Δεκατρείς αλήθειες για τον καφέ

της Μάριελ Μπόμπα

Ο καφές είναι μια από τις πιο αγαπημένες πρωινές (και όχι μόνο) συνήθειες για πολλούς λαούς. Στην Ελλάδα μάλλον λίγο περισσότερο, αφού στη χώρα μας ο καφές αποτελεί αφορμή για διάλειμμα, για συναντήσεις με φίλους και συναναστροφές, ενώ ως προς την διάρκειά του θα τον χαρακτηρίζαμε μάλλον αρμένικο, αφού διαρκεί περισσότερο από οπουδήποτε αλλού. Μάλιστα σύμφωνα με πρόσφατα στατιστικά στοιχεία η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα κατανάλωσης καφέ εκτός σπιτιού παγκοσμίως.

Με το πέρασμα των χρόνων η φήμη του καφέ μεταβάλλεται, ενώ επικρατούν πολλές διαφορετικές απόψεις σχετικά με το αν τελικά ωφελεί ή όχι τον οργανισμό μας καθώς και ως προς την ποσότητα που μπορούμε να καταναλώνουμε ημερησίως. Ο διατροφολόγος Βασίλης Παπαμίκος αποκαλύπτει όλα όσα πρέπει να ξέρουμε για το αγαπημένο μας ρόφημα, τονίζοντας βέβαια πως «τόσο οι παλιότερες, όσο και οι νεότερες έρευνες βασίζονται σε ενδείξεις σχετικά με τις ιδιότητες του καφέ, χωρίς ωστόσο να υπάρχει μέχρι στιγμής κάποιο τελικό πόρισμα».

Πώς επιδρά ο καφές στον οργανισμό μας;

Ο καφές περιέχει πολλά θρεπτικά, πτητικά και μη πτητικά συστατικά, μέσα από τα οποία προκύπτουν οι ιδιότητες του. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται η καφεΐνη, οι υδατάνθρακες, τα αμινοξέα, τα οργανικά οξέα, τα φαινολοξέα , το μαγνήσιο και το χρώμιο. Όπως αναφέρει και ο κ. Παπαμίκος, «εξαιτίας των συγκεκριμένων συστατικών του, ο καφές επιδρά στον οργανισμό μας, επηρεάζοντας το κεντρικό νευρικό σύστημα, την καρδιά, αλλά και τους μύες. Το αν τελικά θα μας επηρεάσει θετικά ή αρνητικά εξαρτάται από την ποσότητα καφέ που καταναλώνουμε ημερησίως».

Πόσο καφέ μπορούμε να καταναλώνουμε ημερησίως;

Πόσο καφέ λοιπόν μπορούμε να πίνουμε ημερησίως και σε ποια ποσότητα αποδεικνύεται ευεργετικός; Ο κ. Παπαμίκος συμβουλεύει πως, «η συνιστώσα ποσότητα καφεΐνης που μπορούμε να λαμβάνουμε καθημερινά υπολογίζεται περίπου στα 200mg. Η συγκεκριμένη ποσότητα ισοδυναμεί με μία ή μιάμιση κούπα καφέ». Πίνοντας λοιπόν τόση ποσότητα καφέ ο οργανισμός μας ωφελείται σε πολλά επίπεδα.

Οι ευεργεσίες του καφέ στον οργανισμό μας

Πρώτα απ’ όλα ο καφές είναι από τα λίγα ροφήματα που μπορούμε να απολαμβάνουμε χωρίς «θερμιδικές» τύψεις. «Ένα κουταλάκι του γλυκού καφέ αποδίδει περίπου 20 θερμίδες», αναφέρει ο κ. Παπαμίκος. Αυτό που προσθέτει θερμίδες είναι η ζάχαρη και άλλα συνηθισμένα συνοδευτικά όπως το γάλα, η σαντιγύ ή το αφρόγαλα. «Όσο πιο περίπλοκος είναι ένας καφές, τόσο περισσότερες θερμίδες έχει. Το αφρόγαλα προσθέτει περίπου 160 θερμίδες, ενώ η σαντιγύ 330». Προσοχή λοιπόν: O καφές είναι θερμιδικά αθώος στην παραδοσιακή του εκδοχή. Τα μοντέρνα freddoccino, cappuccino, mochaccino και ούτω καθεξής, εκτός από πλούσια γεύση προσφέρουν σίγουρα και μεγάλο αριθμό θερμίδων.

Μια από τις πιο γνωστές ευεργετικές ιδιότητες του καφέ, είναι η αύξηση της δραστηριότητας του εγκεφάλου. Ο καφές μας κρατά σε εγρήγορση, για αυτό και αρκετοί συνηθίζουν να τον καταναλώνουν καθώς δουλεύουν ή καθώς διαβάζουν. Μάλιστα όπως προσθέτει ο κ. Παπαμίκος, «προκαλεί ακόμη και αύξηση της αδρεναλίνης».

Ο καφές φαίνεται επίσης πως μπορεί να δράσει και ως σύμμαχος μας στο αδυνάτισμα καθώς υπάρχουν ενδείξεις πως μειώνει την όρεξη. Ακόμη, όπως μας πληροφόρησε ο κ. Παπαμίκος, «μετά το γεύμα ο καφές ενεργοποιεί τη θερμογένεση. Αυτό σημαίνει πως ο οργανισμός μας καίει έξτρα αριθμό θερμίδων για την παραγωγή θερμότητας». Όπως φαίνεται λοιπόν ο καφές μπορεί να αποδειχτεί ένα πολύ καλό «βοήθημα» κατά τη διάρκεια μιας δίαιτας.

Πρόσφατες έρευνες υποδεικνύουν πως υπάρχουν επίσης πολύ σημαντικές ενδείξεις ότι ο καφές συμβάλλει ακόμη και στην πρόληψη ορισμένων ασθενειών. Μία από αυτές είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2. Όπως αναφέρει ο κ. Παπαμίκος, «το μαγνήσιο και το χρώμιο φαίνεται να είναι τα συστατικά του καφέ, στα οποία οφείλεται η συγκεκριμένη του ιδιότητα, καθώς αυτά συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγής ινσουλίνης από το πάγκρεας». Άλλες ασθένειες από τις οποίες φαίνεται επίσης να μας προστατεύει ο καφές είναι η άνοια, το αλτσχάιμερ και το πάρκινσον.

Το αγαπημένο ρόφημα των Ελλήνων είναι επίσης πλούσιο σε αντιοξειδωτικά. Τα αντιοξειδωτικά αυτά φαίνεται πως εξασφαλίζουν την ελαστικότητα των αγγείων, πράγμα που σημαίνει ότι προστατεύουν από το έμφραγμα και άλλες καρδιακές παθήσεις. Μάλιστα, πανεπιστημιακή έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε υπερήλικες της Ικαρίας, οι οποίοι καταναλώνουν καθημερινά ελληνικό καφέ, δείχνει να επιβεβαιώνει τις ενδείξεις αυτές. Ωστόσο, ο κ. Παπαμίκος αναφέρει πως «αν και οι ενδείξεις είναι αξιόλογες, η μελέτη δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί».

Μύθοι και αλήθειες σχετικά με την καφεΐνη

Πολλοί μύθοι έχουν κατά καιρούς ακουστεί σχετικά με τις ιδιότητες της καφεΐνης, ένας από τους οποίους είναι πως η κατανάλωσή της οδηγεί στην αφυδάτωση. Τα νέα ερευνητικά δεδομένα έρχονται να καταρρίψουν την αντίληψη αυτή, καθώς κατέληξαν στο ότι όλα τα μη αλκοολούχα ποτά, ακόμη και αυτά που περιέχουν καφεΐνη συμβάλλουν τελικά στην ενυδάτωση του οργανισμού, αφού αποτελούνται στο μεγαλύτερο ποσοστό τους από νερό. Όπως μάλιστα προσθέτει και ο κ. Παπαμίκος «το ότι ο καφές έχει μια ήπια διουρητική δράση δεν αρκεί να τεκμηριώσει ότι προκαλεί αφυδάτωση».

Ακόμη μια πολύ συχνή αντίληψη είναι πως η καφεΐνη προκαλεί εθισμό. Όπως αναφέρει ο κ. Παπαμίκος «αληθεύει ότι η καφεΐνη είναι σε κάποιο βαθμό εθιστική. Ακόμη και 100 mg καφεΐνης είναι αρκετά για να προκαλέσουν κάποιου είδους εθισμό. Μάλιστα ένας άνθρωπος, ο οποίος είναι συνηθισμένος να καταναλώνει καφέ τρεις με τέσσερις φορές την εβδομάδα, είναι πολύ πιθανό μία με δύο μέρες μετά την τελευταία κατανάλωση καφέ να εμφανίσει το σύνδρομο έλλειψης καφεΐνης, το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με πονοκέφαλο, άγχος, ελλειμματική προσοχή, κούραση κατάθλιψη ακόμη και ημικρανίες. «Το πιο σημαντικό όμως», όπως αναφέρει και ο κ. Παπαμίκος, «είναι πως τα συμπτώματα του συνδρόμου υποχωρούν μετά από τη δεύτερη κιόλας μέρα χωρίς καφέ».

Τί ισχύει για τα ντεκαφεϊνέ;

Όσον αφορά τους καφέδες ντεκαφεϊνέ, μετά από επεξεργασία έχει αφαιρεθεί από αυτούς το 98% της καφεΐνης. Όπως μάλιστα μας πληροφορεί ο κ. Παπαμίκος «σύμφωνα με πρόσφατες πανεπιστημιακές έρευνες 240 ml ντεκαφεινέ περιέχουν περίπου 16 mg καφεΐνης. Αν και μικρή η συγκεκριμένη ποσότητα δεν έχει αμελητέα δράση». Αν λοιπόν επιλέγουμε να πιούμε ντεκαφεϊνέ για να αποφύγουμε κάποια από τις ιδιότητες της καφεΐνης θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως και σε αυτή την περίπτωση δεν απαλλασσόμαστε παντελώς από αυτήν. Ωστόσο οι καφέδες ντεκαφεϊνέ δε στερούνται τις ευεργετικές ιδιότητες που έχει ο κοινός καφές, καθώς διατηρούν τα υπόλοιπα συστατικά εκτός της καφεΐνης.

Τι πρέπει να προσέχουμε;

Όπως προαναφέρθηκε, ο καφές παύει να είναι ευεργετικός για τον άνθρωπο όταν ξεπερνά τη συνιστώσα ημερήσια πρόληψη. «Πάνω από τρία ποτήρια καφέ σε καθημερινή βάση είναι σίγουρα υπερβολή», αναφέρει ο κ. Παπαμίκος. «Σε μια τέτοια περίπτωση είναι πολύ πιθανό να βρεθούμε αντιμέτωποι με αίσθηση άγχους, σύγχυση, πονοκεφάλους, ημικρανίες όπως επίσης και έλλειψη ύπνου ή ποιοτικού ύπνου. Αν λοιπόν σας ταλαιπωρεί κάτι από τα παραπάνω, ένα από τα πρώτα πράγματα που θα πρέπει να αναλογιστείτε είναι πόσα ποτήρια καφέ ήπιατε τη χθεσινή μέρα.

Είναι επίσης πολύ σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι δεν είμαστε όλοι το ίδιο ευαίσθητοι στην καφεΐνη. «Κάθε οργανισμός έχει τις ιδιαιτερότητές του, για αυτό και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχουν κάποιες σταθερές που να ισχύουν το ίδιο για όλους». Ένας παράγοντας που θα έπρεπε να λάβουμε υπόψη μας είναι το πόσο ανθεκτικός είναι κάποιος στην καφεΐνη, πράγμα το οποίο εξαρτάται συχνά από το χρονικό διάστημα που καταναλώνουμε καφέ. Όπως εξηγεί ο κ. Παπαμίκος «για κάποιον που καταναλώνει σε καθημερινή βάση καφέ για αρκετά χρόνια, δύο φλιτζάνια μπορεί να μην έχουν τόσο διεγερτική δράση, όσο θα έχουν σε κάποιον που πίνει καφέ για λιγότερο καιρό». Φυσικά αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι με το πέρασμα των χρόνων θα πρέπει να αυξήσουμε την ποσότητα καφέ που καταναλώνουμε.

Ακόμη, μια πολύ σημαντική επισήμανση για τον καφέ αφορά την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Επιρρεπείς ομάδες φαίνεται να είναι τα υπέρβαρα άτομα, όπως και ηλικιωμένοι άνω των 70 ετών. Ο κ. Παπαμίκος προτείνει, «αν κάποιος έχει την παραμικρή υποψία, να μετρήσει την πίεση του 30 με 60 περίπου λεπτά μετά από την κατανάλωση καφέ. Αν παρατηρήσει διαφορά μεγαλύτερη των 10 ml στη στήλη υδραργύρου, τότε μάλλον θα πρέπει να κόψει/ μειώσει την κατανάλωση καφέ.

Τέλος όσον αφορά τις εγκύους, συχνά εκφράζεται ανησυχία ότι ο καφές θα μπορούσε να προκαλέσει τη μη ολοκληρωμένη ανάπτυξη του εμβρύου, πρόωρη γέννηση ή ακόμη και αποβολή. Ο κ. Παπαμίκος αναφέρει πως «οι περισσότερες έρευνες καταλήγουν στο ότι δύο φλιτζάνια καφέ ημερησίως δεν επηρεάζουν την υγεία του εμβρύου. Ωστόσο, για προληπτικούς λόγους πολλοί ειδικοί προτείνουν τη μη κατανάλωση καφέ κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων μηνών κύησης, ενώ αρκετοί απορρίπτουν εντελώς την κατανάλωση καφέ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μιας και οι έρευνες δεν έχουν καταλήξει σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα».