Τι ακριβώς είναι το σύνδρομο του απατεώνα;

Αισθάνεσαι καμιά φορά πως δεν είσαι αρκετά καλός/η για τη δουλειά που κάνεις, ότι δεν ανήκεις σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, ότι δεν είσαι αρκετά έξυπνος/η ή δεν έχεις τα απαραίτητα προσόντα για να βρίσκεσαι εκεί που βρίσκεσαι, και αργά ή γρήγορα θα το καταλάβουν αυτό και οι άλλοι και θα σε απομακρύνουν; Υπάρχει όνομα για αυτό, λέγεται το σύνδρομο του απατεώνα, και υπάρχουν επίσης έρευνες που υποστηρίζουν ότι έως και το 82% των ανθρώπων το βιώνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό κάποια στιγμή στη ζωή του.

Είμαι καλά, γιατρέ μου;

Όταν κάποιος επαινεί τις ικανότητες ή τη δουλειά σου, εσύ σκέφτεσαι πως όσα έχεις καταφέρει ήταν απλά θέμα τύχης, ή σωστού timing. Η αντίθεση ανάμεσα στο πώς βλέπεις τον εαυτό σου και πώς σε βλέπουν οι άλλοι σου δημιουργεί τύψεις για το ότι έχεις καταφέρει να «ξεγελάσεις» τους πάντες, με αποτέλεσμα να δουλεύεις ακόμα σκληρότερα για να κρύψεις τις αδυναμίες σου ή την «ανικανότητά» σου, πράγμα που δημιουργεί ακόμα περισσότερες τύψεις και ακόμα μεγαλύτερο φόβο ότι θα σε ανακαλύψουν –και θα σε απορρίψουν.

Οι 5 τύποι του συνδρόμου του απατεώνα

Ο τελειομανής: Απαιτείς από τον εαυτό σου τελειότητα σε όλα τα επίπεδα, και σε κάθε πράγμα που αναλαμβάνεις. Επειδή βέβαια η τελειότητα είναι ένας στόχος μη ρεαλιστικός, καταλήγεις να αυτομαστιγώνεσαι και να κριτικάρεις τον εαυτό σου ακόμα και για το παραμικρό λάθος. Συχνά αποφεύγεις να κάνεις καινούρια πράγματα, επειδή φοβάσαι πως δεν θα τα κάνεις τέλεια την πρώτη φορά.

Η γεννημένη ιδιοφυΐα: Είσαι τόσο έξυπνος/η που σου ήταν πάντα εύκολο να μαθαίνεις καινούρια πράγματα και να αποκτάς νέες δεξιότητες. Κάθε φορά που κάτι σε δυσκολεύει, ή που δεν πετυχαίνεις με την πρώτη σε κάτι που αναλαμβάνεις, νιώθεις ντροπή.

Ο σολίστας: Πιστεύεις ότι θα έπρεπε να μπορείς να τα βγάλεις πέρα μόνος/η με οτιδήποτε. Το να ζητήσεις βοήθεια, ή να δεχτείς υποστήριξη όταν σου προσφέρεται, όχι μόνο θα σημαίνει πως απέτυχες, αλλά θα σε φέρει και στην θέση να παραδεχτείς τις αδυναμίες σου και να εκθέσεις τον εαυτό σου ως αποτυχία.

Ο ειδικός: Για να θεωρήσεις κάτι που έκανες επιτυχημένο, πρέπει να μάθεις ό,τι υπάρχει να μαθευτεί σχετικά με το θέμα. Αν δεν μπορείς να απαντήσεις μια ερώτηση, ή αν πέσεις πάνω σε πληροφορία που δεν γνώριζες, θεωρείς αυτομάτως τον εαυτό σου απατεώνα.

Ο σούπερ ήρωας: Συνδέεις την ικανότητα με την επιτυχία σε κάθε ρόλο που αναλαμβάνεις –επαγγελματικό, φιλικό, γονεϊκό, μαθησιακό, γκομενικό, η λίστα δεν έχει τέλος. Προκειμένου να τους επιτελέσεις όλους στην εντέλεια, σπρώχνεις τον εαυτό σου στα όριά του, επενδύοντας όση ενέργεια έχεις σε καθέναν από αυτούς τους ρόλους. Και πάλι, η τιτάνια αυτή προσπάθεια σε κάνει να σκέφτεσαι «θα έπρεπε να μπορώ να αναλάβω περισσότερα» ή «θα έπρεπε να μου ήταν πιο εύκολο αυτό».

Πού οφείλεται;

Συνήθως, εκεί που οφείλονται όλα: Στα παιδικά μας χρόνια. Αν οι γονείς σου σε πίεζαν να τα πηγαίνεις καλά στο σχολείο, ήταν αυστηροί με τα λάθη σου ή σε συνέκριναν με τα αδέρφια σου ή με άλλα παιδιά, συγχαρητήρια, πήρες δωράκι το σύνδρομο του απατεώνα για όλη την υπόλοιπη ζωή σου. Και σου έχουμε και χειρότερα νέα: Το ίδιο ισχύει και αν ήταν υπερπροστατευτικοί, λίγο παραπάνω περήφανοι για σένα από το κανονικό, ή αν τόνιζαν συχνά πόσο έξυπνος/η είσαι.

Ειδικά σε αυτό το τελευταίο θα σταθούμε λίγο, για να πούμε πως τα παιδιά που θεωρούνται χαρισματικά (οι καλύτεροι μαθητές της τάξης, αυτά που κάνουν πρωταθλητισμό ή που κερδίζουν εύκολα διαγωνισμούς κλπ) αναπτύσσουν σχεδόν στο σύνολό τους μεγαλώνοντας σύνδρομο του απατεώνα, γιατί η αποκάλυψη πως τελικά δεν είσαι ο εξυπνότερος/ ικανότερος/ πιο ταλαντούχος άνθρωπος του πλανήτη όπως έδειχναν να πιστεύουν όλοι όσο μεγάλωνες είναι βαριά και δυσκολοχώνευτη.

Επιβαρυντικό ρόλο παίζουν βέβαια και διάφορα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως είναι η ευσυνειδησία, η τάση για τελειομανία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και οι νευρώσεις.

Αντιμετωπίζεται;

Σχεδόν όλα αντιμετωπίζονται. Το να αναγνωρίσεις το σύνδρομο του απατεώνα για αυτό που είναι, είναι το πρώτο βήμα. Το δεύτερο είναι να το συζητήσεις με ανθρώπους που ξέρεις και εμπιστεύεσαι, και να εκπλαγείς από την συνειδητοποίηση ότι ο περισσότερος κόσμος αισθάνεται το ίδιο.

Σημαντικό είναι επίσης να αντισταθείς στην τάση να τα κάνεις όλα μόνος/η σου και να ζητήσεις βοήθεια ή ακόμα καλύτερα να δημιουργήσεις ομάδες: Η ομαδική δουλειά κάνει θαύματα στο σύνδρομο του απατεώνα, γιατί όσο δεν είσαι μόνος/η απέναντι στον εαυτό σου είναι πιο δύσκολο να αμφισβητήσεις την επιτυχία σου (η οποία θα είναι στο μυαλό σου επιτυχία της ομάδας) και να μεγιστοποιήσεις τα λάθη σου.

Κάθε φορά που αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου, προσπάθησε να αναλάβεις τον ρόλο ενός φίλου ή συναδέλφου και να φανταστείς τι θα σου έλεγε σε έναν υποθετικό διάλογο. Απαρίθμησε τις επιτυχίες σου, και τους επαίνους που έχεις δεχτεί, και αναζήτησε επιχειρήματα που να υποστηρίζουν ότι όλα αυτά δεν θα μπορούσαν να είναι αποκλειστικά θέμα τύχης.

Και τέλος, αν δεις πως όλα τα άλλα δεν πιάνουν, και το σύνδρομο του απατεώνα σου δυσκολεύει τη ζωή, κάνε ψυχοθεραπεία. Προλαβαίνουμε τις αντιρρήσεις περί αφραγκίας, με μια λίστα με όλες τις διευθύνσεις όπου μπορείς να κάνεις δωρεάν.