Πώς έγινε η ΔΕΠΥ η πιο συχνή διάγνωση του Instagram;

Αν σκρολάρεις έστω και πέντε λεπτά στο Instagram ή στο TikTok, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα πέσεις πάνω σε ένα τουλάχιστον βίντεο με λεζάντα «10 σημάδια ότι έχεις ADHD». Αυτό το ADHD, από τα αρχικά Attention Deficit Hyperactivity Disorder, είναι αυτό που στα ελληνικά λέμε ΔΕΠΥ: Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας. Και πλέον, είναι κάτι παραπάνω από λέξη-κλειδί: Είναι ίσως η πιο συχνή «διάγνωση» του διαδικτύου.

Το Instagram σου δείχνει τον εαυτό σου (ή νομίζει πως το κάνει)

Τα τελευταία χρόνια, τα social media, και ειδικά το TikTok και το Instagram, έχουν γεμίσει με περιεχόμενο για τη ΔΕΠΥ. Βίντεο από δημιουργούς που εξηγούν τα συμπτώματα με χιούμορ και ενσυναίσθηση, βίντεο με λίστες και συμπεριφορές που «αν έχεις τρία απ’ αυτά, μάλλον έχεις ADHD», βίντεο που μιλούν για την ανακούφιση που ακολουθεί τη διάγνωση, μετά από χρόνια απελπισίας.

Η ΔΕΠΥ έχει γίνει viral: Το hashtag #ADHD στο TikTok ξεπερνά τα 2 δισεκατομμύρια προβολές μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ η αναζήτηση για ADHD είναι η δεύτερη πιο συχνή στο site του NHS, του βρετανικού ΕΣΥ, αμέσως κάτω από τον Covid. Και η τάση αυτή δεν περιορίζεται εκεί: Χιλιάδες βίντεο, reels και stories φτάνουν καθημερινά σε εκατομμύρια χρήστες, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο. Βλέπεις ένα βίντεο, πατάς like ή αφήνεις σχόλιο, ο αλγόριθμος σου σερβίρει κι άλλα. Και κάπως έτσι, πολλοί χρήστες αρχίζουν να πιστεύουν ότι μάλλον έχουν ΔΕΠΥ.

Η πραγματική ΔΕΠΥ, όμως, υπάρχει

Η ΔΕΠΥ δεν είναι αποκλειστικά παιδική υπόθεση, όπως πιστεύαμε μέχρι πρόσφατα. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των ενηλίκων με ΔΕΠΥ υπολογίζεται στο 2% έως 5%, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο, τα συμπτώματα αφορούν περίπου το 2,6% του ενήλικου πληθυσμού. Και καθώς η διάγνωση εξελίσσεται, όλο και περισσότεροι ενήλικες –ιδίως γυναίκες και άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας– αναγνωρίζουν στον εαυτό τους συμπτώματα που για χρόνια έμεναν στο σκοτάδι, είτε επειδή θεωρούνταν «ιδιοτροπίες», είτε επειδή δεν ταίριαζαν στο παλιό, στερεοτυπικό προφίλ του υπερκινητικού αγοριού.

Η δημόσια συζήτηση που έχει ανοίξει γύρω από τη ΔΕΠΥ, όσο και να βασίζεται σε trends και viral βίντεο, έχει ένα σημαντικό όφελος: Βοηθά ανθρώπους να καταλάβουν γιατί δυσκολεύονταν μια ζωή να συγκεντρωθούν, να οργανωθούν, να ολοκληρώσουν πράγματα. Δημιουργεί χώρο για καθησυχασμό και, κάποιες φορές, για ουσιαστική βοήθεια.

Από την αυτογνωσία στην αυτοδιάγνωση

Το πρόβλημα ξεκινά όταν τα social media γίνονται εργαλείο διάγνωσης. Έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 49% των πιο δημοφιλών ADHD βίντεο στο TikTok είναι ακριβή από επιστημονική σκοπιά –τα υπόλοιπα περιέχουν ανακρίβειες ή υπεραπλουστεύσεις. Και παρότι είναι ανθρώπινο να βλέπεις ένα βίντεο και να νιώθεις την παρόρμηση να σχολιάσεις «#εγώ», η ΔΕΠΥ δεν είναι lifestyle. Είναι νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χρειάζεται διάγνωση από ειδικό.

Η τάση της αυτοδιάγνωσης δεν είναι καινούρια, έχει όμως εκτοξευτεί τα τελευταία χρόνια, ειδικά σε νεαρές ηλικίες. Στις ΗΠΑ, το 11% των παιδιών ηλικίας 5–17 ετών έχουν λάβει διάγνωση για ΔΕΠΥ, ενώ το 4% των ενηλίκων θεωρείται ότι πάσχει. Κι αν αυτά τα ποσοστά δείχνουν εν μέρει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και βελτίωση στη διάγνωση, δείχνουν επίσης και τη γοητεία του να μπορείς να δώσεις ένα όνομα σε όσα σε δυσκολεύουν.

Όταν το σκρολάρισμα σε κάνει να βλέπεις αλλιώς τον εαυτό σου

Δεν είναι τυχαίο ότι η υπερβολική χρήση των social media έχει αρχίσει να συνδέεται με εμφάνιση συμπτωμάτων παρόμοιων με αυτά της ΔΕΠΥ. Σύμφωνα με μελέτες, μαθητές που κάνουν εντατική χρήση social media είναι κατά 53% πιο πιθανό να παρουσιάσουν τέτοια συμπτώματα, όχι απαραίτητα γιατί έχουν τη διαταραχή, αλλά επειδή το ψηφιακό περιβάλλον προκαλεί δυσκολία στη συγκέντρωση, την οργάνωση, την αφοσίωση σε μια δουλειά που απαιτεί πολλή ώρα. Το σύμπτωμα μοιάζει ίδιο, η αιτία, όμως, είναι άλλη.

Και τώρα; Να ψαχτείς;

Η απάντηση δεν είναι ναι ή όχι. Γέρνει μάλλον προς το «αν σε δυσκολεύει, τότε ναι». Αν η καθημερινότητά σου επηρεάζεται (αν ξεχνάς ραντεβού, χάνεσαι σε σκέψεις, ξεκινάς δουλειές και δεν τις τελειώνεις, αποδιοργανώνεσαι συστηματικά, αποφεύγεις δραστηριότητες που απαιτούν συγκέντρωση) τότε ίσως έχει νόημα να μιλήσεις με έναν ειδικό. Ούτε το Instagram, ούτε οι influencers είναι ψυχίατροι. Μπορεί όμως να γίνουν η αφορμή για να κοιτάξεις πιο προσεκτικά τον εαυτό σου. Γιατί στο τέλος της μέρας, η αυτογνωσία δεν είναι πρόβλημα. Είναι αφετηρία.