Κρυολόγημα: Πώς κολλάει, πώς περνάει, πώς το αποφεύγουμε

της Έλενας Μπούλια

Διανύουμε αυτήν ακριβώς την εποχή του χρόνου που οι περισσότεροι από εμάς, ο ένας μετά τον άλλον, συναχωνόμαστε, βήχουμε, κάποιοι ανεβάζουμε πυρετό και ταλαιπωρούμαστε για λίγες ημέρες, οι οποίες όμως μοιάζουν αιώνες! Σύνηθες θύμα του κρυολογήματος και των εποχιακών ιώσεων το αναπνευστικό σύστημα μικρών και μεγάλων. Μεγάλοι θύτες; Ο βήχας και το φτάρνισμα. Τι ρόλο παίζει, λοιπόν, η εποχή και ο καιρός; Κρυώνουμε επειδή κάνει κρύο ή επειδή από κάποιον «κολλήσαμε»; Μπορούν τα απλά φάρμακα να μας κάνουν καλά; Οι βιταμίνες ίσως; Υπάρχει κίνδυνος να μας συμβεί κάτι χειρότερο;

Όσο «αναίμακτα» κι αν μας αφήνει τις περισσότερες φορές το απλό κρυολόγημα, μετά από τρεις το πολύ τέσσερις ημέρες, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή θα επιστρέψει για να μας ξανα-ταλαιπωρήσει. Εκτός αν, έχοντας εξαντλήσει τις γνώσεις μας πάνω σε αυτό, καταφέρουμε να προφυλαχθούμε σωστά και να το αντιμετωπίσουμε άμεσα και αποτελεσματικά. Μπορούμε;

Το κρύο δεν προκαλεί -απαραιτήτως- κρυολόγημα
Μάλλον όχι, λέει ο παιδίατρος υπεύθυνος του Κέντρου Παιδιατρικής Έρευνας, Μάριος Ανδρέου. «Η ιδέα ότι ο κρύος καιρός μπορεί να προκαλέσει κρυολόγημα είναι πανάρχαια και παγκόσμια. Η επιστήμη, όμως, δεν έχει βρει ακόμα στοιχεία για τον τρόπο που ο άνθρωπος αποκτά ένα κρυολόγημα». Σχετικό πείραμα, μάλιστα, που έγινε πριν από μισό αιώνα στην Αγγλία, σε άτομα που στάθηκαν βρεγμένα σε διάδρομο με ρεύμα για μισή ώρα και μετά έμειναν με υγρά ρούχα για ώρες έδειξε ότι κάποια από τα άτομα αυτά κρυολόγησαν και κάποια άλλα όχι. Ήταν όλοι τους υγιέστατοι, οπότε το γιατί δεν εξηγήθηκε ποτέ ακριβώς.

Άλλωστε, όπως σημειώνει ο κ. Ανδρέου, είναι γεγονός ότι τα κρυολογήματα, σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη, δεν κορυφώνονται το καταχείμωνο, αλλά στις αρχές του φθινοπώρου. Διαρκούν όλον τον χειμώνα, μετά καταλαγιάζουν και παρουσιάζουν ξανά έξαρση στα μέσα της Άνοιξης. Το καλοκαίρι πάντως εξαφανίζονται. Ο κ. Ευστάθιος Σκληρός, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας & Εκπαίδευσης στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης, αναφερόμενος στον καιρό, εξηγεί ότι είναι οι συνεχείς εναλλαγές της θερμοκρασίας -από τις οποίες χαρακτηρίζεται το φθινόπωρο- που ευθύνονται για την εμφάνιση μιας ίωσης, καθώς και η αυξημένη υγρασία.

Η εποχή των ιών
Ο λόγος που το φθινόπωρο χαρακτηρίζεται ως εποχή των ιών πιθανώς έχει να κάνει με το γεγονός ότι το υγρό κλίμα και η μέση αυτή θερμοκρασία (ούτε πολύ κρύο ούτε πολύ ζεστή) ευνοεί όχι μόνο την επιβίωση αλλά και τον πολλαπλασιασμό των ιών. Οι ιοί που εμπλέκονται στο κοινό κρυολόγημα, τουλάχιστον επτά τον αριθμό, όπως λέει ο φαρμακοποιός κ. Γιάννης Παπαδόπουλος, μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω του βήχα και του φταρνίσματος. Έπειτα εισχωρούν στον οργανισμό, προσκολλώνται στο εσωτερικό της μύτης ή του λάρυγγα και εξαπλώνονται στο αναπνευστικό σύστημα και πιο σπάνια στους πνεύμονες. Τότε, το ανοσοποιητικό σύστημα κατακλύζει αυτές τις περιοχές με τα λευκά αιμοσφαίρια, τα οποία λειτουργούν ως αντι-μολυσματικοί παράγοντες.

Ίωση, κρύωμα ή γρίπη;
Προκειμένου να υπάρξει σωστή πρόληψη και αντιμετώπιση είναι απαραίτητο να γίνει ο παραπάνω διαχωρισμός. Τα φώτα της μας δίνει η ιατρός παθολόγος Δρ. Αναστασία Μοσχοβάκη: Η γρίπη οφείλεται στον ιό της γρίπης, ενώ το κρυολόγημα οφείλεται σε διαφορετικούς ιούς –όπως οι ρινοϊοί, οι οποίοι προκαλούν το 40% των κρυολογημάτων. Και στις δύο λοιμώξεις η μετάδοση γίνεται μετά από ενοφθαλμισμό του ιού στο αναπνευστικό σύστημα, με τον βήχα, τον φτάρνισμα, αλλά και την κοινή χρήση μολυσμένων αντικειμένων.

Η ίωση, τέλος, μπορεί να συνδυάζει συμπτώματα του κρυολογήματος, της γρίπης, αλλά και άλλων ενδεχομένως λοιμώξεων, ανάλογα τον ιό. Η ίωση, ωστόσο, δεν περιλαμβάνει συνήθως υψηλό πυρετό και έχει διάρκεια τριών με πέντε ημερών –η γρίπη μπορεί να κρατήσει δύο εβδομάδες ή και περισσότερο. Σε κάθε περίπτωση, από τις τρεις σοβαρότερη πάθηση είναι η γρίπη, η οποία δεν «χτυπά» μόνο το αναπνευστικό σύστημα αλλά μπορεί να προσβάλλει και άλλα όργανα. Γι’αυτό επιφέρει υψηλό πυρετό, διάρροια, δυσχέρεια αναπνοής συνοδευόμενη από πόνο.

Ομάδες υψηλού κινδύνου
Όταν προσβάλλει ομάδες υψηλού κινδύνου ή άτομα με πτώση του ανοσοποιητικού συστήματος του κοινό κρυολόγημα μπορεί να γίνει επικίνδυνο, λέει η κ. Μοσχοβάκη. Τέτοιες ομάδες περιλαμβάνουν άτομα που πάσχουν από καρδιοπνευμονικές παθήσεις ανεξαρτήτου ηλικίας, διαβητικοί ανεξαρτήτου ηλικίας, νεφροπαθείς, παιδιά και έφηβοι που λαμβάνουν χρονίως ασπιρίνη, ασθενείς που πάσχουν από νοσήματα αίματος ηπατικές παθήσεις, αλκοολισμό παθήσεις διαταραχών συμπληρώματος aids καρκίνο ακοκκιοκυτταραιμία, ασθενείς με ανοσοκαταστολή, μεταμοσχευθέντες και ασθενείς υπό κορτικοστεροειδή ή ορισμένα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, τα μωρά, οι ηλικιωμένοι και οι έγκυες.

Οι ομάδες αυτές, παρουσιάζουν, λόγω αδυναμίας του ανοσοποιητικού συστήματος συχνά ελαφρά συμπτώματα, γεγονός που επιβάλλει την πρώιμη ιατρική αξιολόγηση, ανεξαρτήτως είδους και εντάσεως συμπτωμάτων. Για τους ασθενείς, που δεν ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, συμπτώματα, που μπορεί να υποκρύπτουν κίνδυνο επιπλοκών λόγω πτώσης της αντίστασης του οργανισμού και επιβάλλουν άμεση ιατρική αξιολόγηση είναι: η δύσπνοια, ο υψηλός πυρετός ιδιαίτερα όταν δεν ανταποκρίνεται σε αντιπυρετικά ή επιμένει μετά το 48ωρο, ο εμετός, ο έντονος πονοκέφαλος, η δυσκαμψία του αυχένα, ο πόνος στον θώρακα, ο πόνος στο αυτί, ο βήχας με πυώδη απόχρεμψη, η υποτροπή των συμπτωμάτων, η αιμόπτυση, η παράταση συμπτωμάτων λοίμωξης μετά το πενθήμερο, το αίσθημα παλμών και η ταχυκαρδία.

Από την μύτη πιάνεται στους πνεύμονες κατεβαίνει
Καταλαβαίνουμε ότι «τσιμπήσαμε» ένα κοινό κρυολόγημα όταν:
- «Τρέχει» ή «βουλώνει» η μύτη μας: Στην πρώτη περίπτωση το αρχικά καθαρό, υδατώδες υγρό της μύτης μας γίνεται πηκτή κολλώδης βλέννα. Στην δεύτερη, διαστέλλονται τα αιμοφόρα αγγεία της μύτης, πρήζονται οι εσωτερικές της επιφάνειες και στενεύουν οι ρινικές δίοδοι φράζοντας την αναπνοή μας.
- Φτερνιζόμαστε: Επειδή ερεθίζονται και αποφράσουν οι ρινικές δίοδοι.
- Βήχουμε: Ως προστατευτική αντανακλαστική ενέργεια που προκαλείται όταν η αεροφόρος οδός ερεθίζεται ή φράσσεται –ο βήχας καθαρίζει την αεροφόρο οδό για να συνεχιστεί η αναπνοή.
- Πονάει ο λαιμός μας
- Πονάει το σώμα και το κεφάλι μας: Λόγω φλεγμονής και συμφόρησης των ρινικών διόδων και ιγμόρειων.
- Έχουμε πυρετό: Όχι πάντα και οπωσδήποτε δεν πρέπει να ξεπερνά τους 38 βαθμούς Κελσίου. Αυτό που κάνει το κρυολόγημα να διαφέρει από τις άλλες ιογενείς λοιμώξεις είναι ότι γενικά δεν πρόκειται να εμφανίσει υψηλό πυρετό.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί, όπως τονίζει ο κ. Παπαδόπουλος, ότι τα συμπτώματα του κοινού κρυολογήματος εκδηλώνονται σταδιακά και εμφανίζονται συνήθως 1-3 ημέρες μετά την έκθεση στην πηγή μόλυνσης. Η συνολική διάρκειά τους είναι 7 με 14 ημέρες.

Χεράκια πλύναμε;
Ο κ. Σκληρός περιγράφει το κρυολόγημα ως «το συχνότερο μεταδοτικό νόσημα της εποχής» και αυτό οφείλεται στον σύγχρονο τρόπο ζωής, ο οποίος «χαρακτηρίζεται από την έλλειψη σωματικής άσκησης, από την κακή διατροφή και το κάπνισμα, παράγοντες που εξασθενούν τις άμυνες του οργανισμού». Τα στατιστικά του, μάλιστα, λένε ότι ένας ενήλικας πέφτει δύο με τέσσερις φορές το χρόνο στο κρεβάτι με κρυολόγημα, ενώ στα παιδιά η συχνότητα εμφάνισης μιας ίωσης είναι διπλάσια.

Προς αποφυγήν του, οι γιατροί συνιστούν να αποφεύγουμε να βρισκόμαστε σε κλειστούς χώρους, να πλένουμε συχνά τα χέρια μας, να καθαρίζουμε καλά επιφάνειες και αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιούμε καθημερινά, να μην πιάνουμε το στόμα, την μύτη και τα μάτια μας όταν βρισκόμαστε με άτομα που πιθανώς έχουν κρυώσει, να φτερνιζόμαστε και να βήχουμε μέσα σε χαρτομάντιλο, το οποίο μετά θα πετάμε και να μην καταναλώνουμε φάρμακα αλόγιστα.

Επιπλέον, στα πλαίσια της σωστής πρόληψης η κ. Μοσχοβάκη τονίζει ακόμα:
• Την εξατομικευμένη εφαρμογή ενισχυτικών εμβολίων τόνωσης του ανοσοποιητικού συστήματος –αν κάτι τέτοιο κριθεί απαραίτητο από τον οικογενειακό γιατρό.
• Τον άμεσο εντοπισμό και την άριστη θεραπεία ορισμένων παθολογικών καταστάσεων και νοσημάτων που αλλοιώνουν την σωστή άμυνα κατά την διάρκεια της παθολογικής ιατρικής εξέτασης, όπως η αύξηση του σακχάρου, η νεφρική ανεπάρκεια, η ηπατική ανεπάρκεια.
• Την εφαρμογή σωστών συνηθειών καθημερινότητας που τονώνουν το αμυντικό σύστημα και που στα υγιή άτομα περιλαμβάνουν διατροφή πλούσια σε φρούτα, όσπρια, λαχανικά, γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, άσκηση, αποφυγή παθητικού και ενεργητικού καπνίσματος, διατήρηση φυσιολογικού βάρους, επαρκούς ύπνου, αποφυγή ψυχολογικών επιβαρύνσεων. Στην περίπτωση πασχόντων από χρόνια νοσήματα, απαιτείται εφαρμογή ειδικών ενδεικνυόμενων διατροφικών προγραμμάτων και προγραμμάτων καθημερινότητας ανάλογα με το είδος της χρόνιας πάθησης.

Χημείες και αλχημείες κατά του κρυολογήματος
Ο φαρμακοποιός κ. Παπαδόπουλος διευκρινίζει ότι δεν υπάρχει φάρμακο για την θεραπεία του κοινού κρυολογήματος αλλά για την επί μέρους ανακούφιση των συμπτωμάτων. Ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι να υποδείξει την κατάλληλη θεραπεία βάσει αυτών των συμπτωμάτων, με ή χωρίς την χορήγηση φαρμάκων.

Αποτελεσματικά φάρμακα για το κρυολόγημα είναι τα:
Αποσυμφορητικά: Λειτουργούν στενεύοντας τα διευρυμένα αγγεία του ρινικού βλεννογόνου υμένα και χορηγούνται είτε από το στόμα είτε τοπικά με ρινικά σπρέι ή σταγόνες.
Αντιϊσταμινικά: Η ισταμίνη είναι χημικό που προκαλεί πολλές από τις ενδείξεις του κοινού κρυολογήματος, π.χ. οίδημα των ιστών. Τα αντιϊσταμινικά είναι αποτελεσματικά στη μείωση του φτερνίσματος και της ρινόρροιας αλλά είναι συνήθως λιγότερο αποτελεσματικά για τη ρινική συμφόρηση.
Σκευάσματα για τον βήχα: Αφού καθοριστεί ποιος τύπος βήχα ταλαιπωρεί τον ασθενή (π.χ. αν περιλαμβάνει ή όχι βλέννα), ο φαρμακοποιός θα αποφασίσει τι σκεύασμα θα χορηγήσει στον ασθενή.
Φάρμακα ανακούφισης από τον πόνο: Η παρακεταμόλη αποτελεί τη θεραπεία πρώτης γραμμής για αναλγησία και αντιπυρετική δράση, καθώς είναι λιγότερο πιθανό να ενοχλήσει το στομάχι από κάθε άλλο μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο. Εδώ είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία δράση έναντι του κρυολογήματος, καθώς δεν σκοτώνουν ιούς. Παρόλα αυτά, πρέπει να λαμβάνονται για την αντιμετώπιση βακτηριακών επιπλοκών, όπως είναι οι ιγμορίτιδες που προκύπτουν από το κρυολόγημα. Επιπλέον, σε παιδιά ηλικίας κάτω των 2 ετών δεν πρέπει να δίνονται καθόλου φάρμακα για το βήχα, αποχρεμπτικά και αντιϊσταμινικά.

Αν δεν θέλετε να λάβετε κάποιο φάρμακο…
-Εξασφαλίστε επαρκή πρόσληψη υγρών (6-8 ποτήρια νερό ή χυμό ημερησίως, σύμφωνα με την Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία) για λίπανση του βλεννογόνου υμένα προκειμένου να παραμείνει υγρός και να διευκολύνεται ο καθαρισμός του από τη μύτη.
-Προτού εφαρμόσετε οποιοδήποτε φάρμακο στη μύτη, φυσήξτε τη.
-Αποφεύγετε καφέ, τσάι ή αναψυκτικά που περιέχουν καφεΐνη, καθώς και ποτά που περιέχουν αλκοόλ. Ο λόγος είναι ότι η καφεΐνη και το αλκοόλ μπορεί να οδηγήσουν σε αφυδάτωση.
-Ο ασθενής θα πρέπει να σταματήσει να καπνίζει, καθώς ο καπνός ερεθίζει περισσότερο τον λαιμό και κάνει τον ασθενή να βήχει ακόμα πιο πολύ.
-Εισπνοές ατμού: μπορεί να ωφελήσουν στη μείωση της ρινικής συμφόρησης και στην ανακούφιση των αεροφόρων οδών, ιδιαιτέρως εάν υπάρχει παραγωγικός βήχας.
-Χρησιμοποιήστε αλατούχο διάλυμα (αλατόνερο) σε μορφή ρινικών σταγόνων προκειμένου να βοηθήσετε στη χαλάρωση της βλέννας και στην ύγρανση του τρυφερού δέρματος της μύτης σας.