Η Ανδρομάχη της εποχής μας, από την Μαρία Πρωτόπαππα

Από τους τρεις μεγάλους τραγικούς, ο Ευριπίδης είναι μακράν ο πιο ουμανιστής. Αυτός που πλησιάζει πιο πολύ τους ήρωες του, που σκύβει από πάνω τους όχι με την περιέργεια του παρατηρητή αλλά με την προσέγγιση του ψυχαναλυτή. Εκείνος που τους αγαπάει πιο πολύ, ακόμα κι αυτούς που θεωρεί πως δεν το αξίζουν, και βάζει άλλους χαρακτήρες να τους εξευτελίζουν, όπως ας πούμε κάνει με τον Μενέλαο στην Ανδρομάχη. Εκείνος, ο μόνος, που κατεβάζει από μηχανής θεούς να τους σώσουν όλους (ή σχεδόν) όταν φτάνει το πράγμα στο μη περαιτέρω. Εκείνος που μπορεί και γράφει αληθινούς, περίπλοκους, πολυδιάστατους γυναικείους χαρακτήρες από εκείνους στους οποίους οι άρρενες επίγονοί του αποτυγχάνουν πανηγυρικά δυο χιλιάδες χρόνια αργότερα.

Υπό αυτό το πρίσμα, είναι ενδιαφέρουσα –και, εκ του αποτελέσματος, λειτουργική– η επιλογή της Μαρίας Πρωτόπαππα να αναθέσει σε άνδρες ηθοποιούς τους γυναικείους χαρακτήρες της τραγωδίας, όλους πλην της Θέτιδας. Χάρη και στην αιχμηρή κινησιολογία του Αλέξανδρου Βαρδαξόγλου, τόσο οι πρωταγωνιστές όσο και ο χορός (γυναίκες της Φθίας, ερμηνευμένες επίσης από άνδρες ηθοποιούς) δεν μιλούν εξ ονόματος των γυναικών, μιλούν δια μέσου τους, ανακαλύπτουν αντί να ανακαλύπτονται. Αυτό άλλωστε δεν κάνει και ο Ευριπίδης;

Πέραν αυτής της επιλογής, και της παρουσίας της ίδιας της σκηνοθέτριας ως Γυναίκα επάνω στη σκηνή, η σκηνοθεσία είναι λιτή, αφήνει το κείμενο να μιλήσει, δεν ερμηνεύει, δεν προσθέτει αστερίσκους και υποσημειώσεις. Όπως και στο εξαιρετικό Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα που είδαμε πέρυσι στο Θέατρο Τέχνης, έτσι κι εδώ τα όποια «κλεισίματα ματιού» προκύπτουν μέσα από την απόδοση του κειμένου (την οποία επίσης υπογράφει η Πρωτόπαππα, βασισμένη στη μετάφραση του Γ. Β. Τσοκόπουλου) η οποία είναι σε σημεία έμμετρη και σε άλλα όχι, ενώ κάπου-κάπου αφήνει να ακουστούν αυτούσιες φράσεις του αρχαίου κειμένου, όπως το περίφημο «μέμνησο μητρός» που λέει η Ανδρομάχη στον Μολοσσό, και σε πρώτο επίπεδο αναφέρεται στην ίδια, αλλά σε ένα δεύτερο στις ρίζες, στην ιστορία, στον κατεστραμμένο πια τόπο καταγωγής του.

Η ευριπίδεια Ανδρομάχη είναι, περισσότερο ακόμα και από την Μήδεια, ένα έργο για τον φόβο του ξένου, του άλλου, του διαφορετικού, του θύματος πολέμου που ανησυχούμε πως θα γίνει θύτης για να μας εκδικηθεί γεννώντας απλά ένα παιδί. «Διαβάζεις Ευριπίδη και καταλαβαίνεις πού πάτησε η ακροδεξιά» είπε πρόσφατα σε συνέντευξή της η Μαρία Πρωτόπαππα. Δεν είναι, βέβαια, μόνο αυτό: Είναι επίσης ένα έργο βαθιά αντιπολεμικό, που καθόλου δεν διστάζει να αποδώσει ευθύνες και να πάρει ξεκάθαρη –αν και άβολη– θέση, που φωτίζει, ακόμα ακόμα, έμφυλες και ταξικές ανισότητες με έναν τρόπο που δεν είναι απλώς σπουδαίος για την εποχή του –είναι σπουδαίος και για την δική μας.

Σιγοβράζουν, όλα τα παραπάνω, καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, ώσπου να εκραγούν στο κρεσέντο που είναι η σκηνή διαλόγου Πηλέα-Μενέλαου. Ένας απολαυστικά χαρισματικός Δημήτρης Πιατάς το γλεντάει με τον καυστικό σαρκασμό του Πηλέα, έχοντας απέναντί του τον βαθιά εσωτερικό Μενέλαο του Γιάννη Νταλιάνη. Ο Αργύρης Ξάφης πλάθει την Ανδρομάχη του στιβαρή, τρισδιάστατη, χαμηλόφωνα γενναία, ενώ ο Τάσος Λέκκας δίνει στην Ερμιόνη την ορμή της ηλικίας της. Ήσυχα υποβλητική είναι η Θέτις της Στέλλας Γκίκα, και άψογα δουλεμένος ο χορός (Δημήτρης Γεωργιάδης, Νώντας Δαμόπουλος, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος, Κωνσταντίνος Πασσάς, Γιώργος Φασουλάς) κορυφαία στιγμή του οποίου είναι ένα στάσιμο χωρίς λόγια, μόνο με κινήσεις από δύο διαφορετικούς παραδοσιακούς χορούς να αντιπαραβάλλουν συνταιριάζοντας τα έμφυλα ζητήματα που διέπουν συνολικά την παράσταση.

Ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Γ. Β. Τσοκόπουλος
Σκηνοθεσία - Απόδοση - Δραματουργική επεξεργασία: Μαρία Πρωτόπαππα
Συνεργασία στη δραματουργική επεξεργασία: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
Καλλιτεχνική συνεργασία: Ελένη Σπετσιώτη
Σκηνικά - Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Κοστούμια: Βάνα Γιαννούλα
Μουσική: Λόλεκ
Κίνηση: Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου
Φωνητική δραματουργία - Διδασκαλία: Άννα Παγκάλου
Σχεδιασμός ήχου: Νικόλας Καζάζης
Βοηθός σκηνοθέτριας: Εύη Νάκου
Βοηθός σκηνογράφου: Νατάσα Τσιντικίδη

Παίζουν (με σειρά εμφάνισης):
Γυναίκα: Μαρία Πρωτόπαππα
Ανδρομάχη: Αργύρης Ξάφης
Θεράπαινα: Δημήτρης Γεωργιάδης
Ερμιόνη: Τάσος Λέκκας
Μενέλαος: Γιάννης Νταλιάνης
Πηλέας: Δημήτρης Πιατάς
Τροφός: Κωνσταντίνος Πασσάς
Ορέστης: Δημήτρης Μαμιός
Αγγελιοφόρος: Γιάννης Μάνθος
Θέτιδα: Στέλλα Γκίκα

Χορός: Δημήτρης Γεωργιάδης, Νώντας Δαμόπουλος, Δημήτρης Μαμιός, Γιάννης Μάνθος, Κωνσταντίνος Πασσάς, Γιώργος Φασουλάς
Ως Μολοσσός ακούγεται ο Γιώργος Φασουλάς και ως Νεοπτόλεμος εμφανίζεται ο Νώντας Δαμόπουλος