Γιατί δεν βλέπεις πια post φίλων σου στα social;

Κάνε ένα γρήγορο σκρολάρισμα στην αρχική σου σελίδα στο Instagram ή το Facebook, και βάζουμε στοίχημα πως εννιά στα δέκα ποστ που θα δεις θα είναι διαφημίσεις, reels με ζωάκια να κάνουν αστεία πράγματα ή με σεφ να μαγειρεύουν κάτι, και περιεχόμενο σελίδων σαν αυτό που (μαντεύουμε) σε έφερε εδώ. Το ένα από τα ποστ που μένει, θα είναι εκείνος ο φίλος που πήγε πρόσφατα ταξίδι και ποστάρει φωτογραφίες από την Ιαπωνία.

Την καθημερινότητά μας στα social δεν την ποστάρουμε πια, είναι γεγονός. Άντε να πάρει το μάτι σου καμιά από τις γάτες των φίλων σου στα stories τους, στο newsfeed σου ούτε λόγος. Πότε και πώς συνέβη αυτό;

Από το μηδέν στο εκατό (αλλά ανάποδα)

Το Instagram, το Facebook και το TikTok δεν είναι πια οι εφαρμογές που μπαίνεις για να δεις τι κάνουν οι φίλοι σου, αλλά για να καταναλώσεις περιεχόμενο. Και μάλιστα περιεχόμενο όλο και πιο ομοιογενές, όλο και πιο «επαγγελματικό», όλο και λιγότερο ανθρώπινο.

Όπως σημειώνει ο δημοσιογράφος του New Yorker και συγγραφέας του βιβλίου Filterworld: How Algorithms Flattened Culture, Kyle Chayka σε συνέντευξή του στο BBC, τα social media «έχουν γίνει λιγότερο κοινωνικά, είναι πλέον περισσότερο ένας χώρος κατανάλωσης περιεχομένου, παρά επικοινωνίας». Παλιά έμπαινες να δεις φωτογραφίες από το πάρτι του Σαββάτου· τώρα, σε περιμένουν lifestyle influencers, τουριστικά reels και brands που διαφημίζουν τα πάντα, από μαγιό μέχρι mindfulness retreats.

Ο ίδιος περιγράφει το φαινόμενο ως “posting zero”: Το σημείο μηδέν, εκεί που οι «κανονικοί» άνθρωποι απλώς σταματούν να μοιράζονται τη ζωή τους. Δεν είναι ότι γίναμε ξαφνικά αντικοινωνικοί· απλώς, η σχέση μας με το διαδίκτυο έχει αλλάξει. Μετά από δύο δεκαετίες συνεχούς υπερέκθεσης, ήρθε η ώρα της σιωπής.

Η εποχή των αλγόριθμων και του «άψυχου» περιεχομένου

Φταίει εν μέρει και το ότι τα ίδια τα social άλλαξαν τους κανόνες. Οι αλγόριθμοι του TikTok και του Instagram είναι σχεδιασμένοι για να κρατούν το βλέμμα σου καθηλωμένο στην οθόνη –όχι για να σου δείχνουν τι κάνουν οι φίλοι σου. Όσο περισσότερο βλέπεις, τόσο περισσότερο μένεις. Και όσο περισσότερο μένεις, τόσο περισσότερες διαφημίσεις βλέπεις.

Οι πλατφόρμες σήμερα λειτουργούν σαν τεράστια μηχανή προώθησης περιεχομένου, όχι σαν κοινωνικό δίκτυο. Ο Chayka το συνοψίζει τέλεια: «Αν οι πλατφόρμες χάσουν την επαφή τους με την κανονική ζωή των ανθρώπων, τότε τα social media γίνονται απλώς ό,τι και η τηλεόραση». Και πράγματι, το feed μας θυμίζει ολοένα και περισσότερο τηλεοπτικό πρόγραμμα: επαγγελματικά βίντεο, πιασάρικες διαφημίσεις, AI δημιουργίες, τέλεια φώτα, τίποτα αυθόρμητο.

Αν προσθέσουμε και το στοιχείο της τεχνητής νοημοσύνης, που ήδη γεμίζει τις αρχικές σελίδες μας με απεριόριστο, φτηνό και (ας το παραδεχτούμε) βαρετό περιεχόμενο, το τοπίο γίνεται ακόμη πιο δυστοπικό. Πίσω από κάθε τέλεια εικόνα, πίσω από κάθε «ανθρώπινη» φωνή, κρύβεται ένας υπολογιστής που έχει εκπαιδευτεί να κρατά το ενδιαφέρον μας για λίγα ακόμα δευτερόλεπτα.

Και τώρα; Προς ένα πιο «ιδιωτικό» διαδίκτυο

Το ενδιαφέρον είναι πως, παρότι σταματήσαμε να ποστάρουμε δημόσια, δεν σταματήσαμε να μιλάμε. Η κοινωνικότητα μεταφέρθηκε αλλού: στο inbox, στα DMs, στα group chats, στα ιδιωτικά stories. Οι φωτογραφίες πάνε σε τρεις φίλους, όχι σε χίλιους. Τα αστεία μοιράζονται μέσα σε παρέες, όχι μπροστά σε κοινό. Ο Chayka το θέτει απλά: «Η προσωπική επικοινωνία μετακινείται σε πιο ιδιωτικούς, πιο οικείους χώρους».

Ίσως αυτό να είναι και το επόμενο βήμα του διαδικτύου: Μια επιστροφή στην ανθρώπινη κλίμακα. Ίσως οι νέες εφαρμογές που θα αγαπήσουμε τα επόμενα χρόνια να μη θυμίζουν καθόλου τα social media όπως τα ξέραμε: Να μοιάζουν περισσότερο με διευρυμένα chat apps, με μικρές κοινότητες και κλειστά κυκλώματα επικοινωνίας, και λιγότερο με τις απέραντες δημόσιες πλατείες του Facebook ή του TikTok. Και ίσως, λέμε ίσως, αυτή να είναι και μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε ξανά τι σημαίνει πραγματική σύνδεση. Να περάσουμε λιγότερο χρόνο μπροστά σε μια οθόνη και περισσότερο χρόνο μιλώντας αντί για ποστάροντας.

Το μέλλον των social media (και η επιστροφή στην πραγματική ζωή)

Πώς θα μοιάζει το διαδίκτυο σε πέντε χρόνια; Ο Chayka προβλέπει κάτι που ήδη βλέπουμε να ξεκινά: Τη συγχώνευση των πλατφορμών σε ένα ενιαίο περιβάλλον παθητικής κατανάλωσης. Ένα υβρίδιο YouTube, TikTok και Netflix, όπου θα χαζεύουμε ατελείωτα βίντεο χωρίς να νιώθουμε την ανάγκη να μοιραστούμε κάτι.

«Η κοινωνική διάσταση θα μεταφερθεί αλλού», λέει. «Ίσως στα μηνύματα, ίσως –ελπίζω– και στην πραγματική ζωή». Και πράγματι, όσο κι αν τα social εξακολουθούν να μας κρατούν κολλημένους στα κινητά, ίσως το επόμενο μεγάλο κύμα να είναι το αντίθετο της έκθεσης: λιγότερα likes, λιγότερα stories, περισσότερος χρόνος να τα πούμε από κοντά. Και να μοιραστούμε εκείνο το brunch που λέγαμε στην αρχή με την παλιά, την κλασική έννοια του μοιράζομαι, κι όχι με εκείνη του «το ποστάρω».