Ένας λοιμωξιολόγος εξηγεί πως η κλιματική αλλαγή φέρνει νέες λοιμώξεις

Η κλιματική αλλαγή δεν αφορά μόνο το λιώσιμο των πάγων. Είναι ένα ζήτημα πολύ πιο σύνθετο, το ο οποίο επιδρά σε μια σειρά έμβιων και άβιων συστημάτων της γης, προκαλώντας σημαντικές αλλαγές και στο κομμάτι των λοιμώξεων που θα επηρεάσουν άμεσα το ανθρώπινο είδος.

Οι αυξημένες θερμοκρασίες θα είναι ο κανόνας του μέλλοντος και κάθε αλλαγή θερμοκρασίας προκαλεί μεταβολές στα οικοσυστήματα, ανασυνθέτει τις οικο-κοινότητες επιδρώντας σε συνυπάρξεις και αλληλεξαρτήσεις χλωρίδας και πανίδας αλλά και του «μικροβιώματος» κάθε οικοσυστήματος, εξηγεί σε εκτενή ανάρτησή του ο Παθολόγος και επικεφαλής της ομάδας εργασίας Ζωονόσων της Διεθνούς Εταιρείας Αντιμικροβιακής Χημειοθεραπείας Γιώργος Παππάς, γνωστός μεταξύ άλλων για τα «Ημερολόγια Κορωνοϊού». 

Τι σημαίνει αυτό για τις λοιμώξεις που μας προσβάλλουν;

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την ανάρτησή του:

* Οι αυξημένες θερμοκρασίες θα επιτρέψουν τα ερχόμενα χρόνια την επέκταση του κουνουπιού Culex pipiens, φορέα του ιού του Δυτικού Νείλου, στον ελλαδικό χώρο και τις εποχές, με αποτέλεσμα να έχουμε σε περισσότερες περιοχές της χώρας και για περισσότερους μήνες κάθε χρόνο κρούσματα του ιού.

* Οι αυξημένες θερμοκρασίες θα επιτρέψουν την περαιτέρω ευδοκίμηση των κουνουπιών Aedes albopictus, που είναι ικανοί φορείς του Δάγκειου και του Chikungunya, ιών με σημαντική θνησιμότητα. Αυτοί οι ιοί μεταφέρονται κυρίως μέσω του κουνουπιού Aedes egypti, του οποιλου η παρουσία στην Ελλάδα δεν είναι προς το παρόν μεγάλη- όμως η αύξηση της θερμοκρασίας θα δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες για να γίνει. Ήδη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου παρουσιάστηκε αυτόχθονη μετάδοση του Δάγκειου- χαρακτηριστικά στην Ιταλία το φθινόπωρο του 2023 με περισσότερα από 200 κρούσματα εγχώριας πηγής μετάδοσης.

* Οι αυξημένες θερμοκρασίες των θαλάσσιων υδάτων επιτρέπουν την ευδοκίμηση δονακίων, παθογόνων που ενδέχεται να προκαλέσουν βαριές λοιμώξεις σε ευπαθείς/ ηπατοπαθείς. Οι θερμοκρασίες αυτές προδιαθέτουν επίσης και σε παρουσία της naegleria fowleri σε κλειστές φυσικές ή τεχνητές υδάτινες συλλογές, παθογόνο που προκαλεί θανατηφόρο εγκεφαλίτιδα. Αντίστοιχα, επιτρέπουν την σταδιακή προσαρμογή μυκήτων σε υψηλότερες θερμοκρασίες, παρόμοιες αυτής του ανθρώπινου σώματος. Έτσι πιθανολογείται ότι προέκυψε η Candida auris, ο θανατηφόρος πολυανθεκτικός μύκητας των νοσοκομείων, επωαζόμενος και εξελισσόμενος από υδάτινους μύκητες.

* Η θέρμανση του permafrost, του μέχρι πρότινος μόνιμα παγωμένου εδάφους, έδωσε ήδη μια εκτεταμένη επιζωοτία άνθρακα με μαζικούς θανάτους ελαφιών στην Σιβηρία, αλλά και δεκάδες κρούσματα σε ανθρώπους. Παράλληλα επέτρεψε την ανάδυση κατεψυγμένων άγνωστων αρχαίων ιών, ορισμένοι από τους οποίους αναπόφευκτα ονομάζονται ιοί της Πανδώρας. Μέχρι τώρα το κουτί έδωσε μόνο αθώους για τον άνθρωπο αρχαίους ιούς.

* Η μεταβολή της σύνθεσης ενός οικοσυστήματος επιτρέπει σε ξενιστές παθογόνων, πχ. τα τσιμπούρια, να εγκατασταθούν σε μέχρι πρότινος αφιλόξενα οικοσυστήματα. Υπάρχει εύλογος φόβος ότι με αυτόν τον τρόπο ενδέχεται να δούμε αυξανόμενα κρούσματα αιμορραγικού πυρετού Crimean Congo στην Ευρώπη- τα αυτόχθονα θανατηφόρα κρούσματα στην Ισπανία εγείρουν την σχετική ανησυχία. Αλλά και όταν απλά ελαττώνονται τα ζώντα είδη ενός οικοσυστήματος (ας μην ξεχνάμε ότι πρακτικά ζούμε ένα 6ο γεγονός μαζικού αφανισμού/ mass extinction event, μια μείζονα βιοτική κρίση), ενδέχεται να αυξάνεται η πιθανότητα να γίνει ο άνθρωπος ο νέος τελικός στόχος κάποιων παθογόνων.

*  Η κλιματική αλλαγή συνοδεύεται και από αυξημένη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων: η συσχέτιση πλημμυρικών φαινομένων πχ με συρροές λεπτοσπείρωσης, ήταν κάτι που συζητούσαμε θεωρητικά, αρχές Σεπτεμβρίου, στο αφιέρωμα της Καθημερινής στην Ελλάδα του 2033, όμως λίγες μέρες μετά η θεσσαλική πραγματικότητα έκανε το μέλλον παρόν. Από την άλλη, απέχουμε ακόμη πολύ από σενάρια όπως της πρόσφατης ιταλικής ταινίας Siccita όπου η παρατεταμένη ξηρασία (στέρεψε ο Τίβερης) φέρνει στους κατοίκους της Ρώμης την ασθένεια του ύπνου (αυτήν της μύγας τσε-τσε). 

*  Υπάρχουν και οι έμμεσες επιδράσεις: η ενδημικότητα πχ του ιού του Δυτικού Νείλου μπορεί να επάγει μεγάλους γεωγραφικούς περιορισμούς στους διαθέσιμους αιμοδότες.

*  Οι αυξημένες θερμοκρασίες επηρεάζουν και στοχευμένα τον άνθρωπο, τόσο στην διαφοροποίηση της ανοσολογικής του απάντησης, όσο και στην συμπεριφορά του που μπορεί να τον εκθέτει περισσότερο σε διάφορα παθογόνα (πχ. λιγότερα ρούχα, περισσότερες εξωτερικές δραστηριότητες). Σε περισσότερο εκτεταμένο γεωγραφικά πλαίσιο, η ξηρασία και η συρρίκνωση ακτογραμμών μπορούν να επάγουν μείζονες κλιματικές μεταναστευτικές ροές.

*  Η εγγραμματοσύνη για τέτοια «τροπικά» νοσήματα είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα και περιορισμένη διαγνωστική υποψία, κίνδυνο καθυστερημένων διαγνώσεων αλλά και ανεπαρκή εφαρμογή προστατευτικών μέτρων.

Κλείνοντας την ανάρτηση, ο γιατρός αναφέρει πως «Η προσέγγιση των λοιμωδών κινδύνων της κλιματικής αλλαγής φεύγει πέρα από το επίπεδο της (έτσι κι αλλιώς ανεπαρκώς εφαρμοζόμενης) "ενιαίας υγείας- One Health" και απαιτεί μια μη-ανθρωποκεντρική προσέγγιση τύπου "πλανητικής υγείας". Και αναρωτιέται: "Σε μια περισσότερο τετριμμένη πραγματικότητα, πόσο εύκολο είναι να συντονίσεις Υπουργεία Υγείας, Κλιματικής Αλλαγής και Πολιτικής Προστασίας, Περιβάλλοντος, και Αγροτικής Ανάπτυξης, που όλα εμπλέκονται στην αναγνώριση και αντιμετώπιση των λοιμωδών επακόλουθων της κλιματικής αλλαγής;".

Όλα τα παραπάνω, αλλά και πολλά ακόμα θα συζητηθούν στην εκδήλωση που οργανώνει ο φορέας Κόσμος, με θέμα "Δημόσια Υγεία και Κλιματική Αλλαγή", την Τετάρτη 15 Μαΐου 2024, στις 19:00 στο Θέατρο Σφενδόνη (οδός Μακρή 4 - Μετρό Ακρόπολη).

Στην συζήτηση θα συμμετέχουν πέρα από τον κ. Παππά, η Κωνσταντίνα Σκαναβή, καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Μικροβιολογίας και Επικοινωνίας του ΠΑΔΑ και ο Θανάσης Τσακρής, καθηγητής Μικροβιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και υποψήφιος Ευρωβουλευτής του ΚΟΣΜΟΥ.