνουν πιο οργανωμένη διαδικασία: Όχι απλώς τυχαία ζύμωση, αλλά ενδεχομένως τις πρώτες συνειδητές προσπάθειες παραγωγής και αποθήκευσης κρασιού.

Αρμενία: Το αρχαιότερο οινοποιείο του κόσμου (4100 π.Χ.)

Το 2011, στην περιοχή Areni της Αρμενίας, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως κάτι μοναδικό: Ένα υπόγειο σύμπλεγμα με πατητήρι, δοχεία αποθήκευσης και αποξηραμένα κουκούτσια σταφυλιών. Το σύνολο χρονολογείται πριν από 6.100 χρόνια, αποτελώντας το αρχαιότερο γνωστό οινοποιείο του πλανήτη.

Εδώ δεν έχουμε πια απλώς μια απόδειξη ότι κάποιος έφτιαξε κρασί, αλλά μια ολόκληρη μονάδα παραγωγής, μικρή αλλά οργανωμένη, που πιθανότατα εξυπηρετούσε τελετουργικούς σκοπούς.

Πώς το κρασί ταξίδεψε στον κόσμο

Οι αρχαίοι λαοί ήταν πιο ταξιδιάρηδες, και επικοινωνούσαν περισσότερο μεταξύ τους απ’ όσο φανταζόμαστε. Όπως ταξίδευαν πολύτιμα μέταλλα, υφάσματα και ιδέες, ακριβώς έτσι ταξίδεψε και το κρασί.

Μεσοποταμία και Αίγυπτος (3000–2500 π.Χ.)

Στη Μεσοποταμία έχουμε αναφορές σε καλλιέργεια αμπελιού ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ., ενώ στην Αίγυπτο οι πρώτες απεικονίσεις παραγωγής κρασιού εμφανίζονται περίπου στο 2700–2500 π.Χ., στις τοιχογραφίες των τάφων των ευγενών που απεικονίζουν σκηνές συγκομιδής, πατήματος και αποθήκευσης κρασιού. Το κρασί ήταν αρχικά ποτό των ευγενών και των Φαραώ –προνόμιο λίγων, που συνδέθηκε με θρησκευτικές τελετές και ταφικές πρακτικές.

Η Ελλάδα παίρνει τη σκυτάλη (2000–1500 π.Χ.)

Η παρουσία του κρασιού στο Αιγαίο τεκμηριώνεται αρχαιολογικά από τη μινωική και μυκηναϊκή περίοδο (περίπου 2000–1500 π.Χ.), ενώ η συστηματική καλλιέργεια και το εμπόριό του αναπτύσσονται ραγδαία την 1η χιλιετία π.Χ.

Οι Έλληνες δεν υιοθέτησαν απλά το κρασί· το ανήγαγαν σε ολόκληρη κουλτούρα. Εφηύραν το συμπόσιο, το τελετουργικό του ποτού, και έδωσαν στον Διόνυσο την… επίσημη θέση του θεού της αμπέλου. Εδώ γεννήθηκε και η ιδέα της καλλιέργειας ποικιλιών: από την Αττική και την Κρήτη, ο αμπελώνας έγινε κομμάτι της ταυτότητας κάθε περιοχής.

Ρωμαϊκή εμμονή (500 π.Χ. – 400 μ.Χ.)

Οι Ρωμαίοι τελειοποίησαν την τεχνογνωσία, διαδίδοντάς την σε όλη την Ευρώπη. Με αυτούς ξεκινά η έννοια της «οινικής γεωγραφίας» και της συστηματικής καλλιέργειας που μοιάζει με τη σημερινή.

Η Ρώμη ξεκινά να καλλιεργεί αμπέλια εντατικά από τον 5ο αιώνα π.Χ., αλλά η «χρυσή εποχή» της ρωμαϊκής οινοποίησης εντοπίζεται ανάμεσα στον 1ο αιώνα π.Χ. και τον 2ο μ.Χ., με μεγάλες τεχνολογικές καινοτομίες και εμπορική εξάπλωση σε όλη την Ευρώπη.

Άρα… ποιος το εφηύρε;

Αν πρέπει να απαντήσουμε με μία φράση, τότε: Όλοι και κανείς.

Το κρασί δεν έχει έναν εφευρέτη, αλλά μια μακρά διαδρομή που ξεκινά από τον Καύκασο και απλώνεται σε όλη τη Μεσόγειο. Γεννήθηκε τυχαία, εξελίχθηκε συνειδητά και έγινε αυτό που ξέρουμε σήμερα: Μια από τις πιο σταθερές και αγαπημένες ανθρώπινες απολαύσεις.

Το ποτήρι που τσουγκρίζεις σήμερα κουβαλά μέσα του 8.000 χρόνια ιστορίας. Να το θυμάσαι την επόμενη φορά.