Νευρική ανορεξία: Πολεμώντας τον εφιάλτη

του Γιώργου Κόκουβα

«Ξεκίνησε απλά σαν επιθυμία να διώξω λίγα περιττά κιλά και κατέληξε σε πραγματική απεργία πείνας χωρίς ημερομηνία λήξης. Έφτασα να ζυγίζω 39 κιλά».  Η ιστορία της Β. δεν είναι η μόνη που περιγράφει τον εφιάλτη στον φαύλο κύκλο του οποίου πέφτουν χιλιάδες, κατά κανόνα νέοι άνθρωποι. Οστά που ξεπροβάλλουν από κάθε ταλαιπωρημένο μέλος του σώματος, κεφάλι που μοιάζει υπερβολικά δυσανάλογο μπροστά σε ένα σώμα που «μαζεύει» ήταν λίγα μόνο από τα όσα μας τρόμαζαν στην όψη μιας δικής μας φίλης που είχε πέσει στην ίδια δίνη.

Κι αν η «βιτρίνα» της νευρικής ανορεξίας είναι αποκρουστική –όσα αποκρουστικό είναι το lifestyle που προβάλλει τα ανάλογα πρότυπα αποστεωμένων μοντέλων- ακόμη χειρότερα είναι τα όσα συμβαίνουν στον οργανισμό αλλά και στον ψυχισμό του ασθενούς –φυσικά και μιλάμε για ασθένεια. Ακριβώς επειδή πρόκειται για ένα λεπτό ζήτημα, στο οποίο καθοριστικό ρόλο παίζει η ευαισθητοποίηση όχι μόνο των ασθενών αλλά και του περιβάλλοντός τους, η ενημέρωση για τις ενδείξεις, τους κινδύνους και την αντιμετώπιση της νευρικής ανορεξίας επιβάλλεται. Και σ’ αυτό μας βοηθούν η ειδική παθολόγος κ. Αναστασία Μοσχοβάκη και ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής κ. Γρηγόρης Βασιλειάδης, δίνοντάς μας όλες τις απαραίτητες απαντήσεις.

Τι είναι η νευρική ανορεξία;

Η νευρογενής ανορεξία, όπως μας ενημερώνει η κ.Μοσχοβάκη, είναι ένα σύνδρομο άγνωστης αιτιολογίας, όπου υπάρχει ανορεξία και άρνηση λήψης τροφής, λόγω διαταραχής της αντίληψης της εικόνας του σώματος (π.χ. ο ασθενής αισθάνεται παχύς ενώ δεν είναι) και φόβου παχυσαρκίας. Παρά την άρνηση λήψης τροφής, αρκετά άτομα παρουσιάζουν επεισόδια πολυφαγίας. Αποτελεί την πιο συχνή αιτία χρονίζουσας ανορεξίας σε εφήβους και ιδιαίτερα γυναίκες, καθώς σε αυτές εμφανίζεται 10 φορές περισσότερο απ’ ό,τι σε άνδρες.

«Η νευρική ανορεξία θεωρείται ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο», μας λέει ο κ. Βασιλειάδης που θα μας διαφωτίσει από την σκοπιά της ψυχολογίας: «Γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, καθώς το DNA μπορεί να υποκινήσει μία τέτοια κατάσταση, ενώ κάποιοι άνθρωποι έχουν προδιάθεση στην κατάθλιψη, η οποία συνδέεται με την ανορεξία. Επίσης, το προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να αποδειχθεί εξίσου υπεύθυνο για αυτή την σοβαρή ψυχοσωματική διαταραχή – τόσο σοβαρή που ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών βρίσκει τον θάνατο», μας λέει.

Πώς «πυροδοτείται» η ανορεξία;

Μπορεί άραγε ένα κακόβουλο σχόλιο για το βάρος κάποιου να αποτελέσει την αιτία για την νευρική ανορεξία; Τα άτομα που πέφτουν στην παγίδα της το κάνουν επηρεασμένα από την γνώμη των άλλων για το σώμα τους; «Ελάχιστο αν όχι μηδαμινό ρόλο παίζει η άποψη των άλλων για το άτομο με νευρική ανορεξία», τονίζει ο κ. Βασιλειάδης, εξηγώντας μας πως η διαταραχή κρύβει πολύ βαθύτερα ψυχοπαθογενή αίτια.

«Τα άτομα που αναπτύσσουν τη νόσο είναι άτομα τελειοθηρικά, που δίνουν μεγάλη έμφαση στην εικόνα του σώματος, συνήθως επηρεαζόμενα από τις αντιλήψεις του οικογενειακού και πολιτισμικού τους περιβάλλοντος κατά την παιδική και εφηβική ηλικία», αναφέρει η κ.Μοσχοβάκη, υπογραμμίζοντας με την σειρά της πως παθοφυσιολογικές διαταραχές οργανικών συστημάτων, όπως ανωμαλίες σε συστήματα νευρομεταβίβασης και γενετικές επιβαρύνσεις συντελούν στην παθογένεια της νόσου.

Συνεχίζοντας, η ειδικός ξεδιαλύνει μία παρεξήγηση που οφείλεται στο όνομα της διαταραχής. Το ότι αποκαλείται «ανορεξία» δεν σημαίνει πως ο ασθενής δεν έχει όρεξη, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια: «Σε αρκετές περιπτώσεις, έχει όρεξη και την καταπολεμά. Είναι συχνό το φαινόμενο η νευρική ανορεξία να εμφανίζεται ως συνέχεια μιας δίαιτας απώλειας βάρους. Προοδευτικά, καθώς ο ασθενής σταδιακά αφιερώνεται στην δίαιτα, διαστρεβλώνεται το αίσθημα της τάσης για φαγητό και η ανορεξία εγκαθίσταται», μας λέει.

Οι ενδείξεις που «χτυπούν το καμπανάκι»

Ψυχαναγκαστικές δραστηριότητες και ακραίες συμπεριφορές, όπως υπερβολική άσκηση, απομάκρυνση από κοινωνικές επαφές, υπερβολική ενασχόληση με τη μελέτη εμφανίζονται, σύμφωνα με την ειδική παθολόγο. Παρά ταύτα, η ανορεξία διακόπτεται σε αρκετά άτομα από βουλιμικά επεισόδια με πολυφαγία, για να επανέλθει με δριμύτητα στη συνέχεια.

«Το άτομο που πάσχει από νευρική ανορεξία εμφανίζει σημάδια μοναχικότητας, κλείνεται στον εαυτό του, αποκτά παράξενη σχέση με το φαγητό και επιδίδεται σε μια καταναγκαστική ενασχόληση με το σώμα του», αναφέρει ο κ. Βασιλειάδης. H ασθένεια παρουσιάζει σημαντικές παθολογικές επιπτώσεις στο σύνολο του οργανισμού, μας εξηγεί η κ. Μοσχοβάκη, απαριθμώντας τον «βαρύ» κατάλογο των συμπτωμάτων και των κινδύνων της νευρικής ανορεξίας:

Οι ασθενείς παρουσιάζουν απώλεια βάρους και σημαντικές ελλείψεις ζωτικών για το σώμα ουσιών. Υπάρχει ελαττωμένη λειτουργία όλων των οργάνων, λόγω στέρησης ενέργειας. Δυσανεξία στο ψύχος, μείωση της κινητικότητας του γαστρεντερικού σωλήνα με δυσκοιλιότητα και αναστολή της εμμήνου ρήσεως είναι συχνά συμπτώματα. Τριχόπτωση και ανάπτυξη εστιών τριχοφυΐας με χνούδι σε περιοχές όπου δεν προϋπήρχαν, διόγκωση σιελογόνων αδένων, που δίνουν την εντύπωση δυσανάλογα μεγάλου σε σχέση με το σώμα προσωπείου, οστικά άλγη, οίδημα, κυάνωση δακτύλων μπορεί να εμφανιστούν.

Σε σοβαρές περιπτώσεις εμφανίζονται βραδυκαρδία, υπόταση, υποθερμία, ολιγουρία, ηπατική δυσλειτουργία, πρήξιμο, πτώση ανοσοποιητικού με συχνές λοιμώξεις και πολλές ακόμη ανωμαλίεςστα εργαστηριακά ευρήματα.

Μαρτυρίες μέσα από τον «λαβύρινθο»

«Τότε ήταν που σταμάτησε και ο κύκλος μου και χρειάστηκε να πάω σε γυναικολόγο -ο οποίος μόνο που δεν ούρλιαξε μόλις έλυσα τη ρόμπα μου για να με εξετάσει και αντίκρισε το σώμα μου... Δεν καταλάβαινα πώς όλοι το παρατηρούσαν απ' τη στιγμή που στον καθρέφτη μου εγώ αντίκριζα ένα μάλλον σαρκώδες άτομο», αναφέρει η Β. στο ειδικό site Eatingdisorders.gr που φιλοξενεί πληροφορίες για κάθε διατροφική διαταραχή αλλά και τις συγκλονιστικές εξομολογήσεις όσων έχουν περάσει ή ακόμη περνούν τον εφιάλτη του καταναγκασμού.

Μία άλλη αναγνώστρια του in2life ζήτησε τη συμβουλή της ειδικού (μπορείτε να δείτε την απάντηση εδώ), καθώς βίωνε ένα μέρος από όσα μας περιγράφει η κ. Μοσχοβάκη, την πολυφαγία: Η Τ., έμενε νηστική καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας, προσπαθώντας να χάσει κιλά. «Γυρίζοντας σπίτι θέλω να φάω τα πάντα. Σταματάω στο σουπερ μάρκετ και παίρνω πατατάκια, τυριά, αλλαντικά, σοκολατένια μπισκότα, μερέντες, παγωτά και γυρίζοντας σπίτι αλλάζω, πίνω τα χάπια δέσμευσης λίπους και η μεγαλύτερη απόλαυση μόλις ήρθε… Κάθομαι στο κρεβάτι και τρώω πατατάκια, μετά παγωτά, μετά μπισκότα, μετά τυρί, μετά…, μετά... και όταν τελειώσω νιώθω ένα βήμα πριν σκάσω».

«Είπα στον εαυτό μου ''θα κάνεις δίαιτα ''και νόμιζα ότι βρήκα την αυτόματη λύση σε όλα τα προβλήματά μου», λέει άλλη μία κοπέλα που αποφάσισε να παλέψει με την ανορεξία και διηγείται την ιστορία της στην ίδια διαδικτυακή κοινότητα. «Άρχισα να τρώω μόνο μια φορά τη μέρα συγκεκριμένη και αυστηρά περιορισμένη ποσότητα τροφής, π.χ. μια φέτα ψωμί. Άρχισα να ανεβοκατεβαίνω τα 78 σκαλοπάτια της πολυκατοικίας μου 10 φορές τη μέρα και να ζυγίζομαι καθημερινά. Τα γεμάτα τραπέζια με αηδίαζαν, το βάρος μου μειωνόταν ραγδαία ,σε λιγότερο από ένα μήνα είχα χάσει τα κιλά που επιθυμούσα, ωστόσο έβλεπα πάντα τον εαυτό μου χοντρό και άσχημο. Φοβόμουν την τροφή και τη μισούσα. Την έβλεπα ως απειλή της ευτυχίας μου… Καταλάβαινα ότι είμαι παγιδευμένη, ότι έχω χάσει τον έλεγχο - τί ειρωνεία! Όλα αυτά τα έκανα για να έχω έλεγχο».

«Δεν ήταν εύκολος ο δρόμος της επιστροφής, γιατί η φωνή της ανορεξίας ούρλιαζε αδιάκοπα μες στο κεφάλι μου κι εγώ έπρεπε να τη νικώ, κι από την άλλη η βουλιμία με σάρωνε κι εγώ έπρεπε να αντιστέκομαι, παγιδευμένη ανάμεσα σε δυο αρρώστιες, που με χτυπούσαν ανελέητα κι εγώ έμενα απροσμάχητη με μόνο εφόδιο τη θέληση μου και μια προσευχή...ν' αντέξω το κορμί μου π' άλλαζε κι ήτανε τόσο επώδυνη εκείνη η μεταμόρφωση που μ' έκανε από σκέλεθρο άνθρωπο», γράφει η Μ στο Eatingdisorders.gr, απευθυνόμενη σε όσους περνούν το ίδιο και δίνοντάς τους το έναυσμα να «γυρίσουν».

Αντιμετώπιση: Η επιστροφή στην ζωή

«Η κατάσταση χρήζει άμεσης ιατρικής παθολογικής αντιμετωπίσεως, με δεδομένο ότι εάν δεν αντιμετωπιστεί, ο πάσχων μπορεί να καταλήξει», μας λέει η κ. Μοσχοβάκη, συμπληρώνοντας: «Η ασφαλής επανασίτιση πρέπει να είναι σταδιακή και ελεγχόμενη. Κατά την ελεγχόμενη επανασίτιση χορηγούνται ειδικά φάρμακα και συμπληρώματα τόνωσης των οργανικών συστημάτων. Η ταυτόχρονη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι απαραίτητη».

Όπως μας λέει από παθολογικής άποψης, απαιτείται άμεση νοσηλεία όταν ισχύει ένα από τα παρακάτω:
* Όταν το σωματικό βάρος είναι κάτω του 75% του αναμενόμενου για την ηλικία και τα σωματομετρικά στοιχεία του πάσχοντα.
*Όταν υπάρχουν σοβαρές εργαστηριακές αλλοιώσεις ή σοβαρή βραδυκαρδία.
*Όταν υπάρχει ταχεία επιδείνωση της κατάστασης.
*Όταν υπάρχει αυτοκτονική διάθεση.
*Όταν δεν υπάρχει άτομο που να μεριμνά συνεχώς, ώστε ο πάσχων να τηρεί την ενδεικνυόμενη θεραπεία και να κάνει ορισμένους επιβαλλόμενους εργαστηριακούς ελέγχους

Μάλιστα, η επανασίτιση γίνεται σε νοσοκομειακό περιβάλλον ώστε να αντιμετωπιστούν τυχόν σοβαρές επιπλοκές, που διακρίνονται σε ψυχιατρικές και παθολογικές. Οι ψυχιατρικές επιπλοκές περιλαμβάνουν κρίσεις άγχους, κατάθλιψης και αυτοκτονικό ιδεασμό. Παθολογικές επιπλοκές κατά την επανασίτιση είναι η γαστρική διάταση, το παθολογικό σύνδρομο επανασίτισης (εκδηλώνεται με συνδυασμό χαμηλού φωσφόρου-χαμηλού μαγνησίου-καρδιαγγειακή αστάθεια), η κατακράτηση υγρών και το οίδημα, η αύξηση των ηπατικών ενζύμων.

Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση

Το πρόβλημα στην νευρική ανορεξία δεν είναι το φαγητό, όπως μας λέει ο ψυχολόγος-ψυχοθεραπευτής κ. Γρηγόρης Βασιλειάδης. «Το θέμα του φαγητού είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου, η εκδήλωση του βαθύτερου ψυχολογικού προβλήματος, το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί», αναφέρει.

Ο ασθενής έχει μια διαστρεβλωμένη εικόνα του σώματός του και αυτό οφείλεται σε συμπιεσμένα συναισθήματα επιθετικότητας στον ψυχισμό του που τελικά σχηματίζουν την παθολογία της ασθένειας. «Αυτά τα συναισθήματα είναι δύσκολα διαχειρίσιμα, γι’ αυτό χρειάζεται να αναπτυχθεί μία σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ ασθενούς και ψυχοθεραπευτή, ώστε να μπορέσουν αυτά να βγουν στην επιφάνεια και να διαχειριστούν πιο εύκολα», εξηγεί ο κ. Βασιλειάδης.

Χρειάζεται λοιπόν μακροχρόνια ψυχοθεραπεία, η οποία μπορεί και να είναι ομαδική αν αυτό βοηθά τον ασθενή. Παράλληλα όμως σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει το περιβάλλον του ατόμου που πάσχει. Ο ειδικός εξηγεί πως το θέμα είναι τόσο λεπτό που δεν μπορούν να δοθούν απλές οδηγίες και συμβουλές. «Θα συνιστούσα ακόμη και οι γονείς να κάνουν συνεδρίες ψυχοθεραπείας, γιατί χρειάζονται και εκείνοι ειδική καθοδήγηση», μας λέει, τονίζοντας πως πολύ συχνά οι γονείς τείνουν να «κάνουν τα στραβά μάτια» σε ανορεξικά σημάδια των παιδιών τους, αποφεύγοντας να δουν την πραγματικότητα. Μάλιστα, εξακολουθεί να υπάρχει το «taboo του ψυχολόγου» (δείτε το σχετικό δημοσίευμα του in2life) και ενώ βλέπουν το πρόβλημα, οι γονείς και οι ασθενείς «φοβούνται» μια επίσκεψη σε ειδικό. «Γι’ αυτό, πρέπει να υπογραμμίσουμε την σημασία της ευαισθητοποίησης των γονέων στα σημάδια που περιγράψαμε προηγουμένως», καταλήγει ο κ. Βασιλειάδης.