Λέπρα: Η… αιώνια νόσος δεν έχει εξαλειφθεί

της Έλενας Μπούλια

Η τηλεοπτική σειρά «το Νησί» έφερε στους μεγαλύτερους μνήμες για μια ασθένεια που σήμερα έχει σχεδόν ξεχαστεί –δεν έχει όμως παύσει να υφίσταται. Η εξορία "Σπιναλόγκα" της Κρήτης, όπου εξορίστηκαν λεπροί από το 1903 έως το 1957, βρίσκεται σήμερα σε πόλεις της Ινδίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Στις πόλεις αυτές, σύμφωνα με στοιχεία, νόσησαν από λέπρα 763.000 άνθρωποι το 2001 και 300.000 άνθρωποι το 2005, αποδεικνύοντας ότι πρόκειται για έναν πολύ ισχυρό και επικίνδυνο μικροοργανισμό.
Μπορεί, λοιπόν, οι νεώτεροι στην Ελλάδα να μην έχουμε ακριβή εικόνα σχετικά με το τι σημαίνει «λέπρα», όμως τόσο το δημοφιλές σίριαλ όσο και τα παραπάνω, απογοητευτικά στοιχεία, μας κίνησαν το ενδιαφέρον να απευθυνθούμε στην ειδική παθολόγο κ. Αναστασία Μοσχοβάκη, η οποία εξηγεί παρακάτω τα πάντα για την -επισήμως αποκαλούμενη- Νόσο του Χάνσεν.

Τι ακριβώς είναι η λέπρα και πού οφείλεται;
Η λέπρα αποτελεί χρόνια λοίμωξη, η οποία οφείλεται στο μυκοβακτηρίδιο της λέπρας (mycobacterium leprae), το οποίο είναι συγγενικό με το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης. Ο μικροοργανισμός αυτός ανακαλύφθηκε από τον Νορβηγό γιατρό G.A.Hansen το 1873, γι’αυτό και η λέπρα λέγεται επίσημα Νόσος του Χάνσεν.

Πώς νοσεί κάποιος από λέπρα;
Για να νοσήσει κάποιος από λέπρα, απαιτείται παρατεταμένη και στενή επαφή με μολυσμένα άτομα, κυρίως με παιδιά. Η νόσος είναι, λοιπόν, μεταδοτική, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού (95%) έχει φυσική ανοσία. Η επίπτωση της νόσου είναι σημαντική σε περιοχές του αναπτυσσόμενου κόσμου, ενώ σε χώρες με προηγμένο υγειονομικό επίπεδο, παρατηρείται σποραδικά, κυρίως σε άτομα που έχουν ζήσει επί μακρά περίοδο σε ενδημικές περιοχές. (Για να εντοπίσετε τις ενδημικές περιοχές ανά τον κόσμο δείτε εδώ. Πρόκειται για χάρτη του οργανισμού WHO, ο οποίο ανανεώνεται περιοδικά βάσει των τρεχουσών εξελίξεων).

Πότε εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα;
Τα συμπτώματα της λέπρας μπορεί να εμφανιστούν πάνω από είκοσι χρόνια μετά, λόγω του μεγάλου χρόνου επώασης. Λόγω των δεδομένων αυτών, οι μετανάστες από περιοχές όπου ενδημεί η νόσος πρέπει να είναι σε αυξημένη επιφυλακή. Η έναρξη της νόσου, όμως, είναι ύπουλη: Αναπτύσσονται προοδευτικά και σε συγκεκριμένα σημεία βλάβες στο δέρμα, στα νεύρα, στη μύτη, στο φάρυγγα, τον λάρυγγα, τους οφθαλμούς και τους όρχεις.
Οι δερματικές αυτές βλάβες μπορεί να έχουν τη μορφή κηλίδων ή κοκκινίλων στο δέρμα, σε μικρή ή μεγάλη έκταση. Συμπτώματα όπως πόνος, μούδιασμα, κάψιμο, ατονία, λεμφαδενοπάθεια εμφανίζονται επίσης, αλλά αργότερα. Η νόσος σταδιακά επεκτείνεται από έξω προς τα μέσα, με αποτέλεσμα την προσβολή των νεύρων, παρακείμενων και υποκείμενων ιστών και την εμφάνιση παραμορφώσεων με διάβρωση. Σε μη θεραπευθείσες περιπτώσεις, η παραμόρφωση μπορεί να οδηγήσει σε έλκη, απώλεια οστού, τοπική αναισθησία, αναπηρία (π.χ. απώλεια δακτύλων). Στις επιπλοκές συγκαταλέγονται ηπατική, νεφρική ανεπάρκεια, ή ακόμα και τύφλωση.

Πώς γίνεται η διάγνωση της λέπρας;
Η διάγνωση γίνεται με βιοψία δερματικών βλαβών και ανίχνευση του βακίλου. Η νόσος διακρίνεται σε δύο τύπους, τη «λεπρωματώδη μορφή» που παρατηρείται σε άτομα με διαταραχή της κυτταρικής ανοσίας και έχει κακοήθη πορεία και την «φυματιώδη μορφή», η οποία παρατηρείται σε άτομα με φυσιολογική κυτταρική ανοσία και έχει καλοηθέστερη εξέλιξη. Υπάρχουν, ωστόσο, και ενδιάμεσες μορφές της νόσου.

Πώς θεραπεύεται σήμερα η λέπρα;
Όσο νωρίτερα διαγνωστεί τόσο πιο έγκαιρα μπορεί να υπάρξει θεραπεία και να σταματήσει η εξέλιξη και μετάδοση της νόσου. Η αναπηρία, ωστόσο, από καταστροφή νεύρων και ιστών, όταν αυτή έχει αναπτυχθεί πριν την εφαρμογή της ενδεικνυόμενης θεραπείας, δεν αποκαθιστάται. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη λέπρα περιλαμβάνουν τα dapsone, rifampin, clofazimine, ofloxacin, minocycline, prednisone, thalidomide, ενώ χορηγείται συνδυασμός τους επί αρκετούς μήνες.

Η λέπρα στην Ελλάδα
Σύμφωνα με πληροφορίες που βρήκαμε στο www.explorecrete.com, το λεπροκομείο στην Σπιναλόγκα της Κρήτης ιδρύθηκε το 1903, προκειμένου να απομονωθούν οι χανσενικοί από τον υπόλοιπο πληθυσμό. Οι ασθενείς εκεί δικαιούνταν ένα μικρό επίδομα μηνιαίως, το οποίο όμως συχνά δεν κάλυπτε την διατροφή και τα φάρμακά τους. Η Ελλάδα, άλλωστε, την εποχή εκείνη τυραννιόταν από διαδοχικούς πολέμους (Μακεδονικός, Βαλκανικός, οι Παγκόσμιοι, ο Εμφύλιος) και με δυσκολία στεκόταν οικονομικά. Έτσι, οι συνθήκες ζωής των αρρώστων εκεί, για πολλά χρόνια, ήταν άθλιες.

Το 1930 στο νησί μεταφέρθηκε ο Επαμεινώνδας Ρεμουνδάκης, ο οποίος ήταν τριτοετής φοιτητής της Νομικής όταν αρρώστησε. Ο ερχομός του, σύμφωνα με μαρτυρίες που έχουν καταγραφεί, άλλαξε πραγματικά την πορεία του νησιού, μέσα από διεκδικήσεις και αγώνες για καλύτερες συνθήκες ζωής –η ίδρυση της «Αδελφότητας Ασθενών Σπιναλόγκας» έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Σταδιακά τα σπίτια στη Σπιναλόγκα ασβεστώθηκαν, συστάθηκε υπηρεσία καθαριότητας εξωτερικών χώρων, χτίστηκε θέατρο, κινηματογράφος και τοποθετήθηκαν μεγάφωνα στους δρόμους από τα οποία ακουγόταν συνεχώς κλασική μουσική. Όπως βλέπουμε και στο σίριαλ, άνθρωποι εκεί ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν. Έκαναν, μάλιστα, και παιδιά, μερικά εκ των οποίων μεγάλωσαν εκεί αλλά δε νόσησαν ποτέ.

Από το 1948 και μετά ο αριθμός των λεπρών στη Σπιναλόγκα άρχισε να μειώνεται σταδιακά, καθώς τότε ανακαλύφθηκε το πρώτο φάρμακο κατά της αρρώστιας, ενώ το 1957 οι τελευταίοι 20 ασθενείς μεταφέρθηκαν σε λεπροκομείο στην Αθήνα και η Σπιναλόγκα εγκαταλείφθηκε και λεηλατήθηκε.