Ο Basquiat στον Πειραιά, και όλα αλλάζουν

Δεν ήταν απλώς το παιδί-θαύμα της Νέας Υόρκης. Δεν ήταν μόνο ένας πρωτοπόρος της αστικής κουλτούρας, ούτε καν «πρωτεργάτης» του νεοεξπρεσιονισμού. Ο Jean-Michel Basquiat ήταν όλα αυτά μαζί και τίποτα από αυτά, γιατί –όπως δηλώνει και ο τίτλος της έκθεσης που φιλοξενεί η γκαλερί The Intermission στον Πειραιά– ήταν Untitled. Χωρίς ταμπέλες, χωρίς κατηγοριοποιήσεις. Απόλυτη ελευθερία, σαν εκείνη που συμβολίζουν τα έργα του.

Μέχρι τις 2 Αυγούστου, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η έκθεση Untitled παρουσιάζει έργα του σπουδαίου νεοϋρκέζου από το 1979 ως το 1987: Χειρόγραφα, σχέδια, χρωματιστές εκρήξεις από ποίηση, σύμβολα, χιούμορ, ραπ στίχους, κοινωνικά σχόλια, υπόγεια πολιτική οργή και την κορώνα –το διαχρονικό του σήμα κατατεθέν– να αιωρείται σχεδόν σε κάθε κάδρο. Δεν είναι απλώς μια εικαστική εμπειρία· είναι μια ματιά μέσα στο κεφάλι ενός καλλιτέχνη που κατάφερε να κάνει την τέχνη να μοιάζει με παιδικό παιχνίδι, αλλά με πολιτικές προεκτάσεις.

Jean-Michel BASQUIAT
Untitled (Fly Weight), 1981
Oilstick and graphite on paper
56 x 76 cm
© Estate of Jean-Michel Basquiat. Licensed by Artestar, New York.

Η έκθεση δεν είναι απλώς μια αναδρομή που προσπαθεί να «ορίσει» τον Jean-Michel Basquiat, αλλά, αντίθετα, επιδιώκει να φωτίσει τις πολλαπλές πλευρές του: Ευέλικτος, τολμηρός, παιχνιδιάρης, δύο βήματα μπροστά από την εποχή του, απόλυτα ελεύθερος και αντισυμβατικός, ξορκίζει και παράλληλα προκαλεί το χάος κάνοντας πειραματισμούς με διαφορετικά μέσα και ευφυείς εναλλαγές ανάμεσα στη ζωγραφική και το σχέδιο, από το κείμενο και την ποίηση στον πολιτικό σχολιασμό, κι από την ποπ κουλτούρα στην αρχαιότητα.

Οι δρόμοι της Νέας Υόρκης ηλεκτρίζουν τη φαντασία του, η Αρχαία Ελλάδα το ίδιο, η βίαιη σάτιρα των Looney Tunes, το χρηματιστήριο, η πολιτική, η ιστορία, η τηλεοπτική υστερία της εποχής Ρήγκαν. Κι όλα αυτά, οι δημιουργικές εμμονές του, σε ένα ενιαίο, εσωτερικά εκρηκτικό σύμπαν.

Ο Basquiat δεν ζωγράφιζε τόσο, όσο ξεδίπλωνε το μυαλό του στον καμβά, στο χαρτί, οπουδήποτε, «Κανείς άλλος δεν χειρίστηκε τον καμβά με αυτόν τον τρόπο», γράφει o εικαστικός και συγγραφέας Charlie Fox στο κείμενο που συνοδεύει την έκθεση. Στην έκθεση Untitled παρουσιάζεται μια σειρά από έργα χαρακτηριστικά της σύντομης αλλά δυνατής πορείας του Basquiat, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 έως το 1987.

Σχέδια σε χαρτί μαρτυρούν την αμεσότητα της τέχνης του, την άγρια, ωμή ενέργεια του «radiant child» της νεοϋρκέζικης εικαστικής σκηνής, που εξακολουθεί να εκπροσωπεί τη νεανική αστική κουλτούρα σε όλο τον κόσμο δεκαετίες μετά τον πρόωρο θάνατό του. Χρησιμοποιεί έντονες χρωματικές πινελιές, σκίτσα, κείμενα, σύμβολα, hip hop ρίμες, την κλασική κορώνα του που χρησιμοποιεί αδιάλειπτα, και τα συνδέει με τρόπο αναπάντεχο σε συνθέσεις που αποπνέουν μια παιδικότητα, – υπήρξε πάντα το ζητούμενο του «να ζωγραφίζει σαν παιδί» – για να υπαγορεύσει κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα.

Jean-Michel BASQUIAT
Untitled, 1981
Oilstick on paper
28 x 21,5 cm
© Estate of Jean-Michel Basquiat. Licensed by Artestar, New York.

Στην έκθεση, ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με μερικά πρώιμα σχέδια του νέο-εξπρεσιονιστή, αυτοδίδακτου καλλιτέχνη. Με κάθε έργο του, ο Basquiat σκιαγραφεί συλλογικά συναισθήματα και προσωπικά βιώματα, όπως το τροχαίο ατύχημα που τον ανάγκασε να χειρουργηθεί σε ηλικία 7 ετών.

Το Untitled (Portrait of Joe Louis) του 1982, είναι ένα πορτρέτο φόρος τιμής στον θρυλικό πυγμάχο πρωταθλητή (1937-1949), γνωστός κι ως «ο καστανός βομβαρδιστής», μια φιγούρα που επανέρχεται συχνά στα έργα του Basquiat, εδώ σαν καρτουνίστικο τοτέμ. Πρωταθλητής, θρύλος, αλλά και εμπορεύσιμο είδωλο, μια υπενθύμιση ότι η δόξα και το χρήμα είναι εξίσου άγρια παιχνίδια. Όλα είναι αντικείμενα κατανάλωσης. Ο αθλητισμός είναι εμπόρευμα. Το σώμα είναι εμπόρευμα. Ο πίνακας είναι εμπόρευμα. Η υπογραφή του Jean-Michel Basquiat (σχεδιασμένη σε ένα κομμάτι χαρτί που εκτίθεται επίσης εδώ κι ενέπνευσε τον τίτλο της έκθεσης) είναι επίσης εμπόρευμα. Αντίστοιχη κριτική ασκεί με το έργο Loans (1984) σχεδιάζοντας με νερομπογιές και λάδι πάνω σε ευτελές χαρτί. Ζει άλλωστε στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’80, του Ρήγκαν και της Wall Street.

Tο έργο Untitled (Alice in Wonderland, 1983) είναι σαν μια ψυχεδελική ανασύσταση όλου του κλασικού παραμυθιού τους Λιούις Κάρολ πάνω σε μια σελίδα, με την εκρηκτική γλώσσα του Basquiat. Ο γάτος του Τσεσάιρ με μάτια-καλειδοσκόπιο, ο Τρελοκαπελάς με την τιμή στο καπέλο, η κάμπια, ο κροκόδειλος, το ρολόι του Λευκού Λαγού κολλημένο λίγο πριν τα μεσάνυχτα – αν αποκρυπτογραφήσεις τη Χώρα των Θαυμάτων του Basquiat, θα ανακαλύψεις τη Νέα Υόρκη από κάτω. Σε όλο της το μεγαλείο και την τρέλα της.

Το Western Kid (1981) είναι ένα από τα πιο σύντομα αλλά αιχμηρά κείμενα του Basquiat, «Ένα παιδί μεγαλωμένο με γουέστερν κάθεται στην αγκαλιά ενός Ινδιάνου αρχηγού. "Δεν είμαι Εβραίος", λέει το παιδί. Φλας μπακ στις Σταυροφορίες». Σχόλιο για την αμερικανική μυθολογία, την παρερμηνεία της ιστορίας και το κωμικοτραγικό θέατρο του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό της πρόθεσής του να στηλιτεύσει τον ρατσισμό εκθέτοντας σκηνές από τον αγώνα επιβίωσης των μειονοτήτων στην Αμερική, όπως της Αφρο-αμερικανικής κοινότητας. Ενός αγώνα που τον έχει επηρεάσει προσωπικά, ξεκινώντας από τις περιπέτειες της οικογένειάς του καθώς ο πατέρας του κατάγεται από την Αϊτή και η μητέρα του από το Πουέρτο Ρίκο.

Η έκθεση Untitled προτείνει μια ανοιχτή ανάγνωση του έργου του Basquiat – όχι ως στατική, μουσειακή αναπαράσταση, αλλά ως βίωμα. Μια εμπειρία όπου ο ρυθμός των έργων συντονίζονται τους jazz αυτοσχεδιασμούς του ήρωά του, Charlie Parker.

Jean-Michel BASQUIAT
Untitled, 1981
Oilstick on paper
42,5 x 58 cm
© Estate of Jean-Michel Basquiat. Licensed by Artestar, New York.

Στον βιομηχανικό Πειραιά, που μοιάζει ξαφνικά να δονείται στους ίδιους παλμούς με τη Νέα Υόρκη των ‘80s, ο Basquiat δεν εκτίθεται απλώς. Ξεχειλίζει. Στα χειρόγραφά του βρίσκεις αποστάγματα βιωμάτων, στους πίνακές του την παιδική ματιά με την πολιτική οργή, στον ρυθμό τους τον ήχο των δρόμων. Μια έκθεση που δεν μοιάζει με τίποτα απ’ όσα έχεις ξαναδεί –και που δεν πρέπει, με τίποτα, να χάσεις.